Object
Baukuma / Boukum(a)

Locatie
Adres: Tolweg 6, Zeerijp
Loppersum
Gemeente Zeerijp
Provincie Groningen

Het vroegere kasteelterrein ligt een kilometer ten oosten van het dorp Zeerijp aan de zuidzijde van de Tolweg.

Typologie

De Coenderskaart van 1678 laat een rechthoekig huis zien van één bouwlaag met een schilddak. Het huis wordt geflankeerd door twee ronde torens, die ver boven de nok uitsteken. Het huis staat in het water.

Etymologie
Onbekend.

Huidige situatie
Het terrein is nu in gebruik als boerenerf.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De binnengrachten zijn behalve het noordelijk deel nog aanwezig. De grachten buiten de singel zijn nog aanwijsbaar, behalve aan de noordzijde. Het kasteel kan op de plaats hebben gestaan van het voorhuis van de huidige boerderij.

Afmetingen
Op de kadastrale minuut uit 1830 is de afmeting van het totale kasteelterrein inclusief de buitengrachten 125 x 125 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1613
Bron: RHC Groninger Archieven, Huisarchief Farmsum, toegangsnr. 619, inv. nr. 797

In de scheidbrieven tussen Johan ten Holte en zijn broers en zusters van de nagelaten goederen van hun ouders uit 1613 wordt melding gemaakt van 'het huys tho Baeukum mit synen annexen alsvoort hoff, cingell, grafft, geboemten ende voorts die land.'

Bezitsgeschiedenis
In het begin van de 16e eeuw is Doke Sickinghe eigenaar van de Baukumaheerd. Vervolgens blijkt in 1529 de hoofdeling Johan te Holte, de zoon van Roelof, het bezit in handen te hebben. In 1613 is er dan voor het eerst sprake van een 'huys tho Beaukum'. De familie ten Holte blijft eigenaar tot 1641 als George ten Holte het goed verkoopt aan zijn zwager Hermen Omteda. Deze heeft er niet gewoond, maar verpachtte de grond aan een beklemde meier. De laatstgenoemde verkocht de behuizing in 1666. Op de kaart van Coenders uit 1678 is het kasteel nog in volle glorie afgebeeld met twee hoge ronde torens. Waarschijnlijk is het kasteel kort daarna gesloopt. Bij een volgende koop van de 'plaats' Baukema in 1690 wordt de behuizing niet meer genoemd.

Bouwgeschiedenis
In 1995-1996 is er een opgraving gedaan in het noordwestelijke uiteinde van de singel van Baukuma. Daarbij is waarschijnlijk een baksteenoven gevonden, daterend uit de 2e helft van de 15e eeuw. De aanleg van de oven hangt wellicht samen met bouwwerkzaamheden aan een steenhuis. Mogelijk ging het hier om een verbouwing van een bestaand huis, aangezien bij dezelfde opgraving ook scherfjes kogelpot aardewerk en proto-steengoed uit de 13e of 14e eeuw zijn aangetroffen. Er is dus in de 13e of 14e eeuw sprake geweest van bewoning. Of er enige continuiteit is met het latere opgetrokken steenhuis is niet vast te stellen. In 1613 staat er in ieder geval een huis op de heerd, en bij het huis horen een hof, singel, gracht, boomgaard en land. Volgens de kaart van Coenders (1678) stond er toen een omgracht huis met één bouwlaag en twee hoge, ronde hoektorens. (NB Stellingwerff beeldde het huis met twee bouwlagen af.) Kort daarna moet de sloop plaatsgevonden hebben: in 1690 werd de ‘plaats’ Baukuma verkocht.

Afbeeldingen
Kadastrale minuut 1830, Boukum, ’t Zandt, sectie D 1, nrs. 108-114 (Bewerking in Formsma, 1973, p. 523) Kaart Beckeringh met borg ‘Baukum’ bij Zeerijp 1759, RHC Groninger Archieven, Catalogus getekende kaarten nr.566 (Formsma 1973, p. 524). Detail Coenderskaart met tekening Boukum (Formsma 1973, p. 525). Tekening naar Coenders, J. Stellingwerff ca 1720, Beeldbank Groningen, NL-GnGRA_818_18525.

Bronnen
RHC Groninger Archieven, Huisarchief Farmsum, toegangsnr. 619, inv. nr. 797.

Literatuur
Feith, J.A., 1908, De Ommelander borgen en haar bewoners, Groningen, p. 78. Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, 1973, De Ommelander borgen en steenhuizen, p. 522-526 Knottnerus, O.S., 2005, Fivelboezem: de erfenis van een verdwenen rivier. Archeologie in Groningen 2, Bedum, p. 72-73. Vinhuizen, Jb., 1917, ‘Boukum’ en zijn bewoners, in: Groningen, tijdschrift voor de volkstaal, geschiedenis, volksleven enz. van de provincie Groningen, 1917, p. 340-349.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: F.R. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 15-12-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Opgraving onder toezicht van de ROB in 1995-1996.