Kruiningen

VOLLEDIG [?]

Object
Kruiningen

Locatie
Adres: Slotstraat, ong.
Kruiningen
Gemeente Reimerswaal
Provincie Zeeland

Het kasteel van Kruiningen lag ten zuiden van de Slotstraat in Kruiningen, ten noorden van de kerk.

Typologie

Het kasteel van Kruiningen was een vierkant kasteel, zoals kan worden vastgesteld op basis van de plattegrond van Hildernisse uit 1694, die een vrijwel vierkant terrein te zien geeft, en de afbeeldingen van het huis.

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar het dorp (van) Kruiningen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 11-06-2010

Het terrein is vlak en begroeid met gras en bomen. Het terrein is in gebruik als park achter de kerk.

Oudste vermelding
Datum: 1305, 12-03
Bron: Onbekend (Sandberg 1982, 33)

"Onbekend."

Het kasteel van Kruiningen wordt voor het eerst in de bronnen vermeld in 1305, als Jan van Kruiningen, zoon van Hugo, op 12 maart door graaf Willem III van Holland voor zijn trouw beloond wordt met een erfrente van honderd ponden zwarte Tournois ten laste van de grafelijkheid van Zeeland, tot onderhoud van het huis dat Jan in Kruiningen bezat (Sandberg 1982, 33). Sandberg baseert zicht hier op een bij de stadsbrand van 17 mei 1940 verloren gegane oorkonde uit het Middelburgse stadsarchief, met een beknopte samenvatting van de inhoud vermeld in De Stoppelaar 1873 (I, p. 6, inv. nr. 18). Jans trouw aan de Hollandse graaf bleek van korte duur, want al spoedig zou hij weer aan de kant van Vlaanderen staan. De volgende vermelding van het kasteel stamt uit 1323, als Jan en zijn echtgenote Margriete op 1 april ‘haar steenhuys int dorp te Cruninghe metter hofstede, metter graft, ende metter neder hove’ c.a. opdragen aan de graaf van Holland en het weer in erfleen terug ontvangen, op voorwaarde dat het tevens een open huis van de graaf zou zijn (Van Mieris II, 313).

Bezitsgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer het kasteel van Kruiningen is gebouwd. Het komt voor het eerst voor in de bronnen in 1305. Het werd toen door Jan van Kruiningen in leen gehouden van Willem III, graaf van Holland. In 1323 werd het kasteel tot een open huis van de graaf gemaakt. Het huis bleef eeuwenlang in handen van leden van de familie Van Kruiningen, die gewoonlijk ook (gedeelten van) de heerlijkheid Kruiningen in leen hielden. Dit veranderde ten gevolge van het huwelijk, in 1630, van erfdochter Louise van Kruiningen met Philippe de Recourt, markies de Licques. Vanwege hun Spaansgezindheid ten tijde van de Tachtigjarige oorlog werden de Zuid-Bevelandse goederen van dit geslacht verbeurd verklaard; de Staten van Zeeland verkochten na de Vrede van Munster (1648) de heerlijkheid Kruiningen met het kasteel aan Gerard van der Nisse, heer van Nisse en Zaamslag. Dit vererfde op zijn dochter Cornelia in 1669, en na haar dood in 1677 kwam het in handen van haar weduwnaar Anthonie de Huijbert. Zijn zoon, Pieter Anthonie de Huijbert, liet het kasteel in 1720/21 afbreken.

Historische betekenis
Het kasteel van Kruiningen was het stamhuis van de heren van Kruiningen, in de late middeleeuwen een van de voornaamste adelsgeslachten in Zeeland.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wie de opdracht heeft gegeven om het kasteel van Kruiningen te bouwen, noch wanneer dit is gebeurd. Uit maart 1305 stamt een eerste aan het kasteel gerelateerde vermelding, wegens een verstrekte rente ten behoeve van onderhoud; waarschijnlijk was er kort tevoren schade aangericht wegens de oorlogstoestand tussen Holland en Vlaanderen. In 1323 wordt het kasteel beschreven als een 'steenhuys' met gracht en voorburcht. In 1400 blijkt dat het huis een toren had gehad: deze was omgevallen en had veel schade toegebracht aan het huis. Graaf Albrecht gaf daarop 74 gemeten land in Hinkelenpolder en de cijns in Onze Vrouwepolder in leen aan Adriaan van Kruiningen, zodat hij de opbrengsten van deze goederen zou kunnen gebruiken voor de herstelwerkzaamheden. In 1501 wordt er melding van gemaakt dat het kasteel toen een gevangenis had; deze werd door een gevangene omschreven als ‘een doncker put, dat geene mensschelicke vangenesse en is’ (van Steensel 2010, 395). Na het huwelijk in 1630 van erfdochter Louise van Kruiningen met de Spaansgezinde markies Van Liques, werd het kasteel verbeurd verklaard. Door gebrek aan onderhoud raakte het in verval. Waarschijnlijk is het vervolgens, na de vrede van Munster in 1648 weer opgeknapt, aangezien Cornelia van Kruiningen aldaar in 1677 overleed en het toen dus bewoonbaar was. Haar weduwnaar Anthonie van Huijbert verbleef als raadsheer in de Hoge Raad van Holland en Zeeland echter vooral in Den Haag. Waarschijnlijk is het kasteel toen weer in verval geraakt. Zijn zoon Pieter liet het in 1720/21 afbreken. Restanten van ondergronds muurwerk c.q. funderingen zijn hoogstwaarschijnlijk aangetroffen in de bouwput van een bejaardenhuis in 1982. Het huidige gemeentehuis is waarschijnlijk gedeeltelijk over de oude gracht gebouwd.