Object
Grimberg

Locatie
Adres: Grimbergerweg 7
Grimberg
Gemeente Wierden
Provincie Overijssel

Het huis Grimberg was gelegen op de rechteroever van de Regge, ten noordoosten van de stad Rijssen. De pijlers van de toegangspoort liggen aan Rijksweg 343 van Rijssen naar Wierden. De gracht van de voormalige huisplaats grenst aan de spoorlijn van Deventer naar Almelo.

Typologie
 ((zaalhuis))
Het middeleeuwse zaalhuis had een plattegrond naar bouwtrant van de versterkte huizen in Westfalen die merendeels in de 14e eeuw zijn gebouwd. Qua vorm zou ook aan een walburg gedacht kunnen worden (ook wat de naam betreft). Ook de vorm van de gracht zou op een ouder type kunnen wijzen, waarbij de gracht zou zijn gebruikt voor de nieuwbouw. De paraboolvorm is niet natuurlijk op dit punt, en is dus kunstmatig opgeworpen. Het huis ligt bovendien op een kruispunt van wegen, wat de hypothese van een walburg ondersteunt.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-10-2000

Grimberg is een landgoed met slechts enkele overblijfselen van het oude huis dat op het noorden lag. Een groot deel van de halfcirkelvormige buitengracht en in de 18e eeuw aangelegde lanen zijn bewaard gebleven. Aan het begin van de oprijlaan staan twee zandstenen klauwstukken, waarschijnlijk afkomstig uit het oude huis. Op de vroegere huisplaats staat sinds 1920 een met riet gedekt, houten theehuis met een L-vormige plattegrond.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Een groot deel van de halfcirkelvormige gracht is bewaard gebleven. Verder was er nog een deel van een oude fundering van zwerfkeien en van een funderingslaag van veldkeien aanwezig.

Afmetingen
Er is een vierkant van 7 x 7 m (oudtijds binnenwerks) gevonden met een aangrenzend vlak aan de westzijde van 7 x 3,5 m. De halfcirkelvormige gracht duidt op een ronde aanleg van ongeveer 30 m doorsnede die wellicht verwijst naar een oudere typologie van de Grimberg of naar een 18e eeuwse parkaanleg zoals op de 'Hottinger' kaart uit 1783 is te zien. De zuidzijde van de buitengracht heeft zijn ronde vorm nog behouden. De ronde gracht is later veranderd in een rechthoekige en er zijn ook successievelijk woonruimten bijgebouwd. Een reconstructie van afmetingen van de toegevoegde huizen is echter niet mogelijk vanwege de grondige sloop hiervan in 1821.

Oudste vermelding
Datum: 1297
Bron: Bordewijk, H. en Raat, R.M. de, 1993, Regestenlijst van het huisarchief Almelo 1154-1578, Zwolle, deel 1, nr.9.

Egbert (I) van Almelo vermaakt in 1297 in zijn testament de 'mansio' in 'Grimberghe' aan zijn tweede vrouw Mechteld van Limburg (Bordewijk en de Raat, Huisarchief Almelo, nr. 9). Gezien de status van Mechteld van Limburg en haar echtgenoot Egbert, mogen we aannemen dat met 'mansio' in dit geval een respectabel groot huis werd bedoeld.

Bezitsgeschiedenis
Het huis werd het eerst vermeld in het testament van Egbert (I) van Almelo die het aan zijn tweede vrouw Mechteld van Limburg vermaakte. De havezate Grimberg werd in het midden van de 14e eeuw verheven tot edelmanshuis. De kinderen uit het tweede huwelijk van Egbert II van Almelo (1308-1338) met Agnes van Limburg (1308-1329) konden niet in Almelo opvolgen en hadden daarom de Grimberg als leengoed van Almelo laten versterken en tot hun zetel gekozen. Zij noemden zich voortaan Van den Grimberg. Het goed werd in achterleen gehouden van de heren van Almelo. Egbertje van den Grimberg erfde het huis in de tweede helft van de 15e eeuw en haar kinderen Derk en Seino ten Thye verkochten het huis met andere goederen in 1475 aan Otto van den Rutenberg en diens tweede vrouw Maria van Twickelo. Het huis werd aanzienlijk verbouwd toen het echtpaar besloot zich op Grimberg te vestigen. Otto verscheen in 1478 als riddermatige op de klaring. Toen de laatste Van den Rutenburg die het huis bezat overleden was, duurde het tot 1575 voordat de verdeling van de nalatenschap een feit was. Johan van Voorst werd toen met Grimberg beleend. Als drost van Twente, aangesteld door de prins van Oranje, werd Johan als vijand van de Spaanse koning beschouwd en werden zijn goederen geconfisceerd. De Spanjaarden staken het huis in 1583 in de brand, terwijl Johan sinds 1581 gevangen zat. Na zijn vrijlating vestigde Johan van Voorst zich in 1596 op het blijkbaar weer opgebouwde huis Grimberg. Het huis bleef eigendom van leden van de familie Van Voorst totdat Peter Willem van Voorst in 1765 kinderloos stierf. Zijn weduwe hertrouwde in 1766 met Frederik Benjamin van der Capellen tot Rijsselt en verkocht de Grimberg samen met haar nieuwe echtgenoot in 1779 aan Jean Guillaume de Vaillant en diens vrouw Isabella Anthonia van Imhoff. Jean overleed in 1786 en zijn erfgenamen verkochten het huis aan Jan Zeger Sloet. Die liet Grimberg veilen in 1802, waarbij het werd aangekocht door Ludwig Eberhard Friedrich Nehrkorn. Zijn zoon Carl Friedrich Nehrkorn liet Grimberg veilen in 1820 waarbij het herenhuis was bestemd voor afbraak. Het huis werd in 1821 afgebroken.

Bouwgeschiedenis
Bij opgravingen is in het midden van de huisplaats het oudste gedeelte, bestaande uit een fundering van zwerfkeien, teruggevonden. Een gedeeltelijk nog aanwezige funderingslaag van veldkeien, ter breedte van 1.20 m werd op circa 70 cm beneden het maaiveld aangetroffen. De meeste veldkeien en oerblokken zijn weggehaald gedurende de zeer grondige sloop in de eerste helft van de 19e eeuw, maar de overgebleven puinsleuven vertoonden een herkenbaar patroon: een vierkant van 7 x 7 m (oudtijds binnenwerks) met aangrenzend vlak aan de westzijde van 7 x 3,5 m. Dit is een plattegrond volgens de bouwtrant van de versterkte huizen in Westfalen, die merendeels in de 14e eeuw zijn gesticht. Dit zaalhuis heeft misschien in oudere vorm een ronde aanleg gehad. De zuidzijde van de buitengracht heeft zijn ronde vorm nog behouden. Gezien de plattegrond op de 'Hottinger' kaart uit 1783 is het echter goed mogelijk dat de ronde vorm deel uitmaakt van de parkaanleg uit de 18e eeuw. De ronde gracht is later veranderd in een rechthoekige en er zijn ook successievelijk woonruimten bijgebouwd. Een reconstructie van de toegevoegde huizen is echter niet mogelijk vanwege de grondige sloop hiervan in 1821.

Afbeeldingen
-De havezate Grimberg, naar de kadastrale minuutplan door J.A. Boejink, CA. 1820/1821 (Gevers en Mensema 1995, p. 303)

Literatuur
-Bordewijk, H. en Raat, R.M. de, 1993, Regestenlijst van het huisarchief Almelo 1154-1578, Zwolle, deel 1, nr.9.-Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, De havezaten in Twente en hun bewoners, Zwolle, 298-306.-Kuile, G.J. ter, 1911, Geschiedkundige aantekeningen op de havezathen van Twente, Hengelo/Arnhem, 105-111. -Hulshoff, A.L., 'Van torens en tinnen; versterkte edelmanshuizen', in: Slicher van Bath, B.H. e.a., 1970, Geschiedenis van Overijssel, Deventer, 321-322.-Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nederland; Overijssel, Zeist/Zwolle, 274.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 27-11-2000