Popkensburg / Sint Laurens

VOLLEDIG [?]

Object
Popkensburg / Sint Laurens

Locatie
Adres: Kasteelstraat
Sint Laurens
Gemeente Middelburg
Provincie Zeeland

Het voormalige kasteel Popkensburg lag aan de huidige kasteelstraat. Zeer waarschijnlijk was er al in 1268 een kasteeltje. Zeker in 1401 was sprake van een versterkt huis (Van Heel 1974, 83).

Typologie

De plattegrond van het kasteel was ongeveer vierkant (zie bij afbeeldingen).

Etymologie
Er zijn twee mogelijke theorieën waar de naam Popkensburg vandaan komt: 1) In de tweede helft van de 13de eeuw woonde op Walcheren een zekere Jan van Popkensburg. 2) De naamgeving is verbonden is met de familienaam Popken. De laatste theorie lijkt waarschijnlijker.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 09-05-2011

Huidige functie:

Het kasteel bestaat niet meer. Er staat nu een boerderij onder de naam Popkensburg, welke functioneert als bejaardenwoning (Zie ook Van den Broecke 1978, 49).

Oudste vermelding
Datum: 1401
Bron: Van Mieris 1755, 750

"'Heer Klaas van Borselen, en zijne echtgenoote Maria van Arnemuiden draagen den Graave op Popkenburch, en Brugdam, en ontfangen die weder te leen, mits die huizinge des Graaven open huis blyve'. "

'Heer Klaas van Borselen, en zijne echtgenoote Maria van Arnemuiden draagen den Graave op Popkenburch, en Brugdam, en ontfangen die weder te leen, mits die huizinge des Graaven open huis blyve (charter uit 1401; in: Van Mieris 1755, 750). Er is een citaat uit een Latijns charter van 9 juni 1268, dat een zekere Jan van Popkensburg vermeldt, maar over een verdedigbaar huis in zijn bezit met deze naam wordt niet heel duidelijk gesproken. Huizinga, concludeert dit weliswaar als hij schrijft 'Aan een versterkt huis heeft men te denken bij het Walchersche Popkensburch, het eerst vermeld 1268', maar een onbetwistbare oudste vermelding van dit huis is dit citaat niet. (Huizinga 1989, 31). Ook van den Broecke vermeldt dit charter (Van den Broecke 1978, 42).

Bezitsgeschiedenis
In 1401 droeg Claes van Borsele samen met zijn vrouw het kasteel met bijbehorende goederen op aan graaf Albrecht van Beieren, waarna hij het geheel als een onversterfelijk erfleen terugkreeg (Vanaf het eind van de 13de eeuw heeft het geslacht Van Borsele bezittingen verworven in het ambacht Popkensburg (alias Sint Laurens). Deze vermelding uit 1401 is de eerste echte oudste vermelding van het huis Popkensburg Na het overlijden van Anna van Borsele in 1518 kwam het kasteel in het bezit van haar zoon Adolf van Bourgondië. Zijn zoon Maximiliaan nam het later over, maar na zijn overlijden in 1558 werd Popkensburg publiek verkocht. In eerste instantie waren Arend van Valckesteijn en Philibert van Serooskerke de nieuwe eigenaren; na de dood van de eerste in 1578 was Philibert van Serooskerke de nieuwe eigenaar, later opgevolgd door zijn zoon en kleinzoon. In 1631 verkocht zijn kleinzoon Philibert het kasteel aan Gualtherus Fourmenois. Vanaf 1653 was het kasteel een zomerverblijf van de toenmalige eigenaren. Johan en Pieter Boudaen-Courten erfden het geheel in 1665 van hun moeder Catharina Fourmenois. Tot 1781 bleef het kasteel in het bezit van het geslacht Boudaen-Courten. In dat jaar overleed Anna Sara Boudaen-Courten en werd haar man Jacob van Citters de nieuwe eigenaar. Na hem werd dat Jacob Verheije van Citters en vervolgens Laurens de Witte van Citters. In 1839 werd het kasteel aan derden verhuurd. Na de dood van Laurens in 1862 kwam Popkensburg in het bezit van zijn zoon Jacob, waarna het kasteel in 1863 werd afgebroken (Van den Broecke 1978, 42-49). Volgens een charter van 9 juni 1268 woonde in de tweede helft van de 13de eeuw al een ambachtsheer Jan van Popkensburg op Walcheren en vermoedelijk, volgens Van den Broecke en Huizinga, noemde hij zich naar een reeds toen bestaand kasteel (Huizinga 1989, 31 en Van den Broecke 1978, 42). Het is bepaald niet ondenkbaar dat het kasteel Popkensburg al in 1268 bestond. In 1268 schenkt Jan van Popkensburg goederen in de Nieuwpolder (een van de jonge poldertjes in het noorden van Serooskerke bij Vrouwenpolder) aan de Duitse orde (OHZ, dl. 3, nr. 1472). In 1290 blijkt hij commandeur van het inmiddels gestichte Duitse Huis te Zandvoort onder Buttinge te zijn (OHZ, dl. 4, nr. 2531). In 1292 koopt hij – hij wordt dan broeder van de Duitse orde genoemd – land in het ambacht Popkensburg, kennelijk ten behoeve van de Duitse orde (OHZ, dl. 5, nr. 2746). Zowel Jan van Popkensburg als het ambacht Popkensburg kunnen naar weinig anders genoemd zijn dan naar – gezien de naam op –burg - een versterkt huis alias een kasteeltje van die naam. Dat dit het kasteeltje Popkensburg bij Sint Laurens is, staat vast, aangezien met het ambacht Popkensburg in de middeleeuwen gewoon Sint-Laurens werd bedoeld. Voor de parochie was de naam Sint Laurens gebruikelijker, voor het ambacht de naam Popkensburg, waarbij uiteindelijk Popkensburg als ambachts- en plaatsnaam geheel door de naam Sint Laurens werd verdrongen (Zie ook: Henderikx, Middelburg en het Duitse huis in de Middeleeuwen, p. 39-40).

Historische betekenis
Mogelijk had het kasteel aanvankelijk nog een militaire functie; later was het een versterkt huis met woonfunctie.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van Popkensburg dateert uit 1401, maar het kasteel is vermoedelijk rond het midden van de 13de eeuw gebouwd (Meerkamp van Embden 1936, 43). Claes van Borsele heeft het in 1353 laten vernieuwen. Maximiliaan van Bourgondië heeft er in 1553 nog verbouwingen laten uitvoeren (Van den Broecke 1978, 46) en ook in 1841/1842 vonden nog interne verbouwingen plaats (Willemsen 1975, 3). In 1863 is het kasteel, waarschijnlijk door geldgebrek van de toenmalige eigenaar Jacob de Witte van Citters, afgebroken. Momenteel staat er een boerderij met de naam Popkensburg.