Object
Nittersum

Locatie
Adres: Weemweg, Stedum
Stedum
Gemeente Loppersum
Provincie Groningen

Google Earth coördinaten: 53 19 19.04 N, 6 41 45.31 O.Het borgterrein ligt direct ten noordoosten van de oude kerk van Stedum temidden van de noordelijke stadsuitbreiding aan de Weemweg.

Typologie

De typologie is onbekend.

Etymologie
De naam is afgeleid van het geslacht Nittersum.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 05-03-2009

Het kasteeleiland met binnenste grachten is gereconstrueerd in 2005. Het is nu een plantsoen deels betegeld en beplant met vier grote bomen. Het tracé van de oprijlaan is deels bewaard en aangegeven met een dubbele bomenrij. Het omringende borgterrein is op de noordelijke helft bebouwd met huizen aan een straat. Het terrein geniet archeologische rijksbescherming.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het kasteeleiland uit 1669 is gereconstrueerd en archeologisch onderzoek in 2004 heeft een deel van de 14e eeuwse grachten aan de noordwestzijde en de zuidoostzijde van de eilandgrachten aangetoond.

Afmetingen
De globale afmetingen zijn bepaald aan de hand van de bewerkte kadastrale minuut uit 1830 en de kaart uit het Rijksarchief Groningen van 1818. Het totale terrein inclusief de buitenste grachten is 125 x 200 meter. De maten van het 14e eeuwse huis zijn onbekend, doordat in 1669 de fundamenten zijn uitgegraven. De middeleeuwse grachten waren bij archeologisch onderzoek ca. 10 meter breed en 2,7 meter diep.

Oudste vermelding
Datum: 1398
Bron: Kroniek S. Benninge, ed. Feith 1887, p. 51.

"In 1398 staat Eppe Nittersum van Stedum aan het hoofd van de Ommelander Schieringer troepen tegenover de Onsta's ?"

In 1398 staat Eppe Nittersum van Stedum aan het hoofd van de Ommelander Schieringer troepen tegenover de Onsta's. Dit is dus een indirecte verwijzing naar de burcht Nittersum. Een andere directe verwijzing is er niet voor het middeleeuwse huis.

Bezitsgeschiedenis
Het oudst bekende geslacht is de familie Nittersum in de 14e eeuw. Als Teetke Nittersum trouwt met Egbert Clant in 1471, is dat het begin van het tijdperk van het geslacht Clant als eigenaar tot 1696. Petronella Clant huwt dan in 1703 met Everhard baron van Lintelo. Ze wonen tot hun dood (kinderloos) in 1762 op de borg, waarna de erven verkopen aan Johan a Guaera Giera Gerlacius. Zijn zoon Tjaart Gerlacius overleed in 1817. Het jaar daarop werd het goed publiekelijk te koop aangeboden. De fraaie borg werd gesloopt en de tuinen worden tot landbouwgebied omgevormd.

Bouwgeschiedenis
In de 14e eeuw werd waarschijnlijk een weerbaar omgracht huis gebouwd. Dit kasteel is vermoedelijk in 1579 verwoest door de Spanjaarden. Eilco Clant heeft het huis op de oude fundamenten herbouwd rond 1594. Volgens Vingboons was de borg op de oude fundamenten herbouwd en geregeld met uitbreidingen vergroot.Bij de bouwcampagne in 1669 door Vingboons is de borg afgebroken, de fundamenten uitgegraven, de grachten drooggelegd en 6 à 7 voet verdiept. Zo ontstond een nieuw vierkant plein dat voorheen scheef en niet haaks was (Immerseel 2006, p. 21). De plannen van Vingboons in 1669 voor de twee monumentale zijvleugels met hoektorens zijn overigens nooit uitgevoerd. De landkaart vlak vóór de sloop uit 1818 laat een rechthoekig restant zien op het kasteelterrein aan de zuidelijke gracht.

Afbeeldingen
Gravure van de Coenderskaart uit 1686 met aanzicht op de voorgevel (Formsma, 1987,p. 378).Tekening van Rademaker naar de gravures van B.Stoopendal uit 1669, gezicht op voor en achtergevel van de borg naar ontwerp Vingboons, origineel in bezit van D. Nanninga Mzn. (Formsma, 1987, p. 378).Gravure van B. Stoopendal 1715 van de plattegrond van het ontwerp van Vingboons voor de uitbreiding huis Nittersum (Formsma, 1987, p. 379).Tekening als voorstudie voor de kaart van Beckeringh 1751, in bezit mevr.J. Sandberg-Dorhout Mees te Wassenaar (Formsma, 1987, p. 380).Kadastrale minuut 1827, Nittersum, Stedum, sectie B3, no. 410 (bewerking Formsma, 1987, p. 382).Getekende kaart 1818 van borgterrein Nittersum, in Rijksarchief Groningen, Cat. getekende kaarten nr. 410 a (Formsma 1987, p. 383).Resutaten en interpretatie van het veldonderzoek (Immerseel 2004, p.16, fig. 6)

Literatuur
Broek, M.ten, 1930, 'De burcht Nittersum en zijn bewoners'. Groningsche Volksalmanak, Groningen, p. 97-182.Feith J.A. en P.J.Blok, 1887, De kroniek van Sicke Benninge, W.H.G. N.S., Utrecht, p. 51.Feith, J.A., (1906) 1979, De Ommelander Borgen en haar bewoners in de zeventiende en achttiende eeuw, p. 134-135.Formsma W.J., R.A.Luitjens-Dijkveld Stol en A.Pathuis, 1987, De Ommelander Borgen en Steenhuizen, Assen/Maastricht 1987, p. 378-384.Immerseel, R.H.M.van, 2006, 'De verdwenen borg Nittersum' in: Historische Woonsteden & tuinen,2006 II, p. 20-29.Schiferli, R., 2004, RAAP-rapport nr. 1063, Onderzoeksgebied Borgterrein Nittersum, Amsterdam.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (3)

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 02-09-2010

Archeologisch onderzoek RCE
Beschrijving mon.nr. 7025