Object
Gemert

Locatie
Adres: Ridderplein 11-17
Gemert
Gemeente Gemert-Bakel
Provincie Noord-Brabant

Kasteel Gemert bijna geheel omsloten in het dorp Gemert, ten zuidwesten van de kern.

Typologie



Uniek is de combinatie van de oorspronkelijke functie als zowel kasteel en klooster. Deze combinatie kwam ook in de architectuur van het gebouw tot uiting, dat zowel kenmerken van een vierkant kasteel als van een klooster had. Op basis van afbeeldingen en de rond 1730 gemaakte bouwtekeningen van de hoofdburcht kunnen we enigszins reconstrueren hoe deze middeleeuwse kloosterburcht eruit heeft gezien (Thelen 1990, 48-51). De kerk van Gemert en het kasteel zouden samen een aaneengesloten complex vormen (Thelen, 1990, 30). Het kasteel had dan ook, afgaand op 18e-eeuwse bouwtekingen van de middeleeuwse hoofdburcht, geen eigen kapel (Thelen 1990, 50).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 19-12-2011

Huidige functie:

Delen van het middeleeuwse kasteel zijn opgenomen in een later kasteel- en kloostercomplex. Sinds 1970 is dit in gebruik als hoofdzetel van de Congregatie van de Heilige Geest en ontmoetingscentrum van oud-missionarissen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

(Becx 1999, 63): Van het omgrachte middeleeuwse kasteel, waarvan de oostelijke en de zuidelijke vleugels tot de brand van 1883 vrijwel ongeschonden waren gebeven, bestaat thans nog het zuidwestelijke hoekpaviljoen, de 15e-eeuwse donjon, 15e-eeuwse poortdoorgang en de voorpoort uit de 16e eeuw. Het gebouw is een Rijksmonument, maar het terrein komt niet voor op de AMK.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
Tot aan de inval van de Franse legers in 1794 is het kasteel in bezit geweest van de Duitse Orde. In 1881 werd het object gekocht door Franse Jezuïeten. De brand in 1883 richtte veel schade aan, en in de Eerste Wereldoorlog vertrokken de Jezuïeten naar Frankrijk aan hun dienstplicht te voldoen. Het kasteel diende toen als toevluchtsoord en missiehuis voor de paters van de Congregatie van de Heilige Geest. Sinds 1970 is in gebruik als hoofdzetel van de congregatie en ontmoetingscentrum van oud-missionarissen.

Bouwgeschiedenis
Door toedoen van de religieuze functie werd aan het begin van de twintigste eeuw het hoekpaviljoen rijk versierd met trapgevels en traptorentjes met slanke spitsen. Naast het hoofdgebouw werd ook nog een moderne kapel gezet.

Afbeeldingen
- Gravure, 1680, De Commanderij Gemert, door H. Causé, naar een tekening van J van Croes (Becx 1999, 64).- Gewassen pentekening, anoniem, Binnen 't Casteel te Gemert, anoniem (van Boven 1982, 58).- Gewassen pentekening, 18e eeuw, 't kasteel en kerk te Gemert, door Abraham de Haen (van Boven 1982, 59).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemert, Noord Brabant. Sectie L, blad 1, 267-274 (http://watwaswaar.nl/#au-Ia-7-ed-1v-1-3iXQ-1G7s---3kO, geraadpleegd op 25-10-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Gemert (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 4, 519.- Aarts, B., 1985, 'Gemert: Het Kasteel en haar (Bouw-)orde',Het Brabants Kasteel, jaargang 8, nr. 3/4, 63-88.- Aarts, B., 1990,'Bouw en verbouw van het kasteel van de Duitse Orde', A. Thelen, Commanderij Gemert - Beeldend verleden, Gemert, 43-64.- Becx, E., et al., 1999, Kastelengids van Noord-Brabant, Utrecht, 63-66.- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 58-59, 150.- Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1997, Monumenten in Nederland Noord-Brabant, Zeist/Zwolle, 167.- Loffeld, E.C.S.SP., 1970, De heerlyckheyd ende het catseel tot Ghemert 1249-1973, Gemert.- Oirschot, A. Van, 1981, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant. Hun bewoners en bewogen geschiedenis, Rijswijk, 209-218.- Otten, A., 1987, de vestiging van de Duitse Orde in Gemert 1200-1500, Gemert.- Otten, A. en T. Thelen, 1995, Kasteel Gemert Een beknopte geschiedenis, Gemert.- Sasse van Ysselt, A.F.O. van, 1921, Afbeeldingen van kerken, kasteelen en andere gebouwen in oosterlijk Noord-Brabant, ?, 39-42.- Thelen, A., 1990, Commanderij Gemert - Beeldend Verleden, Gemert, 43-65.- Thelen, T., 2009, Soevereine Heerlijkheid Commanderij Gemert, Gemert. - NN, 1977, In het voetspoor van Andries Schoemaker. Een tocht langs Brabantse kastelen in de 18e eeuw, 's-Hertogenbosch, 18-19.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 16049
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'Kasteel. Vroeger Commanderij van de Duitse Orde, thans Missiehuis van de Paters van de H. Geest. Het kasteel bestaat uit een hoofdgebouw uit 1740, waarvoor een poort uit 1548 met ter linkerzijde een hoekpaviljoen uit 1563 en aan de andere zijde moderne aanbouwen; daarvoor een tweede poortgebouw, uit omstreeks 1600. het statige klassicistische hoofdgebouw staat op de 15e eeuwse, gewelfde kelder van een voorafgaand kasteel, en omvat het middengedeelte met twee haakse vleugels; Lodewijk XVI ornament. Aan het middenrisaliet. Het hoekpaviljoen naast de binnenpoort heeft met spaarnissen en traceringen versierde trapgevels, uitgekraagde hoektorentjes en een traptoren. De voorpoort heeft een torenvormige doorgang en een toren op de zuidwesthoek, beide met een onder de daklijst omgaand natuurstenen hoofdgestel met consoles; in de hoektoren twee vensters met renaissance omlijstingen. Aan de oprijlaan voor de voorpoort een sierlijk smeedijzeren hek uit 1740. Inwendig beneden een 18e eeuwse schouw, boven een 18e eeuwse haardplaat en tegels. gerestaureerd in 1881 en 1947'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Eva van der Ploeg / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 10-04-2008 / 25-10-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Bij verbouwingen zijn resten van het middeleeuwse kasteel gevonden.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing