Object
Nieuwwerve, Motte te

Locatie
Adres: Onbekend
Ritthem
Gemeente Vlissingen
Provincie Zeeland

De motte van Nieuwwerve lag in de 14de eeuw tussen Ritthem en Oost-Souburg. De relatie tussen deze motte en het iets noordelijker, zeer nabijgelegen omgrachte middeleeuwse huis Nieuwwerve is niet duidelijk.

Typologie

De motte lag iets ten zuiden van het middeleeuwse omgrachte huis Nieuwwerve. De relatie tussen beide objecten is niet duidelijk.

Etymologie
Het is niet precies bekend waar de naam Nieuwwerve vandaan komt. Mogelijk houdt de naam verband met een aangelegde nieuwe werf of woonhoogte (Van den Broecke 1978, 78). Ook kan het nieuw gevormd land of erf ten oosten van Souburg zijn (cf. De Meij 1958, 12). De eerstgenoemde verklaring is aannemelijker. Veel vermeldingen van Nieuwwerve, ook de vroegste vermelding hebben duidelijk 2 w’s (mededeling Peter Henderikx).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 14-05-2013

Huidige functie:

Er is tegenwoordig niets meer zichtbaar van de motte.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Op recente luchtfoto's (Google Earth 2011) zijn geen restanten meer terug te zien van de motte. Op de Visscher-Roman kaart uit de 17de eeuw is de motte nog zichtbaar. De kaart van Hattinga (1753) toont de motte of restanten van de motte al niet meer. Dat is opmerkelijk want ten tijde van De Man (1888) was de motte nog 6 meter hoog en had de berg door afgraving een afgeplatte top. Er zijn in de berg geen vondsten gedaan. In de gracht is menselijk botmateriaal gevonden dat afkomstig zou zijn van het bombardement bij Vlissingen in 1809 (Archis monumentnr. 11336). De motte is tijdens de herverkaveling na de Tweede Wereldoorlog verdwenen; de Duitsers hadden er nog een bunker in gebouwd (De Meij 1958, 8).Bestemmingsplan Buitengebied gemeente Vlissingen; vastgesteld 17-12-2009. Enkelbestemming agrarisch; dubbelbestemming waarde-archeologie2.

Afmetingen
In 1888 was de omtrek van de motte 100 meter. De motte was toen nog 6 meter hoog.

Oudste vermelding
Datum: N.v.t.
Bron: N.v.t.

"N.v.t."

Het geslacht van Nieuwwerve werd volgens Van den Broecke voor het eerst vermeld in 1290: 'Jehans fils Willalmi de Niewewerve' (Van den Broecke 1978, 78). Het is onduidelijk of er toen al sprake was van een verdedigbaar huis.

Bezitsgeschiedenis
Het geslacht van Nieuwwerve werd voor het eerst vermeld in 1290. In een oorkonde van 12 juni 1290 wordt Jan Willemszoon van Niewewerve genoemd als een van de 15 gezworenen van Walcheren, OHZ, dl. 1, nr. 2490, p. 853. Volgens Van den Broecke worden vanaf 1317 tot in de 15de eeuw leden van het geslacht Van de Nieuwenwerve genoemd als eigenaren van land in het ambacht Ritthem. In de rekening van de grafelijke rentmeester van Zeeland over 1318/19 wordt Willem Janszoon genoemd als ambachtsheer van heel het ambacht Nieuwwerve. Hij is er de enige ambachtsheer. Tevens bezit Willem Janszoon van Nieuwwerve ambacht in Ritthem (Hamaker, dl. 1, p. 17). Van grondbezit in Ritthem is geen sprake. Van de Broecke ziet het ambachtsbezit kennelijk voor grondbezit aan. Van den Broecke noemt het jaar 1317, maar baseert zich hoogstwaarschijnlijk toch ook op deze rekening. Als begindatum van die rekening wordt in het stuk zelf Sente Ghertrudendach 1317 genoemd; volgens de in de grafelijke kanselarij gebruikelijke paasstijl is dat echter 23 maart 1318 (onderzoek Peter Henderikx 2013). Uit het 3e Copulaatboek (p. 266) blijkt dat Adriaen en Cornelis van Nijenwerve in 1444 leenmannen waren en dat ze de ambachtsheerlijkheden van Nijenwerve en Ritthem in leen hadden van hertog Philips van Bourgondië (De Wind 1836). Volgens De Meij behoorde het gehele ambacht Ritthem tot het eind van de 16de eeuw aan de heren van Nieuwwerve. Toen kocht de stad Middelburg de ambachten Ritthem en Nieuwwerve. In de eerste helft van de 17de eeuw werd het terrein van Nieuwwerve door de stad Middelburg in erfpacht uitgegeven. Vanaf 1678 tot het eind van de 18de eeuw waren leden van de geslachten Veth en Van de Perre de heren van onder meer Nieuwwerve (De Meij 1958, 27-28). In de eerste helft van de 19de eeuw was baron Van Doorn eigenaar van het terrein.

Historische betekenis
N.v.t.

Bouwgeschiedenis
Het is onduidelijk wanneer de motte werd aangelegd. Vermoedelijk werd de motte gesticht door leden van het geslacht Van Nieuwwerve, dat rond 1200 voor het eerst wordt genoemd. Op de Visscher-Roman kaart uit de 17de eeuw is de motte nog goed zichtbaar. De Visscher-Roman kaart toont ter plaatse van het onderzoeksterrein een berg, gelegen ten westen van Ritthem, midden op een erf.De kaart van Hattinga (1753) toont de motte of restanten van de motte al niet meer. Dat is opmerkelijk want ten tijde van De Man (1888) was de motte nog 6 meter hoog en had de berg door afgraving een afgeplatte top.

Afbeeldingen
Kaart, 1655, 'Visscher-Romankaart van Zeeland', door C.J. Visscher (geen bladnummers aanwezig). Kaart, 1749/50, 'Ritthem, Rammekens, Welsingen, het Nieuwland, etc.', door A. Hattinga, blad N9. Kadastrale minuut, 1812, Ritthem, Zeeland, sectie D, blad 01, nr. onbekend (http://watwaswaar.nl/#HA-Gm-8-1-1v-1-1j0C-182C---nf, geraadpleegd op 10-10-2011) Google Earth foto, 2011, Locatie Kasteel Nieuwwerve (NKS digitale documentatie).Tekening in kleur, 1695, Het Huis te Nieuwerve van voren, door I. Hildernisse, Zelandia Illustrata II-0936.Tekening in kleur, 1695, Het Huis te Nieuwerve van achteren, door I. Hildernisse, Zelandia Illustrata II-0937.Plattegrondtekening in kleur, 1695, Het Huis te Nieuwerve te Ritthem, door I. Hildernisse, Zelandia Illustrata II-0935.

Bronnen
Hamaker, H.G. (ed.), 1879-1880, De rekeningen der grafelijkheid van Zeeland onder het Henegouwsche huis, 2 dln, Utrecht (Werken Historisch Genootschap. Nieuwe reeks 29, 30). Hattinga, A., 1724-1755, Topografische kaarten en plattegronden van de Hattinga's, plaats onbekend, blad N9. Koch, A.C.F, .J.G. Kruisheer, E.C. Dijkhof (eds.), 1970-2005, Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, 5 dln., Assen/Maastricht, 's-Gravenhage. Visscher, C.J., 1655, Visscher-Romankaart van Zeeland, Alphen aan den Rijn (geen bladnummers aanwezig).Wind, S. de, 1836, Ritthem en Nieuw Erve, Handschrift 4002, Zeeuwse Bibliotheek Middelburg.

Literatuur
Broecke, J.P. van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland. Bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden, Delft, 78-81. Jole, N.J.G. van, 2006, Project Waardering terreinen van archeologische betekenis voor de archeologische monumentenkaart Zeeland 2003-2006, Middelburg. Man, J.C. de, 1888, Vluchtbergen in Walcheren, Middelburg, 92 (518). Meij, B.J. de, 1958, De burgerlijke en kerkelijke geschiedenis van Ritthem, Welzinge en Nieuwerve, 2e verbeterde druk, Middelburg (1e druk 1929).

Documentatie
Zeeuws Archeologisch Archief van de SCEZ; projectnummer 1956 (motte bij het kasteel).

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Bestemming:  (Archeologie)

Auteur en datum
Auteur: H. Jongepier
Beschrijving gemaakt: 15-05-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
In maart 2006 werd door de provincie Zeeland, afdeling Archeologie, in het kader van het project 'Waardering Terreinen van Archeologische Betekenis voor de Archeologische Monumentenkaart Zeeland' een nader onderzoek ingesteld naar de archeologische waarde van het monument (Van Jole 2006).

Geomorfologische codering
3K33, Getij-inversierug.

Bodemkundige codering
Mn15A-VII, Kalkrijke poldervaaggronden; lichte zavel, profielverloop 5.