Object
Steenhuis / Molenberg te Nieuwerkerk

Locatie
Adres: Schoolstraat 36, 4306 CH
Nieuwerkerk
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Molenberg aan de Schoolstraat (voorheen bekend als ‘Molendiek’), waar voorheen waarschijnlijk het Steenhuis van het oudste Nieuwerkerk (gesticht vóór 1233) stond. De coördinaten zijn ontleend aan ZAA/Archis; de molendatabase (www.molendatabase.nl) geeft 059.323/407.867. De huidige (naamloze) korenmolen uit Nieuwerkerk is een ronde stenen grondzeiler uit 1844; hij verving een houten, wegens blikseminslag afgebrande voorganger die 125 m naar het noordwesten stond, aan de westzijde van de Molenweg. Hier is later een rioolzuiveringsinstallatie gebouwd. De huidige molenberg is nog ca. 1,5 meter hoog. De situatie ter plaatse is na de Februariramp 1953 (waarbij Nieuwerkerk zeer zwaar is getroffen) aanzienlijk gewijzigd. Het Steenhuis behoorde bij het oudste Nieuwerkerk, dat is verdronken c.q. verlaten vóór 1450. Een tweede kernheuvel van Nieuwerkerk ontstond nadien meer naar het zuiden (Stekelstraat). De hier gegeven coördinaten geven de locatie van de molen aan.

Typologie

Etymologie
‘Steenhuis’ is een van de vele, niet-typegebonden benamingen voor een versterkt huis in de latere middeleeuwen (vgl. Janssen e.a. 1996, 15).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het overblijfsel van de motte is een nog ca. 1,5 meter hoge molenberg waarop in 1844 een korenmolen is gesticht. De locatie valt bij de huidige begrenzing net buiten de beschermde oude dorpskern van Nieuwerkerk (RCE/AMK monumentnr. 13406, 64H-014).

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bouwgeschiedenis
Aan het Steenhuis van het oudste Nieuwerkerk (gesticht vóór 1233) dankt het Steenzwaan ten (noord)westen van de locatie zijn naam; deze kreek was eeuwenlang beeldbepalend voor het gebied te noorden van Nieuwerkerk (zwaan, sweene of zwin is een natuurlijke stroomgeul of kreek). Het Steenhuis behoorde bij het oudste Nieuwerkerk, dat is verdronken c.q. verlaten vóór 1450. Vanuit deze woonheuvel vond naar het westen de eerste kerkstichting plaats (de naam Nieuwerkerk diende tot onderscheid van de moederkerk Ouwerkerk), op de zuidoever van het Steenzwaan. De locatie van de eerste kerk van Nieuwerkerk is bekend door de veldnaam Het Kerkhof (’t Ouwe Kerk’of) en de vondst van skeletten bij de aanleg van een zwembad in 1974. Een tweede kernheuvel van Nieuwerkerk ontstond meer naar het zuiden (oosteinde Kerkstraat, hoek Stekelstraat). Van hieruit werd de tweede, vijftiende-eeuwse kerk van Nieuwerkerk gesticht. Tijdens de eerste bedijking zijn beide woonterpen opgenomen in het dijktracé van Rolleclootschendijk en Platte Kapelledijk. Deze dijken verloren al in het begin van de dertiende eeuw hun waterkerende functie door inpoldering van het oostelijk gelegen Oude Nieuwland. In 1844 werd op het bergrestant van (waarschijnlijk) het Steenhuis een korenmolen gesticht ter vervanging van een houten, wegens blikseminslag afgebrande voorganger die 125 m naar het noordwesten stond, aan de westzijde van de Molenweg. Hier is later een rioolzuiveringsinstallatie gebouwd. De huidige molenberg is nog ca. 1,5 meter hoog. De situatie ter plaatse is na de Februariramp 1953 (waarbij Nieuwerkerk zeer zwaar is getroffen) aanzienlijk gewijzigd.

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1811-1832, Nieuwerkerk, Zeeland. Sectie M, blad 1, 38 (http://watwaswaar.nl/#KW-LA-7-ed-1v-1-24zI-1QPQ---ts, geraadpleegd op 11-01-2012).- Google Earth foto, 2012, Steenhuis / Molenberg (NKS digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Buth, M.K. e.a., 1988, Oude veldnamen van Schouwen-Duiveland deel II, Duiveland, 8 (met losse kaartbijlage, i.c. kaart K 28 XIII Nieuwerkerk).- Dekker, C., 1971, Zuid-Beveland. De historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de middeleeuwen, Assen, 375.- Flikweert, a., 1981, ‘Molen te Nieuwerkerk: de molen en zijn geschiedenis’, De Windmolen nr. 24, 18-20. - Haak, Dirk, 1995, ‘De molen te Nieuwerkerk in 1844’, De Windmolen nr. 82, 14-16. - Kuipers, S.F., 1984, ‘Bergen en burgen op Schouwen-Duiveland’, Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland), 5-38 (aldaar pag. 37, nr. g).- Ras, J., 2003, Aanvullende archeologische inventarisatie bouwlocatie Molenstraat 14, Nieuwerkerk, SOB Research, Heinenoord.- Romeijn, M.K., 1986, ‘De bevangen van de Vierbannen van Duiveland’, Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 11, 5-34 (aldaar 8-10, 20).

Documentatie
RCE, Archiswaarnemingsnr. 20404 (vgl. waarnemingsnr. 20405). Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, doss. 42HN-39.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers
Beschrijving gemaakt: 23-06-2009

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
RIN