Object
Alkemade

Locatie
Adres: Wasbeeklaan 31, 2361 HG
Warmond
Gemeente Teylingen
Provincie Zuid-Holland

Op grond van informatie verkregen uit oude akten, de in 1751 uitgevoerde graafwerkzaamheden en satellietfoto's is men na diverse onderzoeken in 2006 en 2012 tot de conclusie gekomen, dat de locatie van de oude burcht van de heren van Alkemade moet hebben gelegen langs de huidige Ringsloot op een afstand van circa 250m ten oosten van de voormalige hofstede Oud-Alkemade.

Typologie

Op grond van de beschrijving betreffende opgravingen uit 1751, zichtbare verkleuringen in het landschap op satellietfoto's uit 2005, nader onderzoek uit 2005 en 2012 en vergelijkbare versterkingen uit de directe omgeving, is door de onderzoekers afgeleid, dat er sprake moet zijn geweest van een ronde bakstenen toren omgeven door twee concentrische cirkelvormige grachten.

Etymologie
Voor zover bekend heeft de voormalige versterking de naam gekregen van de familie, die het gebied in de dertiende eeuw heeft gekocht en er een woontoren heeft gebouwd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: december 2014

Huidige functie:

De locatie van de oorspronkelijke burcht van de heren van Alkemade is gelegen langs de huidige Ringsloot in een voormalig weiland op circa 250m afstand van de in 1824 gesloopte hofstede 'Oud-Alkemade'. Het grootste gedeelte van het voormalige kasteelterrein is verdwenen bij de aanleg van een jachthaven in 2012-2013.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:  (Jachthaven)

Het voormalige kasteelterrein is thans een jachthaven omringd door weiland.

Afmetingen
Op grond van graafwerkzaamheden uit 1751, zichtbare verkleuringen in het landschap op satellietfoto's uit 2005, nader onderzoek uit 2005 en 2012 en vergelijkbare versterkingen uit de directe omgeving, is door de onderzoekers afgeleid, dat de eerste burcht van de heren Van Alkemade moet hebben bestaan uit een ronde bakstenen woontoren met een diameter van circa 11m, omgeven door twee cirkelvormige grachten, waarvan de eerste een diameter had van 20-25m en de tweede een diameter van circa 60m. Er zijn geen gegevens beschikbaar, waaruit de eventuele aanwezigheid van een voorburcht zou kunnen worden afgeleid.

Oudste vermelding
Datum: 1305
Bron: Leenakte betreffende heer van Putten

""Wij Niclaes heer van Putten ende van Strijen maken cond allen luijden heer heinric van Alcmaede, ridder, ons lieve neve, voir ons quam ende ons opgaf bij sijn vrien wille van sijne vrien eijghen sine woninghe tot Alcmaede ende twintich morghen lants, die daer naest gheleghen sijn en een sate lants, dat gheleghen is hochcamp ende die namelijke woninge ende erve voorgenoemt, hebben wij hem neder ghegheven van ons te lene te houden in diene maniere dat dit voirseide goet comen sal na here heinrics doot voirghenoemt op sijne oudste soone, ende heeft hij oec gheene sone soe sale comen op sijnen oudsten dochter en heeft hij noch sone noch dochter so sall comen op den naeste en oudste van der swaertzide en niet vesterven also lange als deese heer heinric heeft een after susterskijnd of sijne nacomelingen......""

Uit deze akte uit 1305 blijkt, dat de toenmalige heer Hendrik van Alkemade in dat jaar zijn kasteel met bijbehorende land overdroeg aan Nicolaas III, heer van Putten, om het vervolgens van hem weer in leen terug te krijgen.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende bewoners van het kasteel zijn leden geweest van het geslacht van Alkemade. Gezien hun wapenschild, met daarin het wapen dat ook het wapen was van de in 2009 opgeheven gemeente Alkemade, stamde dit geslacht af van het oude grafelijke huis van Holland. De eerst bekende vertegenwoordiger van dit geslacht was ridder Dirk van Alkemade, die tussen 1236 en 1244 meerdere malen in akten wordt vermeld en in 1244 optrad als getuige voor graaf Willem II van Holland. Zijn gelijknamige zoon heeft omstreeks 1281 van de burggraaf van Leiden, Hendrik van Cuijck, het grondgebied van het latere ambacht (heerlijkheid) Alkemade gekocht. Omstreeks 1291 werd het gebied door graaf Floris V tot de vrije heerlijkheid Alkemade verheven en werd Dirk hiermee heer van Alkemade. Bij het overlijden van Dirk van Alkemade gaat via vererving de heerlijkheid omstreeks 1296 over naar zijn oudste zoon Hendrik van Alkemade. Uit een leenakte van 1305 blijkt, dat deze Hendrik van Alkemade zijn huis en land overdroeg aan zijn neef Nicolaas III, heer van Putten, om het vervolgens van hem weer in leen terug te krijgen. Na het overlijden van Dirk, de zoon van Hendrik, ging Alkemade over naar diens dochter Christina, die na eerst te zijn voorbestemd voor Johan van der Poel, de bastaardzoon van graaf Willem III, trouwde met Wouter van Ligne. Via het huwelijk van hun dochter Johanna van Ligne ging Alkemade omstreeks 1358 vervolgens over naar Hendrik van Borsele, lid van de belangrijke adellijke familie uit Zeeland. Gezien de belangen van de familie Van Borsele in Zeeland, lijkt het erop, dat zowel Hendrik als zijn zoon Jan weinig tijd hebben besteed aan hun heerlijkheid Alkemade, waardoor het huis mogelijk werd verwaarloosd. Daarnaast werd aan het eind van de veertiende eeuw de omgeving van Leiden getroffen door grote overstromingen, waardoor het gebied aan de oostzijde van het kasteelterrein verdronk in het toen volgelopen Hemmeer. Omstreeks 1416 is de heerlijkheid van Alkemade door verkoop in het bezit gekomen van Jan van der Woude, heer van Warmond, die als nieuwe heer van Alkemade zijn kasteel op een andere locatie heeft gebouwd.

Historische betekenis
De oude burcht was de zetel van de heren Van Alkemade, de bestuurders van de oorspronkelijke vrije en hoge heerlijkheid Alkemade.

Bouwgeschiedenis
Lange tijd werd ervan uitgegaan, dat de oorspronkelijke burcht van de heren van Alkemade gesitueerd was op dezelfde plaats als die van de in 1824 gesloopte hofstede 'Oud-Alkemade'. Op grond van in 1751 uitgevoerde graafwerkzaamheden, uitgevoerd onderzoek in 2005, zichtbare verkleuringen in het landschap op satellietfoto's uit 2005, uitgevoerd veldonderzoek in 2012, zijn de onderzoekers van het RCE echter tot de conclusie gekomen, dat de locatie van de oude burcht van de heren van Alkemade was gelegen op circa 250m ten oosten ervan langs de huidige Ringsloot. Op de plek waar in 2012 een jachthaven is gegraven. Uit bedoelde informatie en een vergelijking met vergelijkbare versterkingen uit de directe omgeving is daarbij verder afgeleid, dat deze burcht moet hebben bestaan uit een ronde bakstenen woontoren met een diameter van circa 11m, omgeven door twee cirkelvormige grachten, waarvan de eerste een diameter had van 20-25m en de tweede een diameter van circa 60m. Of het binnenterrein door een stenen ringmuur werd omgeven, kan niet worden aangetoond. Verder is er ook geen informatie beschikbaar, waaruit de eventuele aanwezigheid van een voorburcht zou kunnen worden afgeleid. Op grond van het gevonden aardenwerk en de afmetingen van de gebruikte bakstenen kan worden aangenomen, dat de burcht in de eerste helft van de dertiende eeuw is gebouwd. Daar er geen vondsten zijn gevonden, die van na 1400 kunnen worden gedateerd, zal de bucht waarschijnlijk eind veertiende niet meer hebben bestaan. Of het einde van de oude burcht van de heren van Alkemade het gevolg is geweest van oorlogshandelingen tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten of door afkalving van de ondergrond ten tijde van de grote overstromingen in dit gebied met het ontstaan van het voormalige Hemmeer als gevolg, is niet bekend.

Afbeeldingen
- Google Earth datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd juli 2014; - kadastrale minuutkaart gemeente Warmond, 1811-1832, Zuid Holland, sectie E, blad 01, geraadpleegd juli 2014; - Kaart van Warmond uit 1615, uit collectie Hoogheemraadschap Rijnland, http://watwaswaar.nl/#Pg-YC-7-1-1v-1-2aum-2IgC---xr; - Kaart van de Kagerplassen uit 1617. (Archiefbeschrijving: Kaart van zekere landen, gelegen onder Warmond en Alkemade, toebehorende aan zekere vicarie, gefondeerd op St. Catrijnen altaar te Warmond ten verzoeke van de toenmalige possesseur heer Pouwels de Jong, griffier van Z. Exc) Zie ook Wikipedia "Warmond";

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#Pg-YC-7-1-1v-1-2aum-2IgC---xr, geraadpleegd december 2012; - http://home.tiscali.nl/~kastelenzuidholland/Pages/Oud-Alkemade.htm, geraadpleegd december 2012; - http://www.archiefleiden.nl/ Collectie Machen, nummer toegang 536, inv. nr. 98: - http://stichtingoudalkemade.nl/pg-histalk.htm, geraadpleegd december 2012; - http://www.groenehartarchieven.nl/ archief van het ambacht, later gemeente Alkemade, geraadpleegd december 2012; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd december 2012; - http://www.cultureelerfgoed.nl/sites/default/files/publications/ram220-wallen-grachten-wasbeeklaan.pdf;

Literatuur
- Doesburg, J. van, Heiden, M. van der, 2013, Wallen grachten aan de Wasbeeklaan, Amersfoort; - Fannee, M., en A. van Noort, 2012 en 2013, Waar is kasteel Alkemade gebleven?, in: De Hekkensluiter. Historisch Genootschap Warmelda 9 (2012), nr 2, p 7-28; tevens in: Leids Jaarboekje 2013, 155-177; - Fannee, M., 2014, tlant te Waremunde, Warmond, 113-119; - Fockema, A.S.J., Renaud, J.G.N., Pelinck, E., 1952, Kastelen, ridderhofstede en buitenplaatsen in Rijnland, Arnhem, 67, 68; - Francq van Berkhey, J. le, 1769, Natuurlyke historie van Holland. Deel 2, Amsterdam, 164-165; - Janse, A., 2001, Ridderschap in Holland, portret van een adellijke elite in de late middeleeuwen, Hilversum, 429, - Kort, J.C., 1979, Repertorium op de lenen van de hofstede Putten, 1229-1650, Ons Voorgeslacht, jaargang 34, Zuidhollandse Vereniging voor Genealogie; - Kort, J.C., 1977 en 1991, Repertorium op de lenen van de hofstad Oud-Alkemade te Warmond, 1307-1796, Ons Voorgeslacht, jaargang 32 en 46, Zuidhollandse Vereniging voor Genealogie; - - Kort. J.C., 1987-1990, Repertorium op de grafelijke lenen in Rijnland, Ons Voorgeslacht, jaargang 42-45, Zuidhollandse Vereniging voor Genealogie ; - Postma, C., 1746 en 1963, Holland in vroegere tijd deel III, 's-Gravenzande, 451;

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: Onbeschermd (In afwachting van de afhandeling van het "in voorbereiding zijnde bestemmingsplan "Buitengebied Teylingen" van de gemeente Teylingen is op betreffende locatie nog van toepassing het vigerende bestemmingsplan "Buitengebied Warmond", dat in 2000 is goedgekeurd. Momenteel is het voormalige kasteelterrein al ingericht als jachthaven.)
Bestemming:  (jachthaven)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juli 2014

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Geomorfologische codering
3K28/1M23: Strandwal (+/- vervlakte duinen) /Rivierkomvlakte

Bodemkundige codering
EZg21: Lage enkeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand