Object
Ulgersma

Locatie
Adres: Pop Dijkemaweg
Groningen
Gemeente Groningen
Provincie Groningen

Het terrein ligt aan de Pop Dijkemaweg grenzend in het noordoosten aan de beneluxweg N46. Het ligt in het stadsdeel Ulgersmaborg. Het is in gebruik als (stads-)boerenerf.

Typologie

De afbeeldingen van Stellingwerf 1723 en Schoemaker ca.1730 laten een rechthoekig huis zien met twee bouwlagen onder een schilddak met twee schoorstenen. Ook de kaart van Coenders laat in principe ‘Noordijck’ in dezelfde hoofdvorm zien. De horizontale lijst tussen de verdiepingen en het gedecoreerde centrale portaal doen renaissancistisch aan. Ter weerszijden van het portaal tekent Stellingwerf drie en Schoemaker twee kleinere raamtraveeën. Het is mogelijk dat er in dit huis een oude kern bestond van het type woontoren.

Etymologie
De naam is afkomstig van het oudste bewonersgeslacht Ulger uit de 15e eeuw.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 17-03-2010

Het betreft een vlak terrein, wat ligt aan de Pop Dijkemaweg en is in gebruik als erf van een (stads-) boerderij. Ten noordoosten van de boerderij loopt een brede sloot, maar het is de vraag of die het tracé van de gracht op de kadastrale minuut van 1830 volgt. Bij projectie van de kadastrale kaart op Google Earth is de ligging van de sloot evenwijdig, maar enkele meters meer noordelijk gelegen. (zie doc. NkS, bibliotheek 2, Hans vdH). Wel is de zuidwestelijke en de zuidoostelijde gracht nog herkenbaar als droge sloot. De bomenrij markeert wel exact het noordwestelijke en noordoostelijke deel van de oude gracht.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het terrein is vlak en is bebouwd met een boerderij, achter de boerderij aan de noordoostzijde loopt een brede sloot, deze loopt parallel aan de buitenzijde van de gracht op het kadastraal minuutplan. De originele grachten aan de zuidwest en zuidoostzijde zijn nog als droge sloten te herkennen.

Afmetingen
Op grond van de kadastrale minuut uit 1830 is de afmeting van het terrein inclusief de grachten 60 x 125 meter. De afmeting van de burcht zelf is onbekend.

Oudste vermelding
Datum: 1370
Bron: Oorkondeboek Groningen en Drenthe 1370, nr 571.

"‘dicitur Ulgers Sidwendege’"

In 1370 wordt ‘Ulgers Zuidwendinge’ genoemd in de inlatingsbrief van de kerspels Middelbert en Engelbert in het zijlvest der drie Delfzijlen (Oorkondeboek Groningen en Drenthe 1370, nr 571).

Bezitsgeschiedenis
Een aaneengesloten verhaal over de familie- en bezitsgeschiedenis van het geslacht Ulgers is niet mogelijk. De oudste met name genoemd is Everardus Ulger van Noorddijk en komt voor als hoofdeling in 1438 en als burgemeester van Groningen in 1483. Daarna volgt Roleff Ulger vanaf 1483 en Evert Ulger vanaf 1591 in dezelfde functies. Petrus Ulger de Oude was een edele en gunsteling van de hertog Karel van Gelre. Hij kreeg van de hertog na diens inhuldiging in 1521 de beloofde goudguldens jaarlijks uitgekeerd. De zonen van Ulger Ulgers en Amela Rengers: Dutmer en Harmen werden in 1570 door de Bloedraad te Brussel gevonnist. Hun goederen werden verbeurd verklaard. In de 17e eeuw, na de dood van Ulger Ulgers ontstonden er moeilijkheden over zijn nalatenschap en die van zijn kinderloze dochter Geercke Ulgers, gehuwd geweest met Rudolf Jarges. Daarover deed de hoofdmannenkamer in 1630 uitspraak en Harmen Ulgers, gehuwd met Catharina van Ewsum volgde hem op op Ulgersma. In 1670 werd het kasteel bewoond door Ulger Ulgers de Jonge en zijn vrouw Else Jarges. In 1682 was er een publieke verkoop door de erven Ulgers, of volgens een andere akte door Jacoba Coenders , weduwe van overste luit. Huinga. De borg wordt daarbij beschreven als ‘versien met verscheiden schoone Caemeren en allerhande gerief, alsmede 37 gr. land onder de borg behorende, waer in ’t hoff met treffelijke vruchtbomen beplant, alsmede grachten en singel en des meijers behuizinge en schuire .....’. In 1745 was er een verkoop van Cornelius Star aan Abraham Frijlink. In 1760 was er een erfwissel van Abraham Frijlink met zoon Hendrik Frijlink en Allegonda Vetter (Arch.van Swinderen 1370-1982). In 1772 was er een verkoop door Hendrik en Allegonda van Borg Ulgersma te Noorddijk aan Pieter Woertman en zijn vrouw Eva Takens. In 1787 bieden Hendrik en Allegonda de borg voor afbraak te koop aan. De sloop was kort daarna een feit. De landerijen kwamen in handen van de familie van Swinderen die ook de belendende borg ‘Sorgwijck’ bezat sinds 1778 (Arch.Fam. Trip 1587-1885). De familie van Swinderen liet Ulgersma afbreken en bleef wonen op het belendende Zorgwijk. Op de plaats van Ulgersma werd een boerderij gebouwd, die door Harm Abels werd gebruikt. De boerderij heet nu merkwaardigerwijs ‘Zorgwijk’, maar staat op het gebied van het oude Ulgersma. De buitenplaats Zorgwijk is in 1872 gesloopt en daarna is de naam Ulgersma kennelijk in onbruik geraakt.

Bouwgeschiedenis
In de 14e eeuw is er waarschijnlijk een weerbaar omgracht huis gebouwd. Van de bouwgeschiedenis is niets bekend. De sloop volgde rond 1778 en het kasteel werd toen door een boerderij vervangen, die thans ‘Zorgwijk’ heet.

Afbeeldingen
Tekening J.Stellingwerf 1723 ‘Noordijk te Noordijk’ (Luitjens-Dijkveld Stol 1971, p. 33) Tekening A.Schoemaker ca.1730 ‘Noordijk te Noordijk’ (Luitjens-Dijkveld Stol 1971, p. 33) Kadastrale minuut 1830, Noorddijk, Groningen, sectie E, blad 01 ‘Caertien van ’t Botterdiep’met bijschrift ‘Ulgersma’, begin 18e eeuw, aanwezig in RHC Gron.Arch., nr 1261 (Broekhuizen 2003, p. 38) Situatie tekeningen ligging Ulgersmaborg en Zorgwijk (Broekhuizen 1994, p. 26) Kaart van Beckeringh 1871 (Schroor 2003, kaart 41) Kaart van Fred.de Wit ca. 1660 (Schroor 2003, kaart 31) Hottinger-kaart van Groningen en omgeving met situatie Ulgersma en Zorgwijk (Versfelt 2003, kaart 25)

Literatuur
Aa, A.J. van der, 1846, Woordenboek der Nederlanden, dl. 8, Gorinchem, p. 264. Acker Stratingh G., H.O.Feith en W.B.S.Boeles, 1868, Bijdragen tot de geschiedenis en oudheidkunde, provincie Groningen, dl. VII, Groningen, p. 42-43. Broekhuizen, P.H.,van Gangelen, K.Helfrich, G.L.Kortekaas en R.H.Alma, 1994, Oudheden onder de Hunze. Archeologisch en historisch onderzoek naar een steenhuis en een boerderij onder een Groninger nieuwbouwwijk, Groningen, p. 26. Luitjens-Dijkveld Stol, R.A, 1971, ‘Borgen in Noorddijk’ in: Groningen,cultureel maandblad, jrg. 3, nr. 1, p. 30-37. Schroor, M., 2003, De Atlas van Kooper: oude kaarten van de provincie Groningen, Groningen. Versfelt, H.J., 2003, De Hottinger-atlas van Noord- en Oost-Nederland 1773-1794, Groningen. RHC Groninger Archieven, Arch.Fam.Trip (3) 1587-1885, toegangsnr. 1449. RHC Groninger Archieven, Arch. Fam.van Swinderen en de Marees van Swinderen 1370-1982, toegangsnr. 552. www.cartago.nl/edities oorkondeboek Groningen en Drenthe, 1370, nr.571

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 17-03-2010