Object
Diursum in den Ham

Locatie
Adres: Stedumerweg 26, 9919 TE Loppersum
Loppersum
Gemeente Loppersum
Provincie Groningen

Het vroegere kasteelterrein ligt aan het einde van de oprit ten noordwesten van de Stedumerweg en een kilometer ten westen van de bebouwde kom van Loppersum.

Typologie

Het is niet bekend welk type kasteel Diursum is geweest.

Etymologie
De naam Duirsum is waarschijnlijk ontleend aan de edele heerd Duyrtsema, die iets ten westen van het kasteel heeft gelegen (Volgens Ten Broek, 1932, 103 en 106 is het kasteel Duirsum in den Ham voortgekomen uit de edele heerd Duyrtsema). ‘In den Ham‘ refereert aan de locale buurtschap (Ham is een aan water gelegen stuk land, hier het Fivelboezemgebied).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 03-03-2010

Huidige functie:

Op het voormalige borgterrein staat nu een boerderij. Een deel van de oude gracht is nog zichtbaar, maar de rest van het terrein is geëgaliseerd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Een deel van de oude gracht is nog zichtbaar. De bewoners (3-3-2010) gaven aan dat er niet ten zuidoosten van de boerderij mag worden gegraven, omdat er resten in de grond zouden zitten. Formsma is van mening dat de oude borg gestaan heeft ongeveer op de plaats van het voorhuis van de huidige boerderij. Overigens vermeldt hij ook nog fundamenten op het terrein van het oude voorplein van een schathuis, of schuur. De eigenaar heeft hiervan niets teruggevonden (R.O.B. 15/10/71). Dit laatste gebied is volledig geëgaliseerd.Een klein deel van de grachten van het kasteelterrein is nog intact. Er staat een nieuwe boerderij op, de rest van het terrein is geëgaliseerd. De bewoners gaven aan dat er niet ten zuidoosten van de boerderij mocht worden gegraven, omdat er resten in de grond zouden zitten. Formsma is van mening dat de oude borg gestaan heeft op de plaats van het voorhuis van de huidige boerderij.

Afmetingen
Op grond van de door Formsma bewerkte kadastrale minuut uit 1830 is het totale terrein 100 x 250 meter. De buitenomtrek van de burcht is niet bekend.

Oudste vermelding
Datum: 1476
Bron: RHC Groninger Archieven, Archief Hoge Justitiekamer, toegang 136, inv. nr. 1353, 668 – 670, vgl. ook RHC Groninger Archieven, Huisarchief Farmsum, toegang 619, inv. nr. 836 k: oorkonde van 3 juni 1636.

In het Protocol van trekcedullen van 29 May en 5 Junii 1633 staat o.a. vermeld.: 'noch een brieff gedatiert anno 1476 in die Simonie, sprekende van de heerlichheiden en de gerechtigheiden, so die commanduer ende conventualen van Oesterwerum an Abbe Heemstra, hoevelinck toe Lopppersum, verkoft hebben, tot het voirscr. huis ende Ham, mede gehoirende'(RHC Groninger Archieven, Archief Hoge Justitiekamer, toegang 136, inv. nr. 1353, 668-670).

Bezitsgeschiedenis
In 1410 komt een Abbe Heemstra voor als hoofdeling te Loppersum. Mogelijk bezat hij toen al Duirsum in den Ham. Zijn kleinzoon, eveneens Abbe geheten (overleden na 1478), was gehuwd met Bywe in den Ham. Via hun dochter Bauwe of Bawine getrouwd met Roelof van Munster kwam Duirsum in dit geslacht. Hun kleindochter Agnes trouwde met Johan de Mepsche. De kleinzoons van dit echtpaar Evert Johan en Rudolf Henning verkochten in 1633 wegens schulden het huis aan Peter Folckers en Johan Made. In 1640 deed Peter Folckers zijn helft over aan Geert van Isselmuden. Het huis kwam later in handen van Hero Maurits Ripperda, wiens moeder een Van Isselmuden was. Na zijn overlijden in 1681 lieten zijn crediteuren in 1685 Duirsum verkopen. Eigenaren werden Willem Alberda op ’t Zandt, Jan de Mepsche van Loppersum en redger Egbert Alberti. In 1687 deden de voogden van de zoon van Egbert zijn derde part over aan bovengenoemde Willem en Jan. In 1704 verkochten de erfgenamen van Willem zijn aandeel. Waarschijnlijk aan Peter de Mepsche, daar diens zoon Rudolf in 1727 te koop aanbood 'het hoff bij ’t huis Den Ham met de grond, daer de borgh op gestaan heeft … met al deszelfs geboomten, plantagien, alsmede de grachten daarom gelegen'. Voordien zal hij 'de materialen op het land liggende, van het Huis Den Ham voortgekomen' weghalen. Het huis is dan dus al gesloopt.

Bouwgeschiedenis
In 1476 bestond er een ‘huis inden Ham’. Het is niet bekend wat dit voor type kasteel is geweest. In 1499 is dit huis “uitgeplondert en bijna geruineert”. In 1506/ 07 was het weer hersteld, want toen verbleef graaf Edzard van Oost-Friesland er. Het huis werd in 1568 op last van Lodewijk van Nassau in brand gestoken en tot de grond toe vernield. Mogelijk was het een mooi huis! In een brief gedateerd 11 mei 1569 aan Alva noemde Johan de Mepsche het namelijk (waarschijnlijk om medelijden op te wekken!) een “chateau qui n’avoit son pareil au terroir de Groningen”. Hij heeft het huis weer opgebouwd gebruik makend van stenen van het afgebroken klooster Bloemhof te Wittewierum. In 1595 werd het omschreven als ‘het huis en schuire, mit poorten, bruggen, graften, cingels…’. Sinds 1633 vonden er verbeteringen aan het huis plaats. De afbeelding op de kaart van Coenders laat een complex zien met twee vleugels, waarschijnlijk onderkelderd, met respectievelijk twee en drie bouwlagen en een zolder, gedekt door een zadeldak met trapgevels. Verder een rechthoekige ingangstoren en een polygonale/ achthoekige? traptoren, die één verdieping boven de noklijn uitsteekt. Nb. Er zijn geen grachten direct om het huis aangegeven. Kort vóór, of in 1727 is het huis afgebroken.

Afbeeldingen
Tekening ‘Ten Ham tot Loppersum‘ op de marge van de kaart van Coenders uit 1678 (Formsma 1987, p. 226.) Tekening van A. Schoemaker 'Ten Ham tot Loppersum' in het handschrift van A. Schoemaker, fol. 273 (RHC Groninger Archieven). Tekening van A. Rademaker, ' ’t huis ten Ham te loppersum' (Dumas 2006, 281) Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Loppersum,sectie E4, nrs.563, 566 (bewerking Formsma, 1973, 225.)

Bronnen
RHC Groninger Archieven, Hoge Justitiekamer, toegang 136, inv. nr. 1353, 668 - 670. RHC Groninger Archieven, Huisarchief Farmsum, toegang 619, inv. nr. 836 k.

Literatuur
Broek, M ten, 1932, ‘In den Ham bij Loppersum’ in : Groninger Almanak, 97-160; 1933, 1-54. Dumas, Ch. (red.), 2006, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker, Zwolle, 281. Feith, J.A., 1976, De Ommelander Borgen en haar Bewoners, Groningen, 112-113. Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, 1987, De Ommelander Borgen en Steenhuizen, Assen, 223-227 en 588: noot 83 Hamming, I, 1960, “Van clauwen, heerden en borgen”, in: Muntinga, J.E. en G.A. Brongers, Bijdragen tot de kennis van de gemeente Loppersum bijeengebracht t.g.v. het 100-jarig bestaan van de afdeling Loppersum van de Groninger Maatschappij van Landbouw, Uithuizen, 85 – 109, hier 99 – 101. Huizing, L, Supplement boerderijenboek Loppersum,Bedum, 24. Noomen, P. N., 2009, De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, Hilversum, CD, 98 + noot 716 Steehouwer, K.J., 2005, Zeerijp, meanderen door wijds en hoekig land in de Fivelboezem. Fietsen in Groningen. Archeologische routes in Nederland 47, Amersfoort, 33 – 34.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Buitengebied, voorontwerp 2011-12-06 [www.ruimtelijkeplannen.nl. Geraadpleegd WL 06-04-2012].)
Bestemming:  (Enkelbestemming)
Bestemming:  (Dubbelbestemming waarde - archeologie 2 )

Auteur en datum
Auteur: F.R. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 03-03-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Veldcontrole 15-10-1971.

Overig onderzoek
Telefoongesprek 3-3-2010 F.R. Hijszeler met mevrouw Jansen.