Object
Feerwerd, Kleine Borg te / Luursemaheerd

Locatie
Adres: Onnesweg
Feerwerd
Gemeente Winsum
Provincie Groningen

Het vroegere kasteelterrein ligt 300 meter ten zuidoosten van de dorpskerk van Feerwerd op het noordelijk deel van de vm. zuidelijke dorpswierde aan de Onnesweg.

Typologie

Het is niet bekend hoe de Kleine Borg te Feerwerd eruit heeft gezien.

Etymologie
Feerwerd bezat vroeger twee borgen. Kennelijk was de Kleine Borg de kleinste van de twee. De naam Luursemaheerd is afgeleid van de bewoners van de borg, de familie Luursema.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 12-08-2011

Huidige functie:

Met de afgraving van het grootste deel van de zuidelijke dorpswierde zijn de bouwsporen van de borg verloren gegaan. Archeologisch onderzoek na de afgraving heeft middeleeuwse scherven opgeleverd oppervlakkig in het hele terrein. Boringen hebben bewoningslagen vastgesteld op 10 - 25 cm. diepte. Het oude kasteelterrein is nu vlak en in gebruik als grasland.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De borg heeft gelegen op het afgegraven deel van de zuidelijke dorpswierde van Feerwerd. Bij de afgraving zijn alle sporen van de borg verdwenen. Het noordelijk deel van het terrein was de locatie van de Kleine Borg, mogelijk ook Luursmaheerd geheten, die voor 1506 gebouwd is en tussen 1710 en 1713 gesloopt. Bij afgraving van dit deel van de wierde zijn alle sporen van de borg verdwenen. Het terrein is geëgaliseerd en nu in gebruik als grasland. Archis meldt: 'Mogelijk is het huidige Luursemaheerd het voormalige schathuis van de borg'. De borg heeft gelegen op het afgegraven deel van de zuidelijke dorpswierde van Feerwerd. Het terrein is geëgaliseerd grasland.

Afmetingen
Op grond van de kadastrale minuut van 1830 kan worden vastgesteld dat de afmeting van het totale terrein 80 x 125 meter was. De maten van de burcht zelf zijn niet bekend

Oudste vermelding
Datum: 1514
Bron: Kroniek Sicke Benninghe (Analecta), p. 269

Sicke Benninghe noemt Jancko Douwama’s woonstee in Feerwerd in 1514 'een goede hoffmans wooninge' (= een woning van een hoofdeling) (Alma 2004).

Bezitsgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer de Kleine Borg te Feerwerd gebouwd is. Teth Luursema behoorde tot een belangrijk hoofdelingengeslacht, dat in 1505 6 van de 14/ 15 ommegangen te Feerwerd bezat. Mogelijk bracht zij de Kleine Borg in in haar huwelijk met Jancko Douwama omstreeks 1506. Vanwege allerlei politieke conflicten vertoefde dit echtpaar niet vaak in Feerwerd. In 1511 speelden zijn knechten er de baas en week hij uit naar het Blokhuis te Aduarderzijl. In 1523 werd hij op last van Karel V opgesloten in het slot Vilvoorde, waar hij in 1533 overleed. In 1610 woonde hun kleindochter Tet met haar man Sijts van Botnia op de Kleine Borg te Feerwerd. Deze vererfde in 1620 op hun zoon, eveneens Sijts geheten, getrouwd met Elisabeth Alberda. In ± 1657 vererfde het goed aan Reiner Albeda. Hij overleed in 1696. Het jaar erop werd de borg verkocht aan Valerius Elema. In 1699 kocht Egbert Alexander Rengers van Sleebach het huis. De borg werd verpacht aan Lewe van Aduard vanwege de erop liggende rechten. Deze rechten werden in 1710 verkocht aan Johan Willem Ripperda. De borg kon nu worden gesloopt (vóór 1713).

Bouwgeschiedenis
In 1514 stond er in Feerwerd een huis van een redelijke omvang, aangezien Sicke Benninghe in zijn kroniek spreekt van 'een goede hoffmans wooninge'. Ging het hier om een borg? Jancko Douwama had er niet alleen beesten, maagden en knechten, maar ook geschut, dat de knechten bij Jancko’s afwezigheid op het blokhuis bij Aduarderzijl verkochten om aan bier te komen. Over de verdere bouwgeschiedenis is niets bekend. De sloop volgde vóór 1713.

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut uit 1830, Kleine Borg Feerwerd, Ezinge, sectie E1, nr.11 (Bewerking in Formsma 1973, 115). http://watwaswaar.nl/#i8-xs-6-eq-1v-1-4Rcs-40yK---2Ww (geraadpleegd 4-8-2011). - Google Earth foto locatie Kleine Borg te Feerwerd, Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie.

Literatuur
Alma, R.H., 2004, “Jancko Douwema en de adel”, in: Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis, 11, p. 200 noot 4.Beninga, Sicke, 1725, ‘Chronikel der Vriescher Landen en der stadt Groningen’, in: M.Brouërius van Nideck (ed.), Analecta medii aevi ofte oude in nooit voorheen gedrukte Nederlandsche geschiedenisboeken, eerste deel, Amsterdam/Middelburg, p. 269.“Boeck der partijen”, in: Jancko Douwama’s geschriften, 1849, Leeuwarden, p. 147, 184 en 516.Claveboeck van Johan Tiassen, (1986), Historische Kring “De Marne”, z. pl., p. 189.Een man van eer. Bloemlezing uit Jancko Douwama’s geschriften, 2003. Uit het Nederduits vertaald, van een inleiding voorzien en geannoteerd door M. Kist en H. Wind. Hilversum, p. 9, 13/14 en 70.Feenstra, H, 2008, Historisch landbezit en landgebruik, in: J. Delvigne, Middag-Humsterland. Op het spoor van een eeuwenoud wierdenlandschap. Archeologie in Groningen 4, Bedum, p. 58Feith, J.A., 1979, De Ommelander Borgen en haar Bewoners, Groningen, p. 101-102.Formsma, W.J., R.A.Luitjens-Dijkveld Stol en A.Pathuis, 1973, De Ommelander Borgen en Steenhuizen, p. 114-119.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Voorbereidingsbesluit Middag-Humsterland, Gemeente Winsum. Vastgesteld 08-07-2010. Identificatie: NL.IMRO.0053.VBBG2010BEHE1-VA02 (bron: www.ruimtelijkeplannen.nl geraadpleegd WL 12-08-2011).)
Bestemming:  (Voorbereidingsbesluit?)

Auteur en datum
Auteur: F.R. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 15-02-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Veldcontrole en boringen in maart 1971 door M. Miedema.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
T

Bodemkundige codering
f TERP