Gronenburg
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Gronenburg
Gronenburg
Locatie
Adres: N.v.t.
Groningen
Gemeente Groningen
Provincie Groningen
De Gronenburg heeft gelegen in een meander van de Hunze, op de plek, waar nu de Finse haven ligt uitmondend in het (Nieuwe) Winschoterdiep en het aangrenzende industrieterrein.
Adres: N.v.t.
Groningen
Gemeente Groningen
Provincie Groningen
De Gronenburg heeft gelegen in een meander van de Hunze, op de plek, waar nu de Finse haven ligt uitmondend in het (Nieuwe) Winschoterdiep en het aangrenzende industrieterrein.
Typologie
Waarschijnlijk was de Gronenburg een woontoren. Bij de opgraving in 1960 door H.T. Waterbolk is een duidelijke funderingssleuf gevonden van 13 x 13 m, breedte 2,5 - 3 m. Kennelijk heeft daar een steenhuis gestaan, gelet op de teruggevonden stenen-, puin- en kalkresten.
Waarschijnlijk was de Gronenburg een woontoren. Bij de opgraving in 1960 door H.T. Waterbolk is een duidelijke funderingssleuf gevonden van 13 x 13 m, breedte 2,5 - 3 m. Kennelijk heeft daar een steenhuis gestaan, gelet op de teruggevonden stenen-, puin- en kalkresten.
Etymologie
De Gronenburg heeft gelegen in een meander van de Hunze, op de plek, waar nu de Finse haven ligt uitmondend in het (Nieuwe) Winschoterdiep en het aangrenzende industrieterrein.
De Gronenburg heeft gelegen in een meander van de Hunze, op de plek, waar nu de Finse haven ligt uitmondend in het (Nieuwe) Winschoterdiep en het aangrenzende industrieterrein.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 31-3-2010
Huidige functie:
Het terrein is volledig vergraven ten behoeve van de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep, de Finse haven en een industrieterrein.
Laatst bijgewerkt: 31-3-2010
Huidige functie:
Het terrein is volledig vergraven ten behoeve van de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep, de Finse haven en een industrieterrein.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het terrein is volledig vergraven ten behoeve van de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep (in 1940–51), de Finse haven en het aangrenzende industrieterrein.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het terrein is volledig vergraven ten behoeve van de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep (in 1940–51), de Finse haven en het aangrenzende industrieterrein.
Afmetingen
De hoofdburcht had een maat van circa 13 x 13 meter.
De hoofdburcht had een maat van circa 13 x 13 meter.
Oudste vermelding
Datum: 1424
Bron: Kroniek van klooster Bloemhof, 346.
In de Kroniek van het klooster Bloemhof (p. 346) wordt vermeld hoe het 'castrum in Gronenburch' door Thizo (familie van de schulten van Eelde) en de zijnen is verwoest.
Datum: 1424
Bron: Kroniek van klooster Bloemhof, 346.
In de Kroniek van het klooster Bloemhof (p. 346) wordt vermeld hoe het 'castrum in Gronenburch' door Thizo (familie van de schulten van Eelde) en de zijnen is verwoest.
Bezitsgeschiedenis
De Gronenburg is waarschijnlijk gesticht door de prefecten van de bisschop van Utrecht in Groningen, mogelijk door de zonen van Leffart van Groningen en Rudolf van Coevorden. Het kasteel was bedoeld als een sterkte tegen ‘illi de Threntawalda’ (Drenterwolde, d.w.z. de dorpen Noorddijk, Middelbert, Engelbert, en Westerbroek, hier met name: Middelbert). Gronenburg werd evenals andere kastelen aangelegd als “dwangburcht” tegen weerspannige Friese onderzaten in het kolonisatiegebied t.o.v. de Hunze en hun vrienden uit de Ommelanden. Drie doeleinden kunnen hier aan ten grondslag liggen. De prefect wilde met zijn borgmannen meer inhoud geven aan het landsheerlijk gezag van de bisschop en/ of zijn eigen gezag. Mogelijk wilde hij meer inkomsten uit de voormalige woeste gronden trekken dan de kolonisten bereid waren te geven, en/ of hij wilde de aanvoer van turf uit Drenthe controleren. Gronenburg was nl. strategisch gelegen in een meander van de Hunze.
Na 1253 raakte de prefect zijn bevoegdheden en taken, die te maken hadden met het handhaven van de orde en de gewapende bescherming van het territoir kwijt. Ook op het terrein van het bestuur verloor hij zijn invloed. Wel behield hij zijn juridische taken en was nog betrokken bij zaken, die buiten de stad Groningen in het Gorecht speelden (o.a. verkoop van venen en weiden en waterstaatkundige zaken). In 1392 kreeg het stadsbestuur van Groningen ook de overheidsrechten in en om Groningen in handen. Het is de grote vraag of de Gronenburg toen nog bestond en, als dat zo was, in wiens handen het was.
De Gronenburg is waarschijnlijk gesticht door de prefecten van de bisschop van Utrecht in Groningen, mogelijk door de zonen van Leffart van Groningen en Rudolf van Coevorden. Het kasteel was bedoeld als een sterkte tegen ‘illi de Threntawalda’ (Drenterwolde, d.w.z. de dorpen Noorddijk, Middelbert, Engelbert, en Westerbroek, hier met name: Middelbert). Gronenburg werd evenals andere kastelen aangelegd als “dwangburcht” tegen weerspannige Friese onderzaten in het kolonisatiegebied t.o.v. de Hunze en hun vrienden uit de Ommelanden. Drie doeleinden kunnen hier aan ten grondslag liggen. De prefect wilde met zijn borgmannen meer inhoud geven aan het landsheerlijk gezag van de bisschop en/ of zijn eigen gezag. Mogelijk wilde hij meer inkomsten uit de voormalige woeste gronden trekken dan de kolonisten bereid waren te geven, en/ of hij wilde de aanvoer van turf uit Drenthe controleren. Gronenburg was nl. strategisch gelegen in een meander van de Hunze.
Na 1253 raakte de prefect zijn bevoegdheden en taken, die te maken hadden met het handhaven van de orde en de gewapende bescherming van het territoir kwijt. Ook op het terrein van het bestuur verloor hij zijn invloed. Wel behield hij zijn juridische taken en was nog betrokken bij zaken, die buiten de stad Groningen in het Gorecht speelden (o.a. verkoop van venen en weiden en waterstaatkundige zaken). In 1392 kreeg het stadsbestuur van Groningen ook de overheidsrechten in en om Groningen in handen. Het is de grote vraag of de Gronenburg toen nog bestond en, als dat zo was, in wiens handen het was.
Historische betekenis
De Gronenburg was het kasteel van de prefect van de bisschop van Utrecht in Groningen.
De Gronenburg was het kasteel van de prefect van de bisschop van Utrecht in Groningen.
Bouwgeschiedenis
De opgravingen uit 1960 hebben de fundering van een vierkant gebouw aan het licht gebracht van 13 x 13 m, gelegen in een heuvel (1.94 m hoog) op het zuidwestelijke vierkant. Het geheel was omgracht. Aangrenzend lag een heuvel (0.61 – 0.80 m hoog) op het noordoostelijke vierkant, waarop steen- en muurrestanten zijn teruggevonden, helaas geen duidelijke structuur vertonend (delen van de gracht van het voorterrein + een deel van het voorterrein waren al vergraven bij de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep). De exacte afmetingen van het gehele terrein zijn daardoor niet meer vast te stellen. (NB. hoogtes ontleend aan de bestektekening van de Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen uit 1940 (Overdiep, 1984); Waterbolk (Bulletin, 1960) schatte beide op 2 m.)
Het kasteel werd door de prefect van de bisschop van Utrecht gebouwd vóór 1242 als sterkte tegen “illi de Threntawalda” (Drenterwolde). In 1242 werd het door de Gelkingen en de Drenterwolders (Friese kolonisten) verwoest in hun strijd tegen de prefect van Groningen. Het werd echter herbouwd, maar in 1250 door de Friezen (Hunsingoërs en de Fivelgoërs), tegenstanders van de prefect, opnieuw verwoest. In 1332 is er sprake van een waterlozing door de “ebbesile” … “in Redwolde juxta Gronenberghe”, dus enkel een plaatsaanduiding. (Nb. waarschijnlijk is deze in 1971 teruggevonden, Boersma).
Op de kaart van Barthold Wicheringe (1616) staat aangegeven “Groenenborch”, gelegen aan de Hunze; Beckeringh (1781, Schroor) geeft het bijschrift “olim Groenenborg” , evenals Nicolaas Visscher II (circa 1684). De laatste geeft ook de ernaar toe leidende weg vanaf het Schuitendiep/ Winschoterdiep weer: de Groenedijk. In 1931 is de heuvel/ borgklip nog duidelijk zichtbaar in het terrein (Elerie) en het gehele complex is ook nog zichtbaar op een luchtfoto uit 1944. Halbertsma (1963) spreekt over een stinswier, hierover is bij de opgraving niets opgetekend.
De opgravingen uit 1960 hebben de fundering van een vierkant gebouw aan het licht gebracht van 13 x 13 m, gelegen in een heuvel (1.94 m hoog) op het zuidwestelijke vierkant. Het geheel was omgracht. Aangrenzend lag een heuvel (0.61 – 0.80 m hoog) op het noordoostelijke vierkant, waarop steen- en muurrestanten zijn teruggevonden, helaas geen duidelijke structuur vertonend (delen van de gracht van het voorterrein + een deel van het voorterrein waren al vergraven bij de aanleg van het (Nieuwe) Winschoterdiep). De exacte afmetingen van het gehele terrein zijn daardoor niet meer vast te stellen. (NB. hoogtes ontleend aan de bestektekening van de Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen uit 1940 (Overdiep, 1984); Waterbolk (Bulletin, 1960) schatte beide op 2 m.)
Het kasteel werd door de prefect van de bisschop van Utrecht gebouwd vóór 1242 als sterkte tegen “illi de Threntawalda” (Drenterwolde). In 1242 werd het door de Gelkingen en de Drenterwolders (Friese kolonisten) verwoest in hun strijd tegen de prefect van Groningen. Het werd echter herbouwd, maar in 1250 door de Friezen (Hunsingoërs en de Fivelgoërs), tegenstanders van de prefect, opnieuw verwoest. In 1332 is er sprake van een waterlozing door de “ebbesile” … “in Redwolde juxta Gronenberghe”, dus enkel een plaatsaanduiding. (Nb. waarschijnlijk is deze in 1971 teruggevonden, Boersma).
Op de kaart van Barthold Wicheringe (1616) staat aangegeven “Groenenborch”, gelegen aan de Hunze; Beckeringh (1781, Schroor) geeft het bijschrift “olim Groenenborg” , evenals Nicolaas Visscher II (circa 1684). De laatste geeft ook de ernaar toe leidende weg vanaf het Schuitendiep/ Winschoterdiep weer: de Groenedijk. In 1931 is de heuvel/ borgklip nog duidelijk zichtbaar in het terrein (Elerie) en het gehele complex is ook nog zichtbaar op een luchtfoto uit 1944. Halbertsma (1963) spreekt over een stinswier, hierover is bij de opgraving niets opgetekend.
Afbeeldingen
Kaart van Beckering, 1781, “olim Groenenborg”. (Schroor 2003, 31).
Kaart van Nicolaas Visscher II, Ludolf Tjarda van Starckenborgh, circa 1684 (“olim Groenenborg”, met de Groenedijk). (Wijk 2006).
Bestektekening van de Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen uit 1940 (Overdiep 1984, 37-38). (ook: http://gelkinghe.weblog.nl/gelkinghe/2010/05/groenenberg-rev.html, geraadpleegd 04-02-2011).
Foto van de borgklip van de stenen woontoren de Groenenberg, gezien vanuit het zuiden in 1931. (Elerie en Overdiep 1997, 32)
Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Groningen, Haren, sectie B, blad 01, geen huis op zichtbaar, http://watwaswaar.nl/#jg-wA-9-1-1v-1-4ZK0-3sOe---io (geraadpleegd 24 januari 2012).
Kaart van Beckering, 1781, “olim Groenenborg”. (Schroor 2003, 31).
Kaart van Nicolaas Visscher II, Ludolf Tjarda van Starckenborgh, circa 1684 (“olim Groenenborg”, met de Groenedijk). (Wijk 2006).
Bestektekening van de Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen uit 1940 (Overdiep 1984, 37-38). (ook: http://gelkinghe.weblog.nl/gelkinghe/2010/05/groenenberg-rev.html, geraadpleegd 04-02-2011).
Foto van de borgklip van de stenen woontoren de Groenenberg, gezien vanuit het zuiden in 1931. (Elerie en Overdiep 1997, 32)
Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Groningen, Haren, sectie B, blad 01, geen huis op zichtbaar, http://watwaswaar.nl/#jg-wA-9-1-1v-1-4ZK0-3sOe---io (geraadpleegd 24 januari 2012).
Bronnen
Jansen, H.P.H. en A. Janse, 1991, Kroniek van het klooster Bloemhof te Wittewierum, Hilversum, Middeleeuwse studies en Bronnen, XX, 346/347 en 282/283.
Overdiep, G., 1984, De plattegrond van de stad Groningen door Jacob van Deventer uit omstreeks 1565, Alphen aan den Rijn, 36-37.
Jansen, H.P.H. en A. Janse, 1991, Kroniek van het klooster Bloemhof te Wittewierum, Hilversum, Middeleeuwse studies en Bronnen, XX, 346/347 en 282/283.
Overdiep, G., 1984, De plattegrond van de stad Groningen door Jacob van Deventer uit omstreeks 1565, Alphen aan den Rijn, 36-37.
Literatuur
Boersma, J.W., 1972, “Euvelgunne”, in: Bulletin KNOB , Archeologisch Nieuws, *8-9.
Broek, J. van de, 2007, Groningen, een stad apart. Over het verleden van een eigenzinnige stad (1000-1600), 283-316.
Broek, J. van de, 2010, “Een inspirerende vergissing”, in: Stad en Lande, Het verhaal van Groningen, jrg. 19, nr. 1, 31.
Elerie, J.N.H. en G. Overdiep, 1997, Tien eeuwen Hunze. Renaissance van een oerstroomdal, Groningen, 32.
Feith, J.A., 1910, “Groenenberg – Euvelgunne”, in: Groningsche Volksalmanak, 158-168.
Halbertsma, H., 1962-63, “De herkomst der Friezen in de spiegel der middeleeuwse geschiedschrijving”, in: Berichten van het ROB, jrg. 12-13, ’s Gravenhage, 256-257.
Halbertsma, H., 1963, Terpen tussen Vlie en Eems, I atlas, Groningen, kaart nr. 7 West.
Halbertsma, H., 1972, “Euvelgunne”, in: Bulletin KNOB , Archeologisch Nieuws, *8.
Wijk, P.H., 2006, Groninga dominium. Geschiedenis van de cartografie van de provincie Groningen en omliggende gebieden van 1545 – 1900, Groningen/ Assen, 118, 120-121; 191-192 en 194.
Overdiep, G., 1984, De plattegrond van de stad Groningen door Jacob van Deventer uit omstreeks 1565, Alphen aan den Rijn, 35-37.
Schaap, J.W., “De burggraven van Groningen”, in: De Nederlandsche Leeuw, 1979, 71-104, hier: 78-90.
Schroor, M., 1995, Wotter. Waterstaat en waterschappen in de provincie Groningen, 1850 – 1995, Groningen, 174 en 176
Schroor, M., 2003, De Atlas van Kooper: oude kaarten van de provincie Groningen, Bedum, kaart 31.
Tromp, H.J.M., 1985, Drenthe, Coevorden en de bisschop 1150-1395, in: Geschiedenis van Drenthe 171-196.
Waterbolk, H.T., 1960, “Groningen”, in: Bulletin KNOB, Archeologisch Nieuws, *129.
Boersma, J.W., 1972, “Euvelgunne”, in: Bulletin KNOB , Archeologisch Nieuws, *8-9.
Broek, J. van de, 2007, Groningen, een stad apart. Over het verleden van een eigenzinnige stad (1000-1600), 283-316.
Broek, J. van de, 2010, “Een inspirerende vergissing”, in: Stad en Lande, Het verhaal van Groningen, jrg. 19, nr. 1, 31.
Elerie, J.N.H. en G. Overdiep, 1997, Tien eeuwen Hunze. Renaissance van een oerstroomdal, Groningen, 32.
Feith, J.A., 1910, “Groenenberg – Euvelgunne”, in: Groningsche Volksalmanak, 158-168.
Halbertsma, H., 1962-63, “De herkomst der Friezen in de spiegel der middeleeuwse geschiedschrijving”, in: Berichten van het ROB, jrg. 12-13, ’s Gravenhage, 256-257.
Halbertsma, H., 1963, Terpen tussen Vlie en Eems, I atlas, Groningen, kaart nr. 7 West.
Halbertsma, H., 1972, “Euvelgunne”, in: Bulletin KNOB , Archeologisch Nieuws, *8.
Wijk, P.H., 2006, Groninga dominium. Geschiedenis van de cartografie van de provincie Groningen en omliggende gebieden van 1545 – 1900, Groningen/ Assen, 118, 120-121; 191-192 en 194.
Overdiep, G., 1984, De plattegrond van de stad Groningen door Jacob van Deventer uit omstreeks 1565, Alphen aan den Rijn, 35-37.
Schaap, J.W., “De burggraven van Groningen”, in: De Nederlandsche Leeuw, 1979, 71-104, hier: 78-90.
Schroor, M., 1995, Wotter. Waterstaat en waterschappen in de provincie Groningen, 1850 – 1995, Groningen, 174 en 176
Schroor, M., 2003, De Atlas van Kooper: oude kaarten van de provincie Groningen, Bedum, kaart 31.
Tromp, H.J.M., 1985, Drenthe, Coevorden en de bisschop 1150-1395, in: Geschiedenis van Drenthe 171-196.
Waterbolk, H.T., 1960, “Groningen”, in: Bulletin KNOB, Archeologisch Nieuws, *129.
Documentatie
Veldtekeningen van de opgraving van 1960 door H.T.Waterbolk, BAI te Groningen (geen verslag, alleen 16 veldtekeningen)
Opgravingen bij Euvelgunne. Schriftelijke vastlegging door H.R.Reinders n.a.v. het bezoek van Free Hijszeler aan het GIA voor het bestuderen van de documentatie over de kasteelterreinen bij Euvelgunne (31-01-2011) (prive-collectie F. Hijszeler).
http://www.cartago.nl/oorkonde/ogd330 (1332, jan. 21).Geraadpleegd 02-02-2011.
http://www.gelkinghe.web-log.nl, doorklikken op Archieven: mei 2010: Groenenberg revisited (geraadpleegd 17-02-2011).
http://www.watwaswaar.nl: Gronenborg 29-10-1944, RAF 4374 (geraadpleegd 17-02-2011).
Veldtekeningen van de opgraving van 1960 door H.T.Waterbolk, BAI te Groningen (geen verslag, alleen 16 veldtekeningen)
Opgravingen bij Euvelgunne. Schriftelijke vastlegging door H.R.Reinders n.a.v. het bezoek van Free Hijszeler aan het GIA voor het bestuderen van de documentatie over de kasteelterreinen bij Euvelgunne (31-01-2011) (prive-collectie F. Hijszeler).
http://www.cartago.nl/oorkonde/ogd330 (1332, jan. 21).Geraadpleegd 02-02-2011.
http://www.gelkinghe.web-log.nl, doorklikken op Archieven: mei 2010: Groenenberg revisited (geraadpleegd 17-02-2011).
http://www.watwaswaar.nl: Gronenborg 29-10-1944, RAF 4374 (geraadpleegd 17-02-2011).
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: Onbekend
Bestemming:
Bestemmingsplan: Onbekend
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: F. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 05-11-2010
Auteur: F. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 05-11-2010
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
B - Bebouwing, W - Water
B - Bebouwing, W - Water
Bodemkundige codering
|h BEBOUW - Bebouwing , |g WATER - Water
|h BEBOUW - Bebouwing , |g WATER - Water
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.