Object
Allersmaborg

Locatie
Adres: Allersmaweg 64, 9891 TD Ezinge
Ezinge
Gemeente Winsum
Provincie Groningen

Het kasteelterrein ligt ten noordoosten van het dorp Ezinge aan de dijk van het Reitdiep.

Typologie

De onderkelderde éénlaagse zuidvleugel is in de 16e eeuw gebouwd (mogelijk 15e eeuw, nb. de kloostermoppen uit de 13de of 14de eeuw zijn hergebruikte stenen, gezien het wilde verband van het metselwerk en de vele koppen). Hij meet 8.60 x 12.70 m.

Etymologie
De naam van het huis is afgeleid van de familienaam Allersma.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 15-07-2009

Huidige functie:

Het huidige kasteel bestaat uit drie vleugels. De huidige oostvleugel (vooraanzicht) werd in twee etappes gebouwd. De begane grond in de 2e helft van de 18e eeuw en de verdieping in de 1e helft van de 19e eeuw. Het zuidelijke achterhuis (gedeeltelijk onderkelderd) kwam tot stand in de 16e (mogelijk 15e) eeuw en het noordelijke deel in de 17e eeuw. Rond 1880 werd achter het kasteel het koetshuis en aan de noordzijde van het voorplein een dienstwoning gebouwd (rijksmonument nr. 510921). In 1915 werd de ruimte tussen het kasteel en de dienstwoning opgevuld met een prieel (rijksmonument nr.510921). Bij de ophaalbrug staat een in neogotische trant gewijzigde duiventil. Het geheel is door grachten en boomsingels omgeven.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het huidige huis is niet meer geheel middeleeuws. Het huis bestaat uit een onderkelderd, in aanleg wel 15e eeuws gedeelte, waarvoor een 18e eeuwse voorbouw is opgetrokken, die van een verdieping is voorzien.

Afmetingen
Het totale kasteelterrein meet inclusief de buitenste grachten meet, volgens de kadastrale minuutkaart uit 1830, 100 x 150 m. De buitenomtrek van het 16e (mogelijk 15e) eeuwse steenhuis in het zuidelijke achterhuis bedraagt 8.60 x 12.70 m.

Oudste vermelding
Datum: 1639
Bron: RHC Groninger Archieven, toegangsnr. 552, inv. nr. 24

"mit huisinge ende goederen tot Allerma"

Allersma wordt voor het eerst expliciet genoemd in het huwelijkscontract tussen Duirt Elema op Allersma en Meeuwer Fockens van 8 augustus 1639, waarin het als volgt wordt omschreven: ‘mit huizinge ende goederen tot Allersma’. In 1554 is echter al sprake van een Allersmaheerd: bij de boedelscheiding na de dood van Sirp Allersma werd vastgelegd, dat 'Cornelis ende Duyrt Allersma gebroederen sullen hebben ende beholden….Allersma heert.. to Esinghe'. Groninger Archieven, fonds F.A. De Marees van Swinderen, inv. nr. 0003 ( http://www.cartago.nl/oorkonde/fms003 ) Mogelijk stond er toen al een huis.

Bezitsgeschiedenis
Het oudst bekende geslacht van eigenaren is Allersma, eind 15e eeuw. Sirp Allersma werd opgevolgd door zijn zoons Cornelis en Duirt. De laatstgenoemde, gehuwd met Abele to Nansum kreeg na de dood van zijn broer Cornelis ook diens deel. Vóór 1597 erfde zijn neef, Sirp Elama het huis. De Elama’s waren hoofdeling. De laatste is Duurt Elama, zijn erven verkochten in 1683 hun rechten aan een achterneef van Duurt, dr. Reneke Busch, raadsheer van de stad Groningen. Na diens dood in 1710 erfde zijn dochter Johanna, weduwe van Johan de Marees, Allersma. Haar zoon Reneke Busch de Marees kreeg het vervolgens. Via diens dochter, opnieuw een Johanna, kwam het aan de familie De Marees van Swinderen. In 1899 volgde verkoop aan een sloopbedrijf, echter om verdere sloop te voorkomen kocht in 1900 Jan Willem Bolt Allersma. Na hem volgden nog twee andere particulieren. In 1946 werd de gemeente Ezinge eigenaar en in 1978 Staatsbosbeheer. Deze droeg in 2005 de Allersmaborg voor de komende dertig jaar in erfpacht over aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Bouwgeschiedenis
In de 16e (mogelijk 15e) eeuw is er een steenhuis gebouwd, nu herkenbaar als het zuidelijke achterhuis in één bouwlaag met gedeeltelijke onderkeldering, afgedekt met een 16e eeuws schilddak. Duirt Elama (bezat Allersma van 1639-1683) liet haaks erop aan de noordzijde een aanbouw maken bestaande uit één bouwlaag. Het geheel werd omgracht en deze op haar beurt omringd door een boomsingel. Reneke Busch de Marees liet aan de oostzijde een voorhuis (opnieuw één laag ) bouwen (2e kwart van de 18e eeuw). In de 1e helft van de 19e eeuw werd het voorhuis met één verdieping verhoogd. Het 18e eeuwse schathuis aan de linkerzijde werd op zijn beurt in de 2e helft van de 19e eeuw afgebroken.

Afbeeldingen
Kadastrale minuutkaart uit 1830, Allersma, Ezinge, sectie B1, nr 53 (bewerking Formsma, 1987, p. 100).Foto RHC Groninger Archieven naar een aquarel van de Borg Allersma van A. Schouman 1772, in bezit van mevr. Sandberg-Dorhout Mees te Wassenaar (Formsma, 1987, p. 101, ook afgebeeld in De Allersmaborg, p. 6).Foto’s van de westzijde en oostzijde van de borg, aanwezig in RHC Groninger Archieven (Formsma 1987, p. 101).

Bronnen
RHC Groninger Archieven, toegangsnr. 552, inv. nr. 24. Groninger Archieven, fonds F.A. De Marees van Swinderen, inv. nr. 0003 ( http://www.cartago.nl/oorkonde/fms003 )Pathuis, A., 1972, Inventaris van archieven van leden der geslachten De Marees van Swinderen en Van Swinderen, Rijksarchief Groningen, p. 200 en 201.

Literatuur
Bierling, A., 2005, Allersmaborg : de Allersmaborg wordt Alumnihuis : oord van ontmoeting, bezieling en wetenschappelijke vernieuwing, Groningen.Koning, H.A., 1977, De Allersmaborg : geschiedenis en restauratie, Stadskanaal.Feith, J.A., 1901, ‘Allersma’, Groningsche Volksalmanak, p. 52-66.Feith, J.A., (1906)1979, De Ommelander borgen en haar bewoners, Groningen, p. 72.Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, 1987, De Ommelander borgen en steenhuizen, 2e druk, Assen/Maastricht, p. 99-102. Henssen, E., z.j., Allersmaborg, Groningen.Kamphuis, H., 1995, Groninger borgen en Drentse havezaten. Kleine monumenten reeks, Zutphen, p. 82 – 88.Meijer, L., 2007, Bouwhistorische verkenning van de Allersmaborg in Ezinge. In opdracht van de Rijksuniversiteit Groningen. Stenvert, R., C. Kolman, B. Olde Meierink en S. Broekhoven, 1998, Monumenten in Nederland. Groningen, Zwolle, p. 85

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 53 19 08.98 N , 6 27 11.10 O
Kaartblad: 7A , x: 226.010, y: 593.040, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 15537
 Rijksmonumentnr. (ODB): 15537 Beschrijving: 'Huize Allersma. Borgterrein bestaande uit omgrachte terreinen op een waar- van het huis staat; op het andere waren de tuinen aangelegd. Het huis bestaat uit een onderkelderd, in aanleg wel 15e eeuws gedeelte, waarvoor een 18e eeuwse voorbouw is opgetrokken, die van een verdieping is voorzien. Schilddak met hoekschoorstenen. In de hall betimmering met fonteintje en alliantiewapens de Marees van Swinderen. Op het terrein neo-gotische duiventil, ophaalbrug en twee kleine kanonnen'.

Monumentnummer: 510921
 Rijkmonumentnr (ODB): 510921 Beschrijving:'DIENSTWONING behorende tot de borg Allersma, daterend uit omstreeks 1880 en gebouwd in een stijl met Ambachtelijk-traditionele elementen. Pand heeft een Langwerpige rechthoekige plattegrond, is opgemetseld van rode baksteen en wordt gedekt door een zadeldak van geglazuurde blauwe Hollandse pannen; op de nok een gemetselde schoorsteen. Noordgevel staat in de gracht rondom het borgterrein. Gevels worden beëindigd door bakgoot op houten klossen; topgevels hebben geornamenteerde windveren. Vensters zijn enkele of samengestelde zesruits segmentboogvensters; gevelgedeelten onder de vensters zijn iets teruggelegen. Zuidgevel heeft twee paneeldeuren met segmentboogvormig bovenlicht; tussen deuren een samengesteld segmentboogvenster en op beide hoeken een enkel segmentboogvenster. Westgevel heeft een samengesteld segmentboogvenster en in topgevel een rond roosvenster met gietijzeren roeden. Noord- en oostgevel zijn blind. Waardering Dienstwoning (klerkenhuis) bij de Allersmaborg van algemeen architectuur- en cultuurhistorisch belang: - vanwege de hoge mate van gaafheid van het exterieur - vanwege de sobere, maar fraaie vormgeving - vanwege de bijzondere functie als klerkenhuis - vanwege de ruimtelijke en functionele relatie met de andere onderdelen van het (tekst verder ontbreekt)'.

Monumentnummer: 510922
 Rijksmonumentnr. (ODB): 510922 Beschrijving: 'PRIEEL gebouwd omstreeks 1915 bij de Allersmaborg. Pand heeft rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door Lessenaarsdak bekleed met bitumen; vloer is van beton. Noord-, oost- en westgevel zijn opgemetseld van rode baksteen en zijn aan de binnenkant gepleisterd. Zuidgevel is geheel opengewerkt; op hoeken een houten stijl en in het midden twee; tussen stijlen, behalve in het midden, een houten balustrade; onder dakrand een rand van vakwerk van hout. Waardering Houten prieel bij de Allersmaborg van algemeen cultuurhistorisch belang: -vanwege de hoge mate van gaafheid -vanwege de bijzondere functie als prieel -vanwege de ruimtelijke en functionele relatie met de andere onderdelen van het complex'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Voorbereidingsbesluit bestemmingsplan Middag-Humsterland, Gemeente Winsum. Vastgesteld 21-6-2011. Het gaat om de voorbereiding voor een gedeeltelijke herziening. Identificatie NL.IMRO.0053.VBBG2011BEHE-VA01 (Zie: www.ruimtelijkeplannnen.nl geraadpleegd WL 5-12-2011).)
Bestemming:  (Niet aan te geven, omdat het plan in herziening is.)

Auteur en datum
Auteur: F.R. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 21-12-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Meijer, L., 2007, Bouwhistorische verkenning van de Allersmaborg in Ezinge. In opdracht van de Rijksuniversiteit Groningen.

Geomorfologische codering
2M35

Bodemkundige codering
bMn15C-V