Rijnenburg

BASISREGISTRATIE [?]

Object
Rijnenburg

Locatie
Adres: Naast Nedereindseweg 509.
Nieuwegein
Gemeente Nieuwegein
Provincie Utrecht

Het kasteel heeft gestaan aan de zuidzijde van de Nedereindseweg in Jutphaas.

Typologie

Het vroegste kasteel Rijnenburg is in 1481 geheel of gedeeltelijk verwoest. Het is niet bekend welk type kasteel dit is geweest. Zeventiende- en achttiende-eeuwse afbeeldingen van het kasteel tonen een omgracht adellijk huis, mogelijk met een gedeeltelijk vijftiende-eeuws front, dat in de zestiende en zeventiende eeuw ingrijpend verbouwd is.

Etymologie
Het kasteel ontleent zijn naam aan zijn ligging: een burcht nabij de Rijn.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 17-05-2006

Het kasteel is verdwenen. De gracht, het laatste restant van het kasteelterrein, is in 1958 gedempt.

Oudste vermelding
Datum: 1336, 26-04
Bron: Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland, inv. nr. 10, f. 25v, nr. 139. (Kort 1988, 394)

Op 26 april 1336 werd Hendrik van Rijn beleend met de voorburcht van Rijnenburg voor 200 pond tournoois, te betalen aan Engelbert, rentmeester van Noord-Holland, Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland (LRK) inv. nr. 10, f. 25v. nr 139 (Kort 1988, 394).

Bezitsgeschiedenis
In 1336 werd Hendrik van Rijn door de graaf van Holland beleend met Rijnenburg. Het bleef in de familie van Rijn tot 1516, toen Frederik van Gent van Rixtel, zoon van Josina (Joost) van Rijn en Hendrik van Gent van Rixtel, met het huis werd beleend. Rijnenburg werd in 1536 erkend als ridderhofstad. Het bleef in handen van de familie Van Gent van Rixtel tot 1663. Catharina van Gent schonk Rijnenburg toen aan haar neef Willem van Renesse. Zijn dochter Mechteld droeg het kasteel in 1682 over aan Bernard de Horion, die het meteen verkocht aan de kanunnik Arnoud Bartelotti van den Heuvel gezegd Beichlingen, die het kasteel nog datzelfde jaar overdroeg aan zijn broer Johan Baptista. Zijn kleindochter Geertruyd Cornelia verkocht Rijnenburg in 1774 aan Anne Willem Carel baron van Nagell, burgemeester van Zutphen. Het kasteel werd in de koopakte omschreven als een ruïne. Op 27 november 1774 diende hij bij de vroedschap van Utrecht een verzoek in om het kasteel te mogen afbreken. Blijkbaar is hem dat toegestaan, want het kasteel is verdwenen. Het koetshuis dat op de voorburcht stond, is verbouwd tot boerderij. In deze boerderij zijn nog gedeeltes van het voormalige poortgebouw opgenomen.

Bouwgeschiedenis
Kasteel Rijnenburg wordt voor het eerst genoemd in een belening uit 1336, en zal dus voor die tijd gebouwd zijn, mogelijk door een lid van de familie Van Rijn. Het is niet bekend hoe dit kasteel eruit heeft gezien, al blijkt uit de beschrijving van het kasteel uit 1481 dat het een kelder, een '(binnen)plaets' en een 'sael' heeft gehad. Op 28 november 1481 werd Rijnenburg in de strijd van bisschop David van Bourgondie en Holland tegen de stad Utrecht door een list ingenomen door de mannen van Holland. Een zekere Bernt met 50 man voer in bootjes over de gracht en drong via een gat in de kelder het huis binnen. Zij namen iedereen gevangen, richtten vervolgens een feestmaal aan, waarna zij vernielingen aanrichtten en het huis in brand staken. Hoe ernstig het kasteel toen is beschadigd, is niet vast te stellen. Waarschijnlijk is het niet volledig verwoest, aangezien op zeventiende-eeuwse tekeningen te zien is dat het middengedeelte van het front mogelijk oorspronkelijk de poorttoren is geweest, en mogelijk nog uit omstreeks 1400 zou kunnen dateren. Het kasteel is na 1481 hersteld of herbouwd. De zuidelijke vleugel, links tegen het poortgebouw aan gebouwd, is mogelijk in deze bouwcampagne aan het kasteel toegevoegd, aangezien de arkeltorentjes op de beide hoeken van de zuidgevel dateren uit de vijftiende eeuw. De noordwestvleugel, rechts van het poortgebouw, eindigt tegen een zestiende-eeuwse topgevel, en de daar achter gelegen noordoostvleugel dateert waarschijnlijk eveneens uit de zestiende eeuw. Mogelijk is het ontwerp van het kasteel: een poortgebouw met aan weerszijden een woonvleugel, geïnspireerd op kasteel Woerden, een kasteel van de graaf van Holland, de leenheer van Rijnenburg. In de loop van de zestiende en zeventiende eeuw is het kasteel gemoderniseerd. Boven de ingang werd, mogelijk in het derde kwart van de zestiende eeuw, een renaissance-arkel aangebracht. Waarschijnlijk gebeurde dit in opdracht van Hendrik van Gent van Rixtel, die in Gelderland verscheidene belangrijke bestuurlijke functies vervulde. De noordkant van het kasteel is, gezien de rijk geornamenteerde muurankers, in de eerste helft van de zeventiende eeuw, waarschijnlijk rond 1640, ingrijpend verbouwd. Op de tekening van Jan de Beyer uit 1744 verkeert het kasteel nog in goede staat. 30 jaar later, in 1774, werd Rijnenburg in de koopakte omschreven als een ruine. De nieuwe eigenaar, Anne Willem Carel baron van Nagell, diende het verzoek in om het te laten slopen. Blijkbaar is dat toegestaan, want het kasteel is afgebroken.