Object
Coendersborg

Locatie
Adres: Oudeweg15a, 9364 PP Nuis
Nuis
Gemeente Marum
Provincie Groningen

Google Earth coördinaten: 53 08 53.80 N, 6 18 03.07 O. Het terrein ligt ten zuiden van de Oudeweg en 100 meter ten westen van de bebouwde kom van het dorp Nuis.

Typologie

De typologie is onbekend.

Etymologie
De naam is afkomstig van de familie Coenders.

Huidige situatie
De buitenplaats ligt op een omgracht terrein dat met hoog hout is begroeid. Het gebouw is rechthoekig met een lage benedenverdieping en een hoge bel etage daarboven, gedekt met een schilddak. Het is neoclassicistisch van stijl en heeft een fors tympaan boven de ingang met het jaartal 1831. In de hal bevindt zich een schoorsteenstuk met inscriptie: Hillo Fossema anno 1571. Het terrein heeft hoge archeologische waarde, is niet beschermd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De grachten zijn intact, het huidige buitenhuis stamt uit 1831 en mogelijk zijn daarin nog resten te vinden van oudere datum.

Afmetingen
Op grond van de kadastrale minuut uit 1830 meet het totale terrein inclusief de grachten 70 x 130 meter. De maten van het oude kasteel zijn niet bekend.

Oudste vermelding
Datum: 1534
Bron: Meinema 1968, Inventaris huisarchief Coendersborg.

"Ooster Fossemaheerd met met huis, hof enz."

In 1534 ging Sywert Fossuma een ruil aan met Hemko IJpens, waarbij hij aan de laatste afstond Ooster Fossemaheerd met huis, hof enz.

Bezitsgeschiedenis
De borg is ontstaan uit drie heerden: Fossema, Harckema en Heringe. In 1543 ging Sywert Fossuma een ruil aan met Hemko IJpens, waarbij hij aan de laatste afstond Ooster Fossemaheerd met huis, hof enz. Hemko Harckema was toendertijd gezworen rechter in Westerdeel-Vredevold. Getuige was toen o.a. Elynck Herynge. De geslachten waren kennelijk nauw met elkaar verbonden. Hoe en wanneer de drie heerden in één hand zijn gekomen is niet bekend, maar dat moet vóór 1647 zijn geweest. In dat jaar verkocht Iwo Auwema, zoon van Elinck Fossema, aan zijn tante Eetke Fossema drie heerden te Nuis, genaamd Fossemaheerd, 'daerhet hoeff ende behuizinge op staedt', de aangrenzende Harckemaplaats en als derde Heeringaplaats, met behuizingen, hoven enz. Alle drie werden zij door meiers gebruikt. In het testament van Eetke uit 1648 zou bij kinderloosheid het goed weer worden gesplitst. In 1668 kwam Ludolf Coenders, raadsheer te Groningen door aankoop van de erfgenamen in het bezit van de drie heerden. Na zijn dood in 1679 vererfden de drie heerden op zijn zuster Etta Coenders, weduwe van Iwo Auwema. Zo kwam het goed weer terug in de familie Fossema-Auwema. Vermoedelijk heeft Ludolf Coenders de oude Fossemaheerd verbouwd tot een voor een edelman passend buitenverblijf,althans in 1699 is er sprake van een borg. In 1699 verkocht Etta de borg te Nuis aan haar schoonzoon Oeno van Teyens, die gehuwd was met haar dochter Hyma Auwema. Bij erfscheiding in 1717 viel het goed ten deel aan Saco van Teyens en in 1785 aan Oene vanTeyens. Onder een van zijn broers Hyma werd het huis in 1813 in zijn huidige vorm verbouwd. De familie van Teyens bleef eigenaar totdat het goed in 1866 vermaakt werd aan Joachimus Lunsingh Tonckens. Dit testament werd bestreden door de vermeende erfgenamen, maar nooit nietig verklaard. Na de dood van Helena Lunsingh Tonckens-Koumans in 1910 kwam het in handen van haar kleindochter Margaretha Wichers. Ze huwde met Johannes Hanegraaf en later met Karel Cohen Stuart. Zij overleed op de borg in 1951. Het goed werd in 1956 verkocht aan de stichting 'Het Groninger Landschap'.

Historische betekenis
De slag bij het Bollemeer en de Snoekerschans van 1669-1671 tussen Ludolf Coenders en Georg van In- en Kniphuizen van Nienoord om de vervening in het Vredevold (Noordhoff 1957, p.53-75).

Bouwgeschiedenis
In de 16e eeuw is een verdedigbare heerd gebouwd, gezien de haardplaat inscriptie Hillo Fossema anno 1571. Waarschijnlijk heeft Ludolf Coenders het in de 17e eeuw verbouwd tot een aanzienlijke buitenplaats. Op het 17e eeuwse kaartje van Vredevold lijkt dat in grote trekken op het huidige classicistische model. In 1813 is door Hyma van Tyens het huis gebouwd wat we nu nog kennen.

Afbeeldingen
Detail van een kaart van Vredevold uit het einde van de 17e eeuw met afbeelding Coendersborg en Nuis (Noordhoff 1957, t.o. p. 55)Tekening van het gevecht bij het Bollemeer op 28 juni 1669 door W.H.Veenhuisen (Noordhoff 1957, t.o. p. 61)Kaartje van de Snoeckerschans 1669(?) aan het Bollemeer (Noordhoff 1957, t.o. p. 62)Kadastrale minuut 1830, Coendersborg, Marum, sectie B 2, nr. 443 (Formsma 1987, p. 298)Foto's Coendersborg uit 1967 voorzijde en zijkant met gracht (Formsma 1987, p.299)

Literatuur
Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Stol en A.Pathuis, 1987, De Ommelander Borgen en Steenhuizen,Assen/ Maastricht, p. 298-300.Meinema, J., 1968, Inventaris van het huisarchief Coendersborg, ongepubliceerd in RHC Groninger Archieven, Gebundelde inventaris I, p. 74-121.Noordhoff, L.J., 1957, 'De strijd om het bezit der venen bij het Bollemeer en de 'slag' bij de Snoekerschans (1669-1671)' in: Groningse Volksalmanak, p. 53-75.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (3)

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 15-04-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
Beschrijving mon.nr. 28295

Archeologisch onderzoek RCE
Beschrijving mon.nr. 7215.