Object
Diepenheim

Locatie
Adres: Stedeke 1, 1A, 2, 3
Diepenheim
Gemeente Hof van Twente
Provincie Overijssel

Het huis Diepenheim ligt ten westen van het gelijknamige stadje, ten noorden van de Lochemseweg.

Typologie

De middeleeuwse verschijningsvorm van het huis Diepenheim is niet bekend. Er zijn geen afbeeldingen of beschrijvingen en de archeologische gegevens vormen ook geen bewijs voor een duidelijke typologie. Vondsten achter het huidige huis horen wellicht bij een voorburcht, maar de middeleeuwse fundamenten van de voormalige woonkern liggen onder het huidige huis.

Etymologie
De naam 'Diepenheim' bestaat uit twee delen. 'Diep' staat in het middelnederlands voor nat of moerassig en wijst wellicht op de moerassen waartussen de burcht was gesticht. 'Heim' staat waarschijnlijk voor het germaanse 'haima' dat duidt op 'woonplaats'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 29-09-2000

Het huidige huis Diepenheim stamt uit de 17e eeuw en is gebouwd in de classicistische stijl. Het is een laag, blokvormig landhuis op het zuidoosten, met souterrain, dat aan de achterzijde in een plateau ('De Kasteelbelt') is ingegraven en waaronder zich een hoge bel-etage onder omgaand schilddak verheft. Fundamenten van het middeleeuwse kasteel zijn onder het huis bewaard gebleven. Het huis ligt op het zuidoosten. Van de twee zijvleugels bestaat alleen nog de rechtervleugel, die de keuken herbergt. Het voorplein wordt geflankeerd door twee met schilddaken gedekte bouwhuizen en is toegankelijk via een brug en een zandstenen poortgebouw daterend uit 1685 met een smeedijzeren hek uit omstreeks 1900. Ten oosten en noordoosten van het huis ligt een 19e eeuwse landschappelijke parkaanleg met slingervijvers.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er zijn middeleeuwse fundamenten onder het huidige huis Diepenheim aanwezig en achter het huidige huis waar de 17e of 18e eeuwse kasteelbelt is opgeworpen, is een hoge, ronde aarden wal gevonden met een waterput met een houten wand, afvalresten en schervenmateriaal uit de 12e eeuw. Het huidige gebouw is een Rijksmonument en het terrein komt ook voor op de AMK.

Afmetingen
De bewoningskern lag onder het huidige huis terwijl achter het huis nog een hoge, ronde aarden wal gevonden is. Er zijn verder geen afmetingen bekend van het gebouw dat er in de Middeleeuwen heeft gestaan.

Oudste vermelding
Datum: 1188
Bron: F. Philippi en W.A.F. Banier, 1904, 'Das Güterverzeichnis Graf Heinrichs von Dale (1188)', in: Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap 25, 365-443.

Hendrik, graaf van Dahl liet in 1188 een lijst opstellen van het gezamenlijke bezit van hem en zijn vrouw, waarin van hem wordt gesproken als '[...] nobilis viri domini Henrici comitis de Dalen, fundatoris castri in Depenhem in eo loco in quo nunc est situm [...]'. De lijst is een afschrift uit het laatste kwart van de 13e eeuw, opgenomen in het 'Diversorium' van Frederik van Blankenheim, bisschop van Utrecht, maar is gedateerd 1188 (Philippi en Banier, 1904, 'Güterverzeichnis von Dale', in: BMHG 25, 365-443).

Bezitsgeschiedenis
Regewice van Diepenheim, zuster van Franco en Werner Diepenheim, huwde in 1180 met Hendrik, graaf van Dahl of Dalen. Hendrik werd in 1188 genoemd als de stichter van kasteel ('castri') Diepenheim 'op de plek waar het nu is gelegen'. De eerste borg Diepenheim was waarschijnlijk eerder in de 12e eeuw vernietigd door de bisschop van Munster. Diepenheim bleef in het bezit van het geslacht van Dahl en Diepenheim totdat de tweede echtgenoot van Conegunde van Dahl en Diepenheim, Willem, heer van Boxtel, de heerlijkheid in 1331 verkocht aan de bisschop van Utrecht met onder meer 'die boerch van Diepenheim', waardoor Diepenheim een bisschoppelijk kasteel werd. In 1349 moest de bisschop schuld inlossen bij Frederik van Heeckeren van der Eze voor de bijstand in de oorlog met Gelre. Frederik eiste onder meer pandschap van Diepenheim. Dit pandschap werd in 1354 ingelost. In 1380 kregen de steden Deventer, Kampen en Zwolle het huis en de heerlijkheid in onderpand en invloed bij het aanstellen van de kastelein.In 1528 was het wereldlijk gezag over Overijssel van de bisschop overgegaan op keizer Karel V. Geroge Schenck was legeroverste van de keizer en in 1536 stadhouder in Overijssel. Hij veroverde vervolgens onder meer Diepenheim, waarbij het kasteel waarschijnlijk dermate verwoest was dat het niet meer lonend was het op te bouwen. Hij vroeg de heerlijkheid Diepenheim met het huis als beloning voor zijn verdiensten aan het Habsburgse huis, maar dat kreeg hij niet. Hij moest in 1539 formeel afstand doen van Diepenheim. Het huis bleef tot de domeingoederen van de keizer behoren. Vanaf 1556 werd de heerlijkheid met het ruïneuze huis aan verschillende personen in pandschap gegeven. Het is niet duidelijk of één van de pandeigenaren op de oude plek weer een huis had laten bouwen, maar schriftelijke toestemming daarvoor was wel gegeven. Diepenheim werd in 1635 door de Gedeputeerde Staten van Overijssel in veiling gebracht. Het werd gekocht door Hendrik Bentinck tot Werkeren, drost van Salland, die er in 1637 mee werd beleend. De resten van het huis werden in 1639 beschreven als: 'adelicke havesathe to weeten den Casteelbelt'.In 1648 liet het echtpaar Berend Bentinck en Anna van Bloemendael er een nieuw huis bouwen. Het huis bleef in het geslacht Bentinck, totdat in 1813 erfgenamen blijkbaar geen behoefte meer hadden het huis aan te houden. Het werd meerdere malen openbaar geveild, in 1814, 1818 en nog een keer in 1867 nadat de weduwe van de eigenaar Lodewijk Sloet was gestorven. Tot 1925 was Gerrit Johan Constantijn Schimmelpenninck de eigenaar en die verkocht het aan de familie De Vos van Steenwijk. Die woonden er permanent tot 1938, waarna het hun zomerverblijf werd. Sinds 1981 zijn de eigenaars de dochters van de in 1978 overleden Jan Arend Godert de Vos van Steenwijk: Clara en Wilhelmine.

Bouwgeschiedenis
De resten die gevonden zijn stammen uit de 12e eeuw. In 1188 wordt Hendrik, graaf van Dahl, of Dalen, vermeld als 'stichter van het kasteel van Diepenheim op de plek waar het nu is gelegen'. Het Diepenheim dat er hiervoor wellicht al stond is waarschijnlijk ergens in het derde kwart van de 12e eeuw of vlak daarna door de bisschop van Munster vernietigd. De bewoningskern van de burcht lag waar nu het huidige huis Diepenheim staat. Hierachter lag in ieder geval een hoge aarden wal met daarbinnen een waterput met een houten wand, met verder nog afvalresten en scherfmateriaal. In 1331 kocht de Utrechtse bisschop de heerlijkheid Diepenheim met onder andere 'die boerch van Diepenhem'. Hierdoor werd het een bisschoppelijk kasteel. Er bestaat een bouwrekening uit 1436-1438 van huis Diepenheim. Hieruit kan worden opgemaakt dat er toen al sprake was van drie bruggen op het complex (de 'nederste-', 'overste-' en 'tochtbrugge') en een wachttoren gedekt met leien. Mogelijk hebben de verbouwingen in deze tijd met versterkingen aan het huis te maken. Diepenheim werd in 1536 door Geroge Schenck, legeroverste van keizer Karel V veroverd en daarbij dermate verwoest dat het niet meer lonend was het op te bouwen.Het huis bleef als ruïne liggen en het lijkt er niet op dat één van de eigenaren het huis heeft herbouwd. In 1556 werd bij de bezittingen van de landen van Diepenheim genoemd: 'de mote ofte den berch dair dat huys upgestaen heeft met den singel, wallen ende vischeryen in den grachten [...]'. Berend Bentinck, die het huis in 1639 erfde, liet een nieuw huis bouwen op de plek van het oude, dat volgens een bouwsteen in 1648 klaar was. Later is nog een bouwsteen aangebracht met 'in 't jaar 1707 verandert'. Wat er precies was veranderd is niet duidelijk maar het lijkt er in ieder geval op dat de entree voor deze verbouwing op de bel-etage lag, waar nu een groot middenraam is. De entree werd dan naar de begane grond verplaatst. Het huis Diepenheim heeft een vierkant grondplan met twee vleugels waarvan de linker tussen 1809 en 1825 is afgebrand en niet meer is herbouwd. In 1904 en 1925 vonden nog grote verbouwingen plaats en is het huis in de huidige staat gekomen.

Afbeeldingen
Er zijn geen afbeeldingen van het middeleeuwse object bekend.- Kadastrale minuut, 1811-1832, Diepenheim, Overijssel. Sectie B, blad 1, 90 (http://watwaswaar.nl/#jI-Y4-7-ed-1v-1-4XtA-2Hi4---3TM, geraadpleegd op 30-01-2012).- Google Earth foto, 2012, Locatie Diepenheim (NKS digitale documentatie).

Literatuur
- Benders, J.F. en Bloemink, J.W., 1996, 'Het Utrechts schisma en een Twents kasteel: de versterking van het huis Diepenheim; 1436-1438', in: Deventer Jaarboek (1996), 6-21.- Gevers, A.J. en Mensema A.J., 1995, De havezaten in Twente en hun bewoners, Zwolle, 170-182.- Grabandt, L.G.Chr., 1998, De Heerlijkheid Diepenheim tot 1331, Diepenheim.- Kuile, G.J. ter, 1911, Geschiedkundige aantekeningen op de havezathen van Twente, Hengelo/Arnhem, 76-83.- Philippi, F. en Banier, W.A.F., 1904, 'Das Güterverzeichnis Graf Heinrichs von Dale (1188)', in: Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap 25, 365-443.- Slicher van Bath, B.H. e.a., 1970, Geschiedenis van Overijssel, Deventer, 63-64, 72, 119 en 312.- Stenvert, R. e.a., 1997, Monumenten in Nederland; Overijssel, Zeist/Zwolle, 127-128.- Tromp, Heimerick en B. Olde Meierink, 'Het paradijs versterkt; fortificaties als motief bij huis en tuin', in: De woonstede door de eeuwen heen 86(1990), 49-55.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 12880
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl):Huis Diepenheim. De voormalige havezate is met zijn beide bouwhuizen aantrekkelijk gelegen op een omgracht terrein, waarvoor zich een fraaie parkaanleg uitstrekt. Het hoofdgebouw, opgetrokken op rechthoekige grondslag, dateert in hoofdzaak uit 1648; het middenstuk van de achtergevel werd XX A verhoogd. Een verdiepingloze vleugel zoals rechts op het gebouw aansluit moet oorspronkelijk ook links aanwezig geweest zijn; het torentje tegen de rechterzijgevel werd in de vorige eeuw opgetrokken. De zeven traveeën brede bakstenen voorgevel met souterrain en bel-etage vertoont hoekblokken, plint cordonband, architraaf, kroonlijst en lateien van zandsteen, benevens een geheel in zandsteen uitgevoerde drie traveeen brede middenpartij, waarbij zich boven het gebosseerde souterrain een pilasterstelling verheft, welke een driehoekig fronton draagt. Boven het venster op de bel-etage in de middentravee, oorspronkelijk de ingang, een gebroken gebogen fronton, waarin wapens-Bentinck en -van Bloemendaal en dateringen 1648 en 1707. Inwendig een viertal 18e eeuwse schoorstenen; tegen de voorgevel een bel 1790. De bouwhuizen vertonen vensters en deuren met zandstenen lateien; in het midden van elk der gevels twee inrijpoorten, met het tussengelegen venster gevat in een stelling van bakstenen pilasters met zandstenen voetstukken en lijstkapitelen, die een zandstenen kroonlijst dragen. De poort, die toegang verleent tot het voorplein, is aan voor- en achterzijde opgetrokken van zandsteen met verdiepte voegen; toscaanse pilasters dragen een kroonlijst, welke aan elk der vier zijden is voorzien van een gebogen fronton; in de frontons van voor- en achterzijde een wapensteen en het jaartal 1685. Vanaf de grote weg geeft een smeedijzeren hek tussen vier bakstenen pijlers met natuurstenen geprofileerde afdekstukken toegang tot het park.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 14-11-2000

Archeologisch onderzoek RCE
1960, Renaud.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing