Object
Mortiere, Ter

Locatie
Adres: Nabij de Waldammeweg
Arnemuiden
Gemeente Middelburg
Provincie Zeeland

Het kasteel werd voor 1281 ten westen van het huidige Arnemuiden gebouwd. Archeologische waarnemingen en een geofysisch bodemonderzoek hebben inzicht gegeven in de plek en de landschappelijke context waar het kasteel ongeveer zou zijn gebouwd. Ook de kaart van Middelburg en Arnemuiden door Jacob van Deventer van circa 1550, waarop Mortiere vrij nauwkeurig is aangegeven, is van belang. De Visscher-Romankaart uit de 17de eeuw vermeldt: 'Mortier was hier'. Waarschijnlijk wordt met deze aanduiding het kasteel bedoeld. Bovenstaande coördinaten geven het middelpunt van het Archis-monumentterrein en komen overeen met de door Van Deventer aangegeven plek.

Typologie
 (vermoedelijk driehoekig)
Uit de plattegrond, die in 2013 na het geofysisch bodemonderzoek van Orbit van de Universiteit Gent te voorschijn kwam, blijkt dat de vorm van het kasteel min of meer driehoekig is geweest met zijden van ruwweg 45 x 35 x 30 meter.

Etymologie
Het is niet bekend waar de naam van het kasteel precies vandaan komt. Waarschijnlijk is het afkomstig van het woord 'mortier', wat staat voor een 'een stuk geschut, waaruit men vuurkogels schiet' (Bron: http://www.encyclo.nl/begrip/Mortier). Dit benadrukt de verdedigbare functie van het kasteel.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 15-05-2013

Huidige functie:

Sinds de tweede helft van de 16de eeuw bestaat het kasteel niet meer. Het terrein doet nu dienst als akkerland.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er zijn geen resten van het kasteel boven het maaiveld bewaard gebleven. De locatie van het voormalig kasteel ter Mortiere is vastgesteld aan de hand van archeologische waarnemingen in 2003, waarbij onder andere bakstenen met een formaat van 32 x16 x 8.5 cm en kogels zijn gevonden. De afmetingen van de bakstenen bevestigen de datering. Uit een geofysisch onderzoek in 2013 is gebleken dat zich nog meer resten van het kasteel onder de grond bevinden. De perceeleigenaar wil geen verder veldonderzoek toestaan. Ontwerp 05-02-2013. Bestemmingsplan Arnestein. Enkelbestemming bedrijventerrein; dubbelbestemming archeologie.

Afmetingen
Uit de plattegrond, die in 2013 na het geofysisch bodemonderzoek van Orbit van de Universiteit Gent te voorschijn kwam, blijkt dat de vorm van het kasteel min of meer driehoekig is geweest met zijden van ruwweg 45 x 35 x 30 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1281
Bron: OHZ IV, 1971.

"'een huus' (dat Floris van Henegouwen had laten bouwen). "

In 1281 bestond het kasteel al, zoals blijkt uit een uitspraak van een scheidsgerecht in een geschil tussen Floris van Henegouwen en Floris V (Van den Broecke 1978, 76; bron: OHZ IV 1971), waarbij het kasteel in de bronnen werd vermeld als 'een huus'. Melis Stoke beschreef het kasteel in 1290: 'De Mortiere was tien stonden, Ghespiset ende gemannet wel.' Ander citaat Melis Stoke: 'Die Arne biden Mortiere: Die grave ne condse verlossen '.

Bezitsgeschiedenis
Het kasteel Ter Mortiere werd waarschijnlijk in het begin van het laatste kwart van de 13de eeuw gebouwd op last van Floris van Henegouwen, stadhouder van Zeeland. Een scheidsgerecht bepaalde in 1281 dat het kasteel van Arnemuiden en al het land dat Floris van Avesnes op Walcheren in bezit had zouden toevallen aan de graaf, op dat moment Floris V (Van den Broecke 1978, 76; bron: OHZ IV 1971). Dit is de oudste vermelding van het kasteel. Adriaanse noemt het jaar 1272 (Adriaanse 2000, 19) als stichtingsjaar. In 1323 verkocht Graaf Willem III het grafelijke bezit aan Gillis van Arnemuiden. De heren van Arnemuiden hebben er tot 1438 gewoond. Daarna werd het ter beschikking gesteld als klooster aan de reguliere kanunniken van Sint Augustinus. De monniken zijn in 1462 naar Vrouwenpolder verhuisd wegens overstromingsgevaar. Daarna verdwijnt het kasteel uit de schriftelijke bronnen.

Historische betekenis
Het kasteel was sinds 1281 grafelijk bezit. Het is gebouwd als een verdedigbare residentie. Onder meer de heren van Arnemuiden hebben er gewoond. Vanaf 1438 was het een klooster.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van het kasteel dateert uit 1281. Het is daarmee zeker dat het kasteel er toen al stond. In 1462 wordt in historische bronnen vermeld dat de monniken, die het kasteel in gebruik hadden, gedwongen werden te verhuizen als gevolg van hoog water. Een stadsrekening van Middelburg blijkt dat in 1478 nog kosten zijn gemaakt voor het herstel van een dijk bij het kasteel Te Mortiere (Van den Broecke 1978, 78). In de tweede helft van de 16de eeuw was het gebouw waarschijnlijk verdwenen, daar het kasteel nog op de kaart van Jacob van Deventer uit 1550 staat weergegeven.

Afbeeldingen
Kaart, 1655, 'Visscher-Romankaart van Zeeland', door C.J. Visscher (geen bladnummers aanwezig)in: Visscher, C.J., 1655, Visscher-Romankaart van Zeeland, Alphen aan den Rijn (geen bladnummers aanwezig). Kadastrale minuut, jaartal onbekend, Arnemuiden, Zeeland, sectie A, blad 01 (http://watwaswaar.nl/#HE-Hk-8-ed-1v-1-1jOS-1Bqi---3ty, geraadpleegd op 29-03-2011).Google Earth foto, 2011, Locatie Ter Mortiere (Documentatie NKS, digitale documentatie). Scheldekaart uit 1505.Kaart van Jacob van Deventer, circa 1550.Wijngaerde, A. van den, circa 1550, descriptio Zelandiae (panorama van Walcheren; kaart).

Bronnen
Melis Stoke, Rijmkroniek van Holland; J.W.J. Burgers (ed.), Rijmkroniek van Holland, 366-1305, door een anonieme auteur en Melis Stoke, Den Haag 2004.Koch, A.C.F., J.G. Kruisheer, E.C. Dijkhof (eds.), Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299 (OHZ), 5 dln., Assen/Maastricht, 's-Gravenhage 1970-2005.

Literatuur
Aa, A. van der, 1846, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, zevende deel L-M, Gorinchem, 1081. Adriaanse, J., 2000, Arnemuiden in de grijze oudheid: de periode 1200 tot 1500 (1), in: Arneklanken, kwartaalblad van de Historische Vereniging Arnemuiden nr. 3, 16-22. Broecke, J.P. van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland. Bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden, Delft, 75-78.Jole, N.J.G. van, 2006, Project Waardering terreinen van archeologische betekenis voor de archeologische monumentenkaart Zeeland 2003-2006, Middelburg. Kesteloo, H.M., 1875, De geschiedenis en plaatsbeschrijving van Arnemuiden, Middelburg.Smedt, Ph. De, M. Monirul Islam en M. Van Meirvenne, 2013, Geofysisch bodemonderzoek Middelburg: Elektromagnetische Inductiesurvey, Orbit, Gent.

Documentatie
Zeeuws Archeologisch Archief (SCEZ), projectnummer 2508: Situering, beschrijving, tekeningen en foto's aanwezig.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: N.v.t.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (Bedrijventerrein)
Bestemming:  (Dubbelbestemming-waarde Archeologie 1)

Auteur en datum
Auteur: H. Jongepier
Beschrijving gemaakt: 07-03-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Begin 2003 heeft de heer S. Bostelaar (AWN) archeologische waarnemingen verricht bij het verbreden/verlengen van een sloot. De SCEZ heeft in een later stadium eveneens archeologische waarnemingen verricht.Orbit Universiteit Gent, Geofysisch bodemonderzoek 2013.Onderzoek van N.J.G. van Jole-de Visser, 2006.

Geomorfologische codering
3L20, Welvingen in getijafzettingen.

Bodemkundige codering
Mn25A-VI, Kalkrijke poldervaaggronden; zware zavel, profielverloop 5.