Object
Etten / Uten Houte / Van den Houte

Locatie
Adres: Hof van Den Houte, ong.
Etten
Gemeente Etten-Leur
Provincie Noord-Brabant

Het middeleeuwse kasteel heeft gelegen in het tegenwoordige centrum van Etten-Leur. De oprijlaan van het voormalige kasteel komt overeen met de huidige Markt (bijlage II). Het kasteel bevond zich ten hoogte van de winkelstraat Hof van Den Houte (hier lag vóór de herbestemming de Rijksweg).

Typologie

Hoewel we op basis van de beschrijvingen uit 1451, van Nuyts uit 1698, van Van Goor uit 1740, van Van der Aa uit 1839 én de anonieme gravure uit de tweede helft van de 17de eeuw (bijlage I) enkele morfologische kenmerken kunnen toekennen, is het bij gebrek aan meer bouwhistorische gegevens niet mogelijk om een oorspronkelijke middeleeuwse typologische bepaling vast te stellen. Voor een morfologische beschrijving van het afgebeelde object zie Bouwgeschiedenis.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2008

Het voormalig kasteelterrein bevindt zich thans onder het winkelgebied in het centrum van Etten-Leur.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het middeleeuwse kasteel bestaat niet meer. Een proefopgraving en boringen in 1962 ten behoeve van de aanleg van een voetgangerstunnel onder de voormalige Rijksweg (waar zich nu het winkelgebied bevindt) hebben de plaats van de voormalige grachten enigszins benaderd (zie afbeelding op bijlage II). De proefgraving heeft wel veel afbraaksporen aan het licht gebracht, maar geen tastbaar resultaat opgeleverd. Wat er buiten het grachtenrestant van de middeleeuwse toestand resteert, is dan ook onbekend.

Oudste vermelding
Datum: 1430
Bron: Gemeente Archief Etten-Leur; O.A. 2070, folio 12v. Legger van de tafel van de H. Geest.

"‘huys ende hof ghelegen tusschen thof van Etten ende Jans van Putte erve metten westeynde aan sheeren strate bij die kerke van Etten’."

De tekst is afkomstig uit een cijnsboek uit 1430 van de tafel van de H. Geest.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van het kasteel dateert uit 1430. De oudste bron die iets vertelt over het uiterlijk en de indeling van het kasteelterrein is een schepenbrief uit 1451. Bij die akte sloten Jan Godevaertsz van den Houte en Hendrik Sttenwech een akkoord over het bezit en het gebruik van het kasteel. Hieruit blijkt dat het complex bestond uit een hoofdburcht met een ‘huys’, een voorburcht met bijgebouwen en een buiten de gracht gelegen (versterkte) boerderij. Tot het kasteelcomplex behoorde ook ‘den vierkanten torre’. Verder stonden er een ‘bachuys’ en ‘thuys’. Vanaf de ‘valpoerte’ voerde een weg naar het bakhuis en vandaar ook een in de richting van de toren. Het lijkt er dus op dat het gebouw in de middeleeuwse situatie een redelijke omvang kende en goed versterkt was. De meest uitgebreide beschrijving van het voormalige kasteel, afkomstig uit een manuscript van Pieter Nuyts (schout te Etten) uit ca. 1698, stelt dat het ging om een in het midden van een zeer wijde gracht in het water opgemetseld bouwwerk bezet met vier aanzienlijke torens, waarvan de vierkante voorste (de toren op de voorburcht) de hoogte van de kerktoren bereikt heeft. Verder wordt gemeld dat er oorspronkelijk sprake was geweest van een brede gracht tussen deze grote vierkante toren en het eigenlijke kasteel die kon worden overgestoken middels twee ophaalbruggen. Deze gracht zou in 1639 zijn gedempt zodat daar een groot plein in de binnenhof is gemaakt om daar de paarden en koetsen te kunnen stallen. Om deze binnenhof zou zich een krommende stevige muur met schietgaten hebben bevonden, voorzien van een schildershuis op ieder hoek. De hoofdburcht moet volgens bovenstaande beschrijving dus een vierkant of rechthoekig grondplan hebben gehad en werd waarschijnlijk geflankeerd door drie hoektorens. De voorburcht heeft vermoedelijk een langwerpig, rechthoekige vorm gehad en werd door ten minste één zware vierkante toren geflankeerd. Deze omschrijving komt zeer nauwkeurig overeen met de enige prent van het kasteel Etten, een anonieme gravure uit de laatste helft van de 17de eeuw (bijlage I). Omdat hierop de gracht tussen de voorburcht en het eigenlijk kasteel nog zichtbaar is, geeft deze afbeelding de situatie weer van vóór 1639. Op de afbeelding lijkt sprake te zijn van tenminste twee vleugels die haaks op elkaar staan, waardoor mogelijk sprake is van een L-vormige bebouwing. Het is echter niet duidelijk of het voorste gebouw, een tamelijk hoge vleugel zich bevindt op de voorburcht of op de hoofdburcht. Gezien het gehanteerde perspectief in de tekening zou het bouwvolume (bij een rechthoekige voorburcht) niet binnen de hoofdburcht gelegen hebben. Echter is het in (bouw)historisch opzicht onwaarschijnlijk dat een dergelijk aanzienlijke vleugel onderdeel van de voorburcht uitmaakt. Het kasteel Van den Houte werd in 1740 ‘weder prachtig opgebouwd’ (Van Goor 1744) en is rond 1815 gesloopt. Dit wordt bevestigd door de kadastrale minuut waarop middels de grachten enkel nog de contouren van het kasteelterrein zichtbaar zijn. De bebouwing hierop ontbreekt volledig.

Afbeeldingen
Gravure van kasteel Uten Houte met het onderschrift: 'Castellum de Etten quod dicitur Van den Houte' uit de laatste helft van de 17de eeuw is opgenomen in: Merckelbach van Enkhuizen, L., 1947, Etten en Aarschot. Het kasteel Van den Houte te Etten, in: De Ghulden Roos, jaarboek nr. 7, pp. 81-84. De situatie zoals die is weergegeven op het kadastraal minuutplan (Etten en Leur, sectie L, blad 02) is opgenomen.

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa, A.J. van der, 1839, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, deel V, 865.- Buckens, T., 1988, Kastelen in Etten-Leur. Kasteel Uten Houte, Stichting Heemkundekring “Jan uten Houte”, 9 (1988) 16.- Goor, T.E. van, 1744, Beschrijving der stad en lande van Breda, ’s Gravenhage, 387.- Kalf, J., 1912, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noord-Brabant. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda, Utrecht, 229.- Merckelbach van Enkhuizen, L., 1947, Etten en Aarschot. Het kasteel Van den Houte te Etten, in: De Ghulden Roos, jaarboek nr. 7, 81-84.- Kramer, M., 1751, Nederland in vroeger tyd, deel XIII Brabant en Limburg. Geillustreerde beschrijving van de Baronie van Breda, het Land van Cuyk, Grave, Steenbergen, Willemstad, Prinsenland en de stad en het land van Maastricht, Zaltbommel, 228.

Documentatie
Nieuwsbulletin K.N.O.B. 1962, jg. 15, afl.10.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.A. Pennartz
Beschrijving gemaakt: 09-06-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing