Object
Zaamslag / Zaemslach

Locatie
Adres: Scherpbierse Weg
Groede
Gemeente Sluis
Provincie Zeeland

1,2 km ten zuiden van Groede, ten westen van de Scherpbierse Weg is nog een ophoging in het landschap te zien, waarschijnlijk het restant van een motte. Het object ligt binnen de oudste dijk van het ambacht Oostburg, de Yevendijk (thans Barendijk en Schonendijkseweg). De Yevendijk dateert waarschijnlijk van vóór 1133.

Typologie

Het gaat hoogstwaarschijnlijk om een mottekasteel, waarvan in de onmiddellijke omgeving (ter plaatse van de gelijknamige boerderij?) het hof Zaemslach de opvolger was.

Etymologie
Genoemd naar het dorp Zaamslag in Oost Zeeuws-Vlaanderen; het object zou in de vijftiende eeuw in het bezit zijn geweest van heer Floris (Florens) van Zaamslag. De vraag is hoe het hof heette voor het in bezit kwam van de familie Van Zaamslag. Uit de late twaalfde en de dertiende eeuw zijn er uit de parochie Nieuwerkerke, naast de ridderhofstad Beiderwan – gelegen aan de zuidzijde van het dorp met een grote ‘wal’ erbij - , enkele alleenstaande hofsteden bij naam bekend, zoals Suedekinwerf (1197), Hoelegarden hofstede (1257) en Heimans hofstede (1264).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 21-06-2013

Het terrein is in gebruik als grasland voor de naastliggende boerderij. Rondom de min of meer vierkante basis van de ophoging ligt nog een redelijk waarneembare gracht.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De berg is 3 a 4 meter hoog, met een diameter van 80 meter, en is omgeven door een nog redelijk goed waarneembare gracht. Het terrein is in gebruik als grasland. Er is geen bebouwing meer zichtbaar. Het AMK terrein is een Rijksmonument.

Afmetingen
De diameter van de ophoging in het landschap is ca. 80 meter. De hoogte van de heuvel is (nu nog) ca. 3-4 meter.

Oudste vermelding
Datum: Onbekend
Bron: Onbekend

"Onbekend"

Er zijn voor zover tot op heden bekend geen vermeldingen van deze berg in de bronnen. In het leenregister van de Burg van Brugge uit 1435 wordt wel melding gemaakt van ‘’t hof Zaemslacht’ als grafelijk leen (Stadsarchief Brugge, Gottschalk II, 1958, 37-38). Mogelijk gaat het hier om een opvolger van deze berg, al dan niet op dezelfde locatie of in de directe nabijheid van de berg.

Bezitsgeschiedenis
De bezitsgeschiedenis van deze berg is onbekend. In 1435 wordt er wel melding gemaakt van een 'hof Zaemslach' als leen van de graaf van Vlaanderen, dat in leen werd gehouden door heer Floris, heer van Zaamslag en schout van Lokeren (overl. 1444). Mogelijk heeft deze hof op de berg of in de nabije omgeving van de berg gelegen.

Historische betekenis
Onbekend.

Bouwgeschiedenis
De bouwgeschiedenis van dit object is onbekend. Het complex is waarschijnlijk op enig moment vervangen door het hof Zaemslach met kapel, welk goed in 1435 wordt vermeld als grafelijk leen. De naam van het Hof Zaemslach, dat waarschijnlijk met de overige parochie Nieuw(er)kerke verloren ging door de militaire inundaties aan het eind van de zestiende eeuw (sinds 1583), ging over op een boerderij ter plaatse, gelegen in de Nieuwe Groedsche of Oude IJvepolder, ten zuidwesten van het bergje. Deze polder kwam in 1613 tot stand als een herdijking van de laatmiddeleeuwse watering Oude Yevene, en is na inundatie weer beverst in 1623. Volgens een mondelinge mededeling uit 1980 zouden Belgische vluchtelingen in 1914-1918 een twee meter diep gat in de berg hebben gegraven, van de westzijde naar het centrum; hierin werd niets gevonden. Gedurende de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) hebben de Duitsers naar verluidt een luchtafweerstelling ingericht en een loopgraaf aangelegd. Een veldcontrole in 1965 bracht in de boor baksteenpuin en en natuursteen aan het licht, hetgeen is geïnterpreteerd als restanten van een gebouw. Bij latere inspecties was steeds sprake van dreigende afgraving, het storten van grond en opslag van stronken en afvalhout. De ophoging in het terrein is met een hoogte van 3 a 4 m en een diameter van ca. 80 m. nog goed zichtbaar in het landschap.

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1821, Gemeente groede, Zeeland. Sectie C, blad 2, 599 (http://watwaswaar.nl/#FU-Ea-7-ed-1v-1-1Zo0-zGS---1vK, geraadpleegd op 05-01-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Zaemslach (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie). - Diverse foto’s van het terrein uit 1986 (Provinciaal Depot voor Bodemvondsten) en 2007 (RACM); Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland: Zeeuws Archeologisch Archief, projectnr 1920.

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Besteman, J.C., 1981, 'Mottes in the Netherlands', in: Hoekstra, T.J., H.L. Janssen, I.W.L. Moerman, Liber Castellorum. Veertig variaties op het thema kasteel, Zutphen, 52, nr. 6. - Gottschalk, M.K.E., 1955, Historische geografie van westelijk Zeeuws-Vlaanderen, Assen, I, 30, 99, kaartje op p. 37.- Gottschalk, M.K.E., 1958, Historische geografie van westelijk Zeeuws-Vlaanderen, Assen, II, 37, 38, 253. - Heeringen e.a., R.M. van, 2007, Monumenten van aarde. Beeldcatalogus van de Zeeuwse bergjes, Koudekerke, 208-211.

Documentatie
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, projectnr 1920.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:  (31550)

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Buitengebied, NL.IMRO.1714.001bpbui10-VG01, vastgesteld 23 juni 2011. Behoort tot de archeologische monumenten in het plangebied, die weergegeven zijn op de Archeologische Monumenten Kaart (AMK). Nr. 6 daarvan is het onderhavige terrein met beschermde status Groede, Scherpbierse Weg, Monumentennummer 1656: ‘Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd. Het betreft een terrein met resten van een motte/vliedberg uit de late middeleeuwen. Het monument is gesitueerd in open polderlandschap, op een kwelderrug. Rondom de min of meer vierkante basis van de heuvel ligt een nog redelijk goed waarneembare gracht. De hoogte van de berg is 3 tot 4 meter, de diameter ongeveer 80 meter. Deze AMK gebieden met een beschermde status behoeven geen regeling in het bestemmingsplan.)
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Maartje Verhoeckx, JJB Kuipers
Beschrijving gemaakt: 05-01-2011, 21-06-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Veldcontroles: 1965 (ook booronderzoek), 1966, 1980, 1994. preciessiewaterpassing: 1995.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
3L20, Welvingen in getijafzettingen

Bodemkundige codering
Mn86A, Kalkrijke poldervaaggronden; klei, profielverloop 3, of 3 en 4, of 4.