Object
Verhildersum

Locatie
Adres: Wierde 40, 9965 TB Leens
Leens
Gemeente De Marne
Provincie Groningen

Het kasteelterrein ligt op een kwelderwal direct ten oosten van het dorp Leens en grenst in het noorden aan de provinciale weg N 361 en het adres is Wierde 40, Leens.

Typologie

Onder het oostelijk deel van het huidige langhuis zijn drie samenhangende 14e eeuwse kelders gevonden met afmeting 8 x13 m buitenwerks. Het type woontoren ligt voor de hand naar analogie van de steenhuizen in de Ommelanden in de 14e eeuw, maar blijft speculatief. Ontpleistering van deze oudste bouwdelen zou meer zekerheid kunnen verschaffen (F.J.van der Waard, 2007).

Etymologie
De naam van het huis wordt afgeleid van een ver(vrouw) Hilde(rt), wanneer deze vrouw precies leefde is onbekend, ‘Vrouw Hilda’s Heem’ luidt het dan uiteindelijk.

Huidige situatie
De oprijlaan vanuit het zuiden vormt de centrale as die uitmondt in het de kasteelterrein in een dubbele omgrachting. Het kasteeleiland heeft bakstenen keermuren. Aan de noordzijde staat een rechthoekig gebouw, in één woonlaag met schilddak en hoekschoorstenen. Het gebouw is deels onderkelderd. Er is een bescheiden bordes bij de ingangspartij met bovenlicht. De achter- en zijgevels grenzen aan het water en vormen zo onderdeel van de keermuren.Voor het huis ligt een geometrisch tuintje met linden langs de voorgevel.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het oudste 14e eeuwse bouwdeel zijn onder het oostelijk deel van het huidige langhuis de kelders zichtbaar met tongewelf . Onder de houten vloer van het westelijk deel van het huis liggen opgegraven 14e eeuwse muurdelen, een trap en drie vloerdelen op verschillend niveau. Verder bouwhistorisch onderzoek in de vorm van selectieve ontpleistering en het maken van kijkgaten is nodig om de datering beter te onderbouwen (F.J. van der Waard, 2007).

Afmetingen
Bij bouwhistorisch onderzoek in 1960 kwamen de oudste delen in zicht onder het oostelijk deel van het bestaande langhuis. Dat deel bestaat uit een voorkelder en twee kelderruimten met een buitenomtrek van 8,4x 13 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1400
Bron: Acker Stratingh 1868, dl.V, p. 31173

In 1400 (en 1514) werd Verhildersum door de Groningers verwoest en weer opgebouwd, in 1514 voor 1200 goudgulden.

Bezitsgeschiedenis
In 1398 komt Aylko Ferhildema voor en blijkt in persoon identiek aan Aylko Onsta die in de jaren 1405-1420 wordt genoemd. Aylko droeg in 1398 zijn bezittingen op aan Albrecht van Beieren, graaf van Holland, om ze daarna van hem in leen terug te ontvangen. Het verband tussen Verhildersum en Onstaborg te Sauwerd is bekend tot de 80-jarige oorlog. In de 15e en 16e eeuw zijn de heren Onsta ‘hovelingen to Verhildersum’. In 1400 en 1514 zijn beide huizen door de stad-Groningers (Schieringers) zwaar beschadigd. In 1568 huwt Hilda Onsta van Wetsinge, Sauwert en Verhildersum met Ludolf Tjarda van Starkenborgh. De familie Tjarda van Starkenborgh bleef eigenaar tot in de eerste helft van de 19e eeuw. Zij verbouwden het huis ingrijpend in 1786 en 1793 met verandering van de voorgevel en afbraak van de zuidoostvleugel. In 1821 besluit Edzard Tjarda van Starkenburgh tot verkoop. Koper wordt notaris Hendrik van Bolhuis, na zijn dood in 1861 erfde zijn dochter Geertje van Olst van Bolhuis, die huwde met Hendrik Frima. Het huis blijft aan de familie Frima tot 1953. Dan wordt de gemeente Leens eigenaar. De huidige eigenaar is Stichting Het Ommelander Museum sinds 1966.

Bouwgeschiedenis
Het oudste deel van het kasteel is waarschijnlijk in de 14e eeuw gebouwd als woontoren met afmeting waarschijnlijk van 8,4x 13 meter. Na de verwoesting in 1514 is de burcht weer opgebouwd, waarschijnlijk op de oude funderingen. In de 17e eeuw zien we dan op diverse beeldbronnen vier vleugels rond een binnenhof. In de 18e eeuw is dan de bouwmassa in fasen sterk in omvang afgenomen. Eerst verdwijnt de westvleugel, daarna de oostvleugel. De noord vleugel blijft dan tot in onze tijd bestaan.

Afbeeldingen
Kadastrale minuut 1830 , Leens, sectie A 2, no. 471 (bewerking Formsma 1987, p. 201). Tekening in de marge van de Coenderskaart uit 1678 met aanzicht borg (Formsma 1987, p.202). Pen en penseeltekening Rademaker 1725 ‘Verhildersum te Leens’ (Beelaerts van Blokland, 2005, p. 116) Tekening in de marge van de Beckeringhkaart uit 1781met aanzicht borg (Formsma 1987, p. 202). Foto huidige borgaanzicht met toegangsbrug (Schellart A.I.J.M. en Ger Dekkers, Kastelen, 1974, p. 43).

Literatuur
Acker Stratingh,G.,H.O.Feith en W.B.S. Boeles, 1868 Bijdragen tot de Geschiedenis en Oudheidkunde, Provincie Groningen, dl.V, Groningen, p. 311. Beelaerts van Blokland, W. en Ch. Dumas, 2005, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker, Zwolle/ Wijk bij Duurstede, p. 116. Feith, J.A., (1906) 1979, De Ommelander borgen en hare bewoners in de 17e en 18e eeuw, Groningen, p. 168. Formsma W.J.,R.A.Luitjens-Dijkveld Stol en A.Pathuis, 1987, De Ommelander Borgen en Steenhuizen, Assen/Maastricht, p.200-204. van der Molen, S.J., Stinzen, Borgen en Havezaten van het Noordererf, 1978, p. 63. onbekende auteur: ‘De Borg Verhildersum te Leens’ in: Cobouw, 11 nov. 1960, p. 1. Luitjens-Dijkveld Stol, R.A., 1970, De borg Verhildersum te Leens en zijn bewoners, Groningen. Waard, F.J. van der, 2007, Borg Verhildersum,Leens, Bouwhistorisch Onderzoek, Groningen.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 27-08-2009