Hengelo
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Hengelo
Hengelo
Locatie
Adres: n.v.t.
Hengelo
Gemeente Hengelo
Provincie Overijssel
De oude huisplaats van de havezate Hengelo ligt ten noorden van Hengelo, iets ten oosten van de Woolderbeek, waar nu de nieuwbouwwijk Thiemsland wordt gebouwd.
Adres: n.v.t.
Hengelo
Gemeente Hengelo
Provincie Overijssel
De oude huisplaats van de havezate Hengelo ligt ten noorden van Hengelo, iets ten oosten van de Woolderbeek, waar nu de nieuwbouwwijk Thiemsland wordt gebouwd.
Typologie
De omgrachtte middeleeuwse spiekers van het hof te Hengelo zijn wellicht te typeren als woontoren, maar de edelmanswoning die begin 16e eeuw gebouwd werd was een moated site.
De omgrachtte middeleeuwse spiekers van het hof te Hengelo zijn wellicht te typeren als woontoren, maar de edelmanswoning die begin 16e eeuw gebouwd werd was een moated site.
Etymologie
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 24-11-2000
Het terrein van de voormalige huisplaats van Hengelo wordt door de gemeente uitgespaard in de groenvoorziening van de nieuwbouwwijk Thiemsland.
Laatst bijgewerkt: 24-11-2000
Het terrein van de voormalige huisplaats van Hengelo wordt door de gemeente uitgespaard in de groenvoorziening van de nieuwbouwwijk Thiemsland.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
In de grond zijn fundamenten en bouwfragmenten gevonden.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
In de grond zijn fundamenten en bouwfragmenten gevonden.
Afmetingen
De 14e eeuwse spieker op Hengelo mat 5 x 3,7 meter buitenwerks. De 15e eeuwse spieker mat 10 x 4 of 10 x 8 meter afhankelijk van de aanname of het gebouw in één of twee fasen is opgezet. Het huis Hengelo mat 24 x 20 meter buitenwerks en de huisplaats 25 x 25 meter. Op 15 meter van deze huisplaats lag de voorhof die 28 x 38 meter mat.Het gebied exclusief de gronden buiten de binnengracht mat 120 x 80 meter. Het totale terrein inclusief de buitengracht mat 220 x 180 meter.
De 14e eeuwse spieker op Hengelo mat 5 x 3,7 meter buitenwerks. De 15e eeuwse spieker mat 10 x 4 of 10 x 8 meter afhankelijk van de aanname of het gebouw in één of twee fasen is opgezet. Het huis Hengelo mat 24 x 20 meter buitenwerks en de huisplaats 25 x 25 meter. Op 15 meter van deze huisplaats lag de voorhof die 28 x 38 meter mat.Het gebied exclusief de gronden buiten de binnengracht mat 120 x 80 meter. Het totale terrein inclusief de buitengracht mat 220 x 180 meter.
Oudste vermelding
Datum: begin 16e eeuw
Bron: RAO. Mensema, A.J., 1978, Inventaris van de archieven van de marken in de provincie Overijssel 1300-1942, Zwolle, 98, inv.nr. 1516.
Het 'Hof te Hengelo' is vanaf 1380 bekend als leengoed, daarvoor was het hofhorig. Het is niet duidelijk wanneer er een huis verschenen is, maar oudere getuigen beweren in 1556 dat '[...] daar nu dat principael huis staat, daar plach eenen grooten hoogen spycker toe staene mitt graften undt bruggen.' (Mensema, 1978, Inventaris marken, inv.nr. 1516). Jongere getuigen weten niets af van deze spieker als voorganger van huis dat er dan staat. Frederick van Twickelo die zich in 1524 op de hof te Hengelo vestigde heeft de spieker waarschijnlijk vervangen door een edelmanswoning, 'dat principael huis'.
Datum: begin 16e eeuw
Bron: RAO. Mensema, A.J., 1978, Inventaris van de archieven van de marken in de provincie Overijssel 1300-1942, Zwolle, 98, inv.nr. 1516.
Het 'Hof te Hengelo' is vanaf 1380 bekend als leengoed, daarvoor was het hofhorig. Het is niet duidelijk wanneer er een huis verschenen is, maar oudere getuigen beweren in 1556 dat '[...] daar nu dat principael huis staat, daar plach eenen grooten hoogen spycker toe staene mitt graften undt bruggen.' (Mensema, 1978, Inventaris marken, inv.nr. 1516). Jongere getuigen weten niets af van deze spieker als voorganger van huis dat er dan staat. Frederick van Twickelo die zich in 1524 op de hof te Hengelo vestigde heeft de spieker waarschijnlijk vervangen door een edelmanswoning, 'dat principael huis'.
Bezitsgeschiedenis
Omstreeks 1380 was Hake van den Rutenberg beleend met 'dien hof tot Hengelo'. Het was toen een leen van de bisschop van Utrecht. Nadat Alof van den Rutenberg in 1457 met het hof te Hengelo beleend. vererfde het op de familie Van Twickelo. Pas uit een vermelding van getuigen uit 1556 werd het duidelijk dat er een huis stond op het hof te Hengelo. Getuigen beweerden dat er een 'grooten hoogen spycker mit graften undt bruggen' had gestaan, waar nu een 'principael huis' stond. Frederik van Twickelo zou van de spieker een edelmanswoning hebben gemaakt. Hij vestigde zich in 1524 op de hof te Hengelo. Sinds de 15e eeuw was het al een leen van de leenkamer van Zuthem. Frederik overleed in 1545 en werd opgevolgd door zijn zoon Adolf. Diens zoon Frederik werd in 1550 geboren 'auf den adlichen haus Hengelo'. Deze Frederik van Twickelo en zijn echtgenote verkochten de havezate Hengelo in 1615 aan Unico Ripperda tot Boekelo. Die had het huis al eerder in bezit gekregen, want hij had het huis al laten vernieuwen. Dit 'niehuiss' brandde in 1619 af.Unico Ripperda liet het huis herbouwen na de brand, getuige de schoorsteen met wapens die bewaard gebleven is. Onder bewind van de Ripperda's werd Hengelo een leen bij de Overijsselse leenkamer. Nadat de laatste Ripperda het goed in 1678 bezwaard met vele schulden had achtergelaten, moest het gerechtelijk worden verkocht. Gedwongen verkoop kon echter worden vermeden en Jacob van Coeverden tot Stoevelaar, weduwnaar van Nicolina Ripperda, kon de boedel aanvaarden als voogd van zijn zoon Borchard Amelis. Na de dood van Borchard Amelis verkreeg een zoon van zijn zuster het goed, Georg Borchard Unico van Keppel. Na zijn dood in 1756 vererfde het huis te Hengelo op afstammelingen van zijn twee zusters. Dit waren de families Mulert en De Mahony die allebei een gedeelte bezaten. Coenraad Jan Mulert was de eerste die in 1792 weer met het gehele bezit werd beleend. Zijn zoon huwde in 1821 en liet het huis te Hengelo kort daarna voor afbraak verkopen.De resten van de havezate werden in 1830 publiekelijk verkocht. Het kwam in bezit van de familie Dijk en door huwelijk in de familie Ten Cate. Die verkochten het landgoed in 1849 aan de fabrikanten Salomonson. Nabij de oude huisplaats lieten zij een boerderij bouwen en op de oude huisplaats een erfje.Erfgenamen van de familie Salomonson verkochten de grond in 1915 aan de N.V. Hengelosche Electrische en Mechanische Apparaten Fabriek (Heemaf) te Hengelo. Het terrein werd in gebruik genomen voor de uitbreiding van het complex van de Heemaf. Het terrein kwam na afbraak van de fabriek begin negentiger jaren van de 20e eeuw weer braak te liggen. Er wordt nu een nieuwbouwwijk neergezet.
Omstreeks 1380 was Hake van den Rutenberg beleend met 'dien hof tot Hengelo'. Het was toen een leen van de bisschop van Utrecht. Nadat Alof van den Rutenberg in 1457 met het hof te Hengelo beleend. vererfde het op de familie Van Twickelo. Pas uit een vermelding van getuigen uit 1556 werd het duidelijk dat er een huis stond op het hof te Hengelo. Getuigen beweerden dat er een 'grooten hoogen spycker mit graften undt bruggen' had gestaan, waar nu een 'principael huis' stond. Frederik van Twickelo zou van de spieker een edelmanswoning hebben gemaakt. Hij vestigde zich in 1524 op de hof te Hengelo. Sinds de 15e eeuw was het al een leen van de leenkamer van Zuthem. Frederik overleed in 1545 en werd opgevolgd door zijn zoon Adolf. Diens zoon Frederik werd in 1550 geboren 'auf den adlichen haus Hengelo'. Deze Frederik van Twickelo en zijn echtgenote verkochten de havezate Hengelo in 1615 aan Unico Ripperda tot Boekelo. Die had het huis al eerder in bezit gekregen, want hij had het huis al laten vernieuwen. Dit 'niehuiss' brandde in 1619 af.Unico Ripperda liet het huis herbouwen na de brand, getuige de schoorsteen met wapens die bewaard gebleven is. Onder bewind van de Ripperda's werd Hengelo een leen bij de Overijsselse leenkamer. Nadat de laatste Ripperda het goed in 1678 bezwaard met vele schulden had achtergelaten, moest het gerechtelijk worden verkocht. Gedwongen verkoop kon echter worden vermeden en Jacob van Coeverden tot Stoevelaar, weduwnaar van Nicolina Ripperda, kon de boedel aanvaarden als voogd van zijn zoon Borchard Amelis. Na de dood van Borchard Amelis verkreeg een zoon van zijn zuster het goed, Georg Borchard Unico van Keppel. Na zijn dood in 1756 vererfde het huis te Hengelo op afstammelingen van zijn twee zusters. Dit waren de families Mulert en De Mahony die allebei een gedeelte bezaten. Coenraad Jan Mulert was de eerste die in 1792 weer met het gehele bezit werd beleend. Zijn zoon huwde in 1821 en liet het huis te Hengelo kort daarna voor afbraak verkopen.De resten van de havezate werden in 1830 publiekelijk verkocht. Het kwam in bezit van de familie Dijk en door huwelijk in de familie Ten Cate. Die verkochten het landgoed in 1849 aan de fabrikanten Salomonson. Nabij de oude huisplaats lieten zij een boerderij bouwen en op de oude huisplaats een erfje.Erfgenamen van de familie Salomonson verkochten de grond in 1915 aan de N.V. Hengelosche Electrische en Mechanische Apparaten Fabriek (Heemaf) te Hengelo. Het terrein werd in gebruik genomen voor de uitbreiding van het complex van de Heemaf. Het terrein kwam na afbraak van de fabriek begin negentiger jaren van de 20e eeuw weer braak te liggen. Er wordt nu een nieuwbouwwijk neergezet.
Bouwgeschiedenis
In de 14e eeuw heeft er een vakwerkbouwspieker gestaan op de huisplaats Hengelo. Het zou geen goede woonfacaliteiten geboden hebben en was aan de meeste kanten direkt door water omsloten. In de 15e eeuw is er een grotere, lemen (vakwerk) spieker gebouwd die wel goede woonfacaliteiten moet hebben geboden. Deze spieker grensde alleen aan de zuidzijde direkt aan de gracht. Op dezelfde plek heeft Frederik van Twickelo tussen 1525 en 1530 een 'principael huis' laten bouwen. Het was een rechthoekige havezate met binnengracht, voorhof en buitengracht. De huisplaats was in de westhelft omgeven door een keermuur. Zowel de beide spiekers als deze havezate hadden de ingang op de westzijde. Met een opgegraven Renaissance voorgevel van Bentheimer steen was in de 16e eeuw de ingangspartij van de westgevel bekleed. Op de zuidwesthoek van de huisplaats stond blijkens opgegraven fundamenten een zes- of achthoekige wachttoren van 4 meter doorsnede die voor 1783 moet zijn afgebroken. Via houtringdatering blijkt de het hout voor de torenfundering tussen 1591 en 1601 gekapt te zijn. Het zal niet lang na het kappen gebruikt zijn voor de toren, maar de enige verbouwingen die historisch bekend zijn, zijn iets later in 1615/1616, van Unico Ripperda. Op 15 meter ten westen van het huis lag een voorhof. Een houten brug van 20 meter leidde van de voorhof over de zuidgracht. In 1614 kreeg de nieuwe eigenaar van het goed, Unico Ripperda, ramen van de steden Zwolle en Hasselt voor zijn 'huis tho Hengelo' geschonken. Hij was toen waarschijnlijk al bezig met verbouwingen ('niehuiss'). Het huis brandde echter omstreeks 1619 af. Hierna liet Unico het huis weer herbouwen, getuige wapens op een bewaard gebleven schoorsteen. In 1675 telde het huis veertien vuursteden, waarmee het tot de aanzienlijkste huizen van Twente behoorde. Voor het huis stond toen een herberg die op drie vuursteden werd gerekend. In 1682 hoefde voor het huis te Hengelo echter slechts voor zeven vuursteden betaald te worden. Het is niet duidelijk of verbouwingen hier iets mee te maken hebben gehad. Het huis werd in 1821 voor de afbraak te koop aangeboden en was wellicht ouderwets en niet goed onderhouden. Na 1849 werd er nabij de oude huisplaats een boerderij gebouwd genaamd 'de Hengeler Weide' en een boerenerfje op de oude huisplaats zelf genaamd 'Huis te Hengel'. Enige grachten werden gedempt en de percelen gedeeltelijk opnieuw verkaveld. Het erfje werd afgebroken na 1915 toen het terrein bij het fabriekscomplex werd gevoegd en de resterende grachten werden gedempt. Met de inrichting als fabrieksterrein verdween iedere zichtbare herinnering aan het huis te Hengelo. De fabrieksgebouwen werden begin negentiger jaren van de 20e eeuw weer afgebroken. In 1995 werden opgravingen bij huis Hengelo gehouden, waarbij de fundamenten werden blootgelegd en bouwfragmenten werden gevonden. De resultaten staan hier kort beschreven uit het boek van de opgraving en geschiedenis van huis Hengelo door H. Reynders en anderen (1996).
In de 14e eeuw heeft er een vakwerkbouwspieker gestaan op de huisplaats Hengelo. Het zou geen goede woonfacaliteiten geboden hebben en was aan de meeste kanten direkt door water omsloten. In de 15e eeuw is er een grotere, lemen (vakwerk) spieker gebouwd die wel goede woonfacaliteiten moet hebben geboden. Deze spieker grensde alleen aan de zuidzijde direkt aan de gracht. Op dezelfde plek heeft Frederik van Twickelo tussen 1525 en 1530 een 'principael huis' laten bouwen. Het was een rechthoekige havezate met binnengracht, voorhof en buitengracht. De huisplaats was in de westhelft omgeven door een keermuur. Zowel de beide spiekers als deze havezate hadden de ingang op de westzijde. Met een opgegraven Renaissance voorgevel van Bentheimer steen was in de 16e eeuw de ingangspartij van de westgevel bekleed. Op de zuidwesthoek van de huisplaats stond blijkens opgegraven fundamenten een zes- of achthoekige wachttoren van 4 meter doorsnede die voor 1783 moet zijn afgebroken. Via houtringdatering blijkt de het hout voor de torenfundering tussen 1591 en 1601 gekapt te zijn. Het zal niet lang na het kappen gebruikt zijn voor de toren, maar de enige verbouwingen die historisch bekend zijn, zijn iets later in 1615/1616, van Unico Ripperda. Op 15 meter ten westen van het huis lag een voorhof. Een houten brug van 20 meter leidde van de voorhof over de zuidgracht. In 1614 kreeg de nieuwe eigenaar van het goed, Unico Ripperda, ramen van de steden Zwolle en Hasselt voor zijn 'huis tho Hengelo' geschonken. Hij was toen waarschijnlijk al bezig met verbouwingen ('niehuiss'). Het huis brandde echter omstreeks 1619 af. Hierna liet Unico het huis weer herbouwen, getuige wapens op een bewaard gebleven schoorsteen. In 1675 telde het huis veertien vuursteden, waarmee het tot de aanzienlijkste huizen van Twente behoorde. Voor het huis stond toen een herberg die op drie vuursteden werd gerekend. In 1682 hoefde voor het huis te Hengelo echter slechts voor zeven vuursteden betaald te worden. Het is niet duidelijk of verbouwingen hier iets mee te maken hebben gehad. Het huis werd in 1821 voor de afbraak te koop aangeboden en was wellicht ouderwets en niet goed onderhouden. Na 1849 werd er nabij de oude huisplaats een boerderij gebouwd genaamd 'de Hengeler Weide' en een boerenerfje op de oude huisplaats zelf genaamd 'Huis te Hengel'. Enige grachten werden gedempt en de percelen gedeeltelijk opnieuw verkaveld. Het erfje werd afgebroken na 1915 toen het terrein bij het fabriekscomplex werd gevoegd en de resterende grachten werden gedempt. Met de inrichting als fabrieksterrein verdween iedere zichtbare herinnering aan het huis te Hengelo. De fabrieksgebouwen werden begin negentiger jaren van de 20e eeuw weer afgebroken. In 1995 werden opgravingen bij huis Hengelo gehouden, waarbij de fundamenten werden blootgelegd en bouwfragmenten werden gevonden. De resultaten staan hier kort beschreven uit het boek van de opgraving en geschiedenis van huis Hengelo door H. Reynders en anderen (1996).
Afbeeldingen
-Plattegrond van de beide spiekers en het huis Hengelo op een vereenvoudigd opgravingsbeeld (1995). Opmeting door M. Spanjer (Reynders, e.a., 1996, Huys Hengelo, 67).
-Plattegrond van de beide spiekers en het huis Hengelo op een vereenvoudigd opgravingsbeeld (1995). Opmeting door M. Spanjer (Reynders, e.a., 1996, Huys Hengelo, 67).
Bronnen
Literatuur
-Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, De havezaten in Twente en hun bewoners, Zwolle, 134-142.-Kuile, G.J. ter, 1911, Geschiedkundige aantekeningen op de havezathen van Twente, Hengelo/Arnhem, 124-134.-Mensema, A.J., 1978, Inventaris van de archieven van de marken in de provincie Overijssel 1300-1942, Zwolle, 98, inv.nr. 1516.-Reynders, H., e.a., 1996, Historie en opgraving van het Huys Hengelo en zijn voorgangers, Hengelo.-Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nederland; Overijssel, Zeist/Zwolle,173.
-Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, De havezaten in Twente en hun bewoners, Zwolle, 134-142.-Kuile, G.J. ter, 1911, Geschiedkundige aantekeningen op de havezathen van Twente, Hengelo/Arnhem, 124-134.-Mensema, A.J., 1978, Inventaris van de archieven van de marken in de provincie Overijssel 1300-1942, Zwolle, 98, inv.nr. 1516.-Reynders, H., e.a., 1996, Historie en opgraving van het Huys Hengelo en zijn voorgangers, Hengelo.-Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nederland; Overijssel, Zeist/Zwolle,173.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 24-11-2000
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 24-11-2000
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.