Object
Middelburg, ringwalburg te

Locatie
Adres: Korte Burg/Nieuwe Burg (middelpunt)
Middelburg
Gemeente Middelburg
Provincie Zeeland

Eén van de ringwalburgen van Walcheren lag in Middelburg. De precieze coördinaten van deze ringwalburg zijn lastig te geven, maar de afbeelding van Middelburg in het werk van Van Heeringen uit 1995, waarop de ligging van de wal en de gracht van de burg en opgravingsputten staan aangegeven, geeft een goed beeld (hypothetische reconstructie) van de locatie. De ligging (de cirkel) van de ringwalburg is vastgesteld aan de hand van de overgangen van wal naar gracht in de profielen Lange Noordstraat, Walplein II en Abdijplein. Het middelpunt lag ten oosten van het middenpad (Lange Burg/Korte Burg) (zie lengte/breedtegraad) (Van Heeringen et al. 1995, 24). De ringwalburg wordt als een versterking gezien en diende ter verdediging tegen de invallen van de Vikingen.

Typologie

De burg van Middelburg was een ringwalburg, die werd aangelegd in het laatste kwart van de 9de eeuw.

Etymologie
Middelburg betekent: de burg in het midden (Silkens 2007, 17).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 13-03-2013

Huidige functie:

De Ringwalburg heeft geen functie meer. Het terrein is opnieuw bebouwd. Het stratenstelsel in Middelburg laat nog steeds (ondanks de veranderingen) de contouren zien van waar de burg gelegen moet hebben. Tot de wederopbouw tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was het stratenpatroon namelijk gebaseerd op de Karolingische ringwalburg. Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden op de plek van de voormalige Lange Burg twee nieuwe straten, de Nieuwe Burg en Bachtensteene (Silkens 2007, 19).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De ringwalburg is niet direct meer zichtbaar in het landschap, maar het stratenstelsel laat nog steeds (ondanks de veranderingen) de contouren zien van waar de burg gelegen moet hebben. Tot de wederopbouw tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was het stratenpatroon namelijk gebaseerd op de Karolingische ringwalburg. In 1941 werd voor het eerst grootschalig onderzoek verricht naar de ringwalburg. Hiervoor werden enkele sleuven gegraven door de wal en de gracht om een beeld te krijgen van de omtrek en ligging van de burg (Silkens 2007, 11). Tussen 1961-1993 werden er tevens verschillende kleine opgravingen gedaan; resten blijken zich al op 1,00 meter onder het maaiveld te bevinden. Vondsten tonen aan dat dat de burg al bewoond werd vanaf 900 n.C. (Silkens 2007, 17) en dat zowel de wal en gracht uit meerdere bouwfasen bestonden. De abdij, die in 1123 binnen de burg werd gesticht en rond 1125 werd opgenomen in de Norbertijner orde, was een invloedrijk religieus centrum in Middelburg; het abdijterrein besloeg (uiteindelijk) circa een kwart van het oppervlak van de voormalige ringwalburg. De zuidelijke toegangspoort tot de ringwalburg blijkt zich in de zuidwestelijke hoek van het terrein te hebben bevonden (Silkens 2007, 19). De ringwalburg omvat binnen de Archeologische Monumenten Kaart twee monumenterreinen (nr. 11357 & 13433) met beiden een hoge archeologische waarde. Bestemmingsplan Bachtensteene d.d. 30-12-2011; enkelbestemming: maatschappelijk, dubbelbestemming: waarde-Archeologie-1.

Afmetingen
Het burgterrein had een diameter van 220 meter (incl. de wal met een breedte van 9 meter). Er is door Van Heeringen een hypothetische grachtbreedte aangehouden van 42 meter, dit op basis van een waarneming in de opgravingsput Lange Noordstraat in 1941. De totale diameter van de ringwalburg komt hiermee op 304 meter (Van Heeringen 1995, 24).

Oudste vermelding
Datum: 1232
Bron: Koch & Kruisheer, OHZ II, nr. 530.

"Er is geen letterlijk citaat uit deze bron voorhanden. "

Graaf Floris IV beslecht een geschil tussen de abdij en de burgers van de stad, over het gebruik van de brug voor het klooster over de burggracht... (Henderikx 1995, 100).

Bezitsgeschiedenis
Vermoedelijk werd de ringwalburg in de tweede helft van de 9de eeuw aangelegd. Het is onduidelijk wie de burg heeft laten aanleggen. Is de datering van de aanleg van de burg in de tweede helft van de 9e eeuw juist, dan is de burg waarschijnlijk aangelegd in of kort na de periode waarin een groot Noormannenleger zich onafgebroken in de Scheldestreek ophield (879-885) en winterkampen had in Gent, Kortrijk, Condé en Leuven. Voor deze Vikingen liep de verbinding met Denemarken per schip via de Scheldemond dwars door het tegenwoordige Zeeland (Zie Van Heeringen, De resultaten, p. 23-28; ook: P.A. Henderikx, o.c., 104-106). Vanaf de 10de/11de eeuw werd de burg van Middelburg in gebruik genomen om er te wonen. In circa 1125 vestigden zich de Norbertijnen in Middelburg; de abdij besloeg (uiteindelijk) circa een kwart van het oppervlak van de voormalige ringwalburg. De oudste vermelding van de ringwalburg dateert uit 1232 en betreft een oorkonde waarin Graaf Floris IV een oordeel uitspreekt in een geschil tussen burgers en de abdij over het gebruik van de brug over de burggracht. De versterking is in de Middeleeuwen in elk geval een grafelijke sterkte geweest (Henderikx 1995, 105).

Historische betekenis
Naar algemeen wordt verondersteld waren de ringwalburgen aanvankelijk (eind 9de eeuw) vluchtplaatsen voor de plaatselijke bevolking en hun vee in verband met aanvallen van de Noormannen. Middelburg vormt de middelste van een Nederlandse keten van ringwalburgen die in de 2de helft van de 9de eeuw werden aangelegd, naar men aanneemt tegen invallen van de Vikingen.

Bouwgeschiedenis
Vermoedelijk werd de ringwalburg in de tweede helft van de 9de eeuw aangelegd (Van Heeringen 1995, 26). Het is onduidelijk wie de burg heeft laten aanleggen. In de ringwalburg werd aanvankelijk niet gewoond, het betrof een vluchtburcht. Er mag gesproken worden van een versterking. Mogelijk in de 10e, maar zeker in de 11e en 12e eeuw werd het hele binnenterrein opgehoogd en vond er vanaf die tijd tot heden bewoning plaats. Tijdens de bewoningsfasen vanaf de 11de eeuw was er een kruisvormig paden- of wegenpatroon aangelegd. Hierlangs werden (aanvankelijk nog houten) woningen gebouwd. Enkele van deze houten woningen zijn aangetroffen tijdens een archeologische opgraving in 2012 door het archeologisch bedrijf ArcheoMedia BV uit Capelle aan den IJssel. Het stratenstelsel in Middelburg laat nog steeds (ondanks de veranderingen) de contouren zien van waar de burg gelegen moet hebben. Tot de wederopbouw tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was het stratenpatroon namelijk gebaseerd op de Karolingische ringwalburg.

Afbeeldingen
Kadastrale minuut, jaartal onbekend, Middelburg, Zeeland, sectie B, blad 01, nr. n.v.t. (http://watwaswaar.nl/#Ge-Hg-7-ed-1v-1-----1fW, geraadpleegd op 07-04-2011)*.Plattegrond, 1995, 'Middelburg: de ligging van de wal en de gracht van de burg en de plaats van de opgravingsputten', door R.M. van Heeringen (Van Heeringen 1995, 22).Tekening, 1998, 'Reconstructie van de Karolingische ringwalburg te Oost-Souburg', door Bloemers (Silkens 2007, 17).Google Earth foto, 2011, Locatie Ringwalburg (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie). Groot aantal opgravingsfoto's in het Zeeuws Archeologisch Archief van de SCEZ. *Het gebied van de ringwalburg neemt meerdere kadastrale kaarten in beslag. Bovenstaande kadastrale minuut toont het middelpunt van de burg.

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
Heeringen, R.M., 1995, 'I De Resultaten van het archeologisch onderzoek van de Zeeuwse ringwalburgen', in: Vroeg-Middeleeuwse ringwalburgen in Zeeland, Goes, 22-28. Silkens, B., 2007, Archeologisch bureauonderzoek plangebied Bachtensteene te Middelburg, gemeente Middelburg, Middelburg, 4-25.Dierendonck, R.M. van, 2012, Ringwalburgen; in: Geschiedenis van Zeeland deel I, Utrecht, 84.Huizinga, J., 1989, Burg en kerspel in Walcheren. Overdruk uit: Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, afdeeling letterkunde deel 80, serie B, no. 2, Middelburg, 27-62.Ufkes, A., 2006, Een archeologisch onderzoek in de vroeg-middeleeuwse ringwalburg op het Abdijplein te Middelburg, gemeente Middelburg (Z.), Groningen. ARC publicaties.Jongepier, J., 2008, Archeologische waarnemingen Middelburg-Zeeuws Museum, Abdij 4, Gemeente Middelburg, Middelburg, SCEZ-rapport 2008-1.ArcheoMedia rapport (in prep.), opgraving Middelburg-Bachtensteene, gemeente Middelburg, Capelle aan den IJssel.Henderikx, P.A., 1995, De ringwalburgen in het mondingsgebied van de Schelde in historisch perspectief; in: Vroeg-Middeleeuwse ringwalburgen in Zeeland, Goes, 71-112.Trimpe Burger, J.A., 1964, Een oudheidkundig onderzoek in de Abdij te Middelburg in 1961; in: Berichten van de ROB 14, Amersfoort, 97-132.

Documentatie
Zeeuws Archeologisch Archief (SCEZ): projectnummers 1710 (SCEZ 2006), 2460 (ROB 1993), 2491 (ROB 1990), 2505 (ROB 1991), 3029/4010 (ROB 1961), 4009 (ROB 1991), 4013 (Braat 1941) en 4149 (ROB 1996). Documentatie, foto's, (veld)tekeningen.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan binnenstad Middelburg, ontwerp 18-02-2013. Besluitvlak binnenstad; besluitvlak waarde-archeologie 1; besluitvlak waarde-beschermd stadsgezicht.)
Bestemming:
Bestemming:  (Maatschappelijk)

Auteur en datum
Auteur: H. Jongepier
Beschrijving gemaakt: 13-03-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Onderzoeken door de ROB in 1961, 1990, 1991, 1993 (alle omgeving Abdijplein) en 1996 (Walplein).

Overig onderzoek
Archeologisch bureauonderzoek plangebied Bachtensteene te Middelburg, gemeente Middelburg (Walcherse Archeologische Dienst 2007); inschatting gemaakt van de archeologische waarde in de historische kern (ringwalburg) te Middelburg i.v.m. geplande nieuwbouw. Bovenste archeologische niveaus reeds aangetast door huidige bebouwing. Het advies is om de ondergrondse sloop van de huidige bebouwing archeologisch te begeleiden om onder andere het precieze horizontale en verticale verloop, aard en intactheid van de ringwalburg in kaart te brengen voor een vervolgtraject (Silkens 2007, 4). Archeologische opgraving in 2012 langs de Bachtensteene door het archeologisch bedrijf ArcheoMedia BV, in samenwerking met de Walcherse Archeologische Dienst (WAD).Archeologische waarnemingen door de SCEZ onder de vloer van het Zeeuws Museum in 2006.Archeologische proef(profiel)sleuven door W.C. Braat van het RMO te Leiden op zeven verschillende locaties in 1941 en 1942.

Geomorfologische codering
Onbekend

Bodemkundige codering
Onbekend