Object
Twickel

Locatie
Adres: Twickelerlaan 1-3-5
Deldeneresch
Gemeente Ambt Delden
Provincie Overijssel

De havezate Twickel ligt in het uiterste zuidoosten van de Deldener Esch, ten noorden van de stadskern van Delden, daarvan gescheiden door de snelweg van Hengelo naar Goor.

Typologie

Het laat-16e eeuwse Twickel was waarschijnlijk te typeren als een moated site. De verschijningsvorm van het middeleeuwse Twickel is onbekend, maar bestond in ieder geval uit een hoofd- en voorburcht, daterend uit de 14e eeuw.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 28-11-2000

Het huis op het noordoosten heeft nu merendeels een representatieve functie en wordt slechts voor een klein deel bewoond. Op de voorburcht staan twee symmetrische bouwhuizen op L-vormige plattegrond uit omstreeks 1730. De geometrische hoofdstructuur van het grote park rond het huis dateert uit het derde kwart van de 17e eeuw. Omstreeks 1700 werd het geheel omgeven door een geometrisch lanenstelsel. Binnen de hoofdstructuur werd het park omstreeks 1770 en 1830 geheel in de landschapsstijl herschapen. Verder staat er nog een oranjerie uit de laat 18e eeuw en zijn er verschillende tuinen op het terrein. In de nabijheid van het kasteel in het landschapspark staan ook enkele bijgebouwen: de kasteelboerderij (ca. 1880), de jachtopzienerswoning 'Casa Nova' (ca. 1880), de boerderij annex jachthuis 'Wanink' (1881) en de boswachterswoning (ca. 1900).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Twickel is een oorspronkelijk midden-14e eeuws kasteelcomplex met voor- en hoofdburcht. Van een waarschijnlijk 15e eeuwse woonvleugel aan de westzijde zijn in 1981 fundamenten opgegraven. De frontvleugel met het paviljoentorentje dateert uit de 16e eeuw.

Afmetingen
De 16e eeuwse frontvleugel meet circa 40 x 10 meter en het paviljoentorentje dat erbij hoort ongeveer 9 x 9 meter. De andere delen zijn uit de 17e eeuw of nieuwer. Het terrein van de voorburcht is even breed als de frontvleugel van het huis, maar iets langer van voorkant tot achterkant. De buitengracht is niet helemaal compleet meer en het is niet bekend hoe groot het hele terrein is dat daardoor wordt omsloten.

Oudste vermelding
Datum: 1389
Bron: Muller, S., 1917-1922, Regesten van het archief der bisschoppen van Utrecht (722-1528), Utrecht, nr 1128.

In 1389 verklaarde Berend, graaf van Bentheim, dat Floris van Wevelinckhoven, bisschop van Utrecht, hem beloofde dat hij en de zijnen de graaf geen schade zouden doen, maar dat daarvan uitgezonderd zouden zijn o.a. het huis 'te Twicloe' (Muller, Regesten bisschoppen, nr. 1128).

Bezitsgeschiedenis
Het huis Twickel werd voor het eerst genoemd in 1389, toen het in bezit was van Herman van Twickelo. Het huis zou op het goed Eysink zijn gebouwd, dat een leengoed van de bisschop van Utrecht was. De Van Twickelo's bleven lang in het bezit van dit huis, totdat de zoon van Agnes van Twickelo, Johan van Raesfelt, in 1562 met Twickel werd beleend. Zijn ouders, Agnes en Gosen van Raesfelt, hadden verbouwingen aan Twickel uit laten voeren, getuige een gedenksteen in de toegangspoort en een melding in het testament van Gosen over geld dat hiervoor was uitgegeven. De Van Raesfelts hielden de havezate ook nog lang in leen, totdat Adriana Sofia van Raesfelt in 1694 stierf. Het huis stond hierna vaak leeg. De man van Adriana, Jacob van Wassenaer Obdam, leefde nog tot 1714. Hun zoon, Unico Willem van Wassenaer Obdam werd in 1716 met Twickel beleend. De laatste belening van een Van Wassenaer Obdam met de havezate Twickel, Jacob Unico Willem, vond in 1801 plaats, toen het leenstelsel reeds was afgeschaft. De dochter van Jacob, Maria Cornelia, trouwde met Jacob Derk Carel van Heeckeren. Bij haar overlijden in 1850 verkreeg haar man al haar goederen als universeel erfgenaam. Jacob noemde zich na de dood van zijn vrouw Van Heeckeren van Wassenaer en trouwde opnieuw met Isabella Antoinette Sloet. Onder een latere eigenaar, Rodolphe Frédéric van Heeckeren, werd Twickel in 1896 geheel herschapen zodat het zijn huidige karakter kreeg. Zijn weduwe sinds 1936, Amélie Mechteld Agnes Gräfin von Aldenburg Bentinck, zette zich in voor het behoud van de havezate en zorgde dat het huis in 1953 in de Stichting Twickel werd ondergebracht.

Bouwgeschiedenis
In 1389 was er sprake van een huis Twickelo. Hiervoor stond er echter al een huis Eysink. In 1610 werd Twickel omschreven als 'den hoff toe Eijsinck offt het huis to Twickelo'. Het is niet duidelijk of Twickel een volkomen nieuw huis was in 1389, want er bestaat slechts een overlevering, en geen bewijs, dat er door Herman van Twickelo naast het huis Eysink een geheel nieuw huis werd gebouwd waaraan hij zijn eigen naam gaf. De kern van het huidige Twickel is wel een oorspronkelijk midden-14e eeuws kasteelcomplex met voor- en hoofdburcht. Aan de westzijde werd het binnenplein begrensd door een verdwenen, waarschijnlijk 15e eeuwse woonvleugel, waarvan de fundamenten in 1981 zijn opgegraven.Adolf Hendrik van Raesfelt had in 1681 op laten schrijven dat Twickel op dezelfde plek moet hebben gestaan als het oude huis te Delden (waarschijnlijk Eysink), omdat de fundamenten niet los konden worden gekregen, behalve met behulp van buskruit en omdat de bogen van de galerij tussen de keukendeur en de binnenpoort op een stuk toren van duifsteen stonden. Hij herinnert ook nog aan een verdwenen gracht waar een stuk land in lag met een oude muur erop.In 1551 zal er verbouwd zijn aan het huis Twickel getuige een gedenksteen in de poort en een vermelding van uitgaven hiervoor. De huidige onderkelderde oostelijke frontvleugel en de aangrenzende, vierkante paviljoentoren zijn uitgevoerd in baksteen met speklagen op een zandstenen basement. Dit geheel dateert uit 1551. De voorgevel heeft een vroeg-renaissancistisch front met ingangspartij, geflankeerd door zandstenen arkels op consoles.Vanaf 1641-1643 wordt het binnenplein aan de zuidzijde afgesloten door een vleugel in de dezelfde stijl als de ingangsvleugel.Omstreeks 1680 vonden verbouwingen plaats, waarbij renaissance-ornamenten hun plek vonden aan het huis door hergebruik. De ingangspartij met corinthische zuilen is toen waarschijnlijk enigszins gewijzigd. De smalle topgevel boven de toegang zal uit die tijd dateren. Een gedenksteen uit 1692 herinnert aan het moderniseren van het gebouw door het echtpaar Van Wassenaer-Van Raesfelt in de periode 1692-1695. Achter de frontvleugel werd toen een bestaande galerij vervangen door een monumentale galerijvleugel met uitgebouwde hoekpaviljoens en een tweevleugelige eikenhouten staatsietrap. De Bentheimer zandstenen boogbrug met twee doorvaarten en wenteltrappen naar het souterrain werd omstreeks 1700 gebouwd. In de periode van 1845 tot 1851 werd Twickel weer ingrijpend verbouwd. Er kwam een nieuwe paviljoenachtige woonvleugel aan de noordzijde met een vierkant traptorentje. De westelijke ingang werd pas in 1851 aangebracht. Vanaf 1896 werd het huis geheel herschapen, zodat het zijn huidige karakter kreeg. Het interieur kwam in de jaren van 1925 tot 1931 in de huidige toestand.

Afbeeldingen
-Plattegrond van de begane grond van Huis Twickel (Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nl. Overijssel, 88).-Vooraanzicht (uit het noordoosten) van Twickel in 1729 op een gewassen pentekening door Abraham de Haen uit ca. 1734 (Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, 158).-Twickelo van achteren (uit het westen) in 1727 op een geaquarelleerde pentekening door Andries Schoenmaker uit ca. 1734, naar een tekening van Abraham de Haen uit 1727 (Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, 157).-Poortgebouw van Twickel op een geaquarelleerde pentekening door Andries Schoenmaker uit ca. 1734 naar een tekening van Abraham de Haen (Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, 157).

Literatuur
-Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, De havezaten in Twente en hun bewoners, Zwolle, 152-167 -Kuile, G.J. ter, 1911, Geschiedkundige aantekeningen op de havezathen van Twente, Hengelo/Almelo, 211-241.-Muller, S., 1917-1922, Regesten van het archief der bisschoppen van Utrecht (722-1528), Utrecht, nr 1128.-Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nederland; Overijssel, Zeist/Zwolle, 87-89.

Coördinaten
Coordinaten: , 
Kaartblad:  , x: , y: , precisie

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 28-11-2000