Object
Den Berg / Het Wal / Keetlaersberg

Locatie
Adres: Louise de Colignylaan 2
Goes
Gemeente Goes
Provincie Zeeland

Ten oosten van het oude stadscentrum van Goes, ten noorden van de Beatrixlaan en ten westen van de Louise de Colignylaan heeft de ophoging Den Berg, ook wel Het Wal en Keetlaersberg genaamd, gestaan. De locatie bevindt zich onder het huidige verpleeghuis Ter Valcke, en vóór de verbouwing aan het begin van de eenentwintigste eeuw in de tuin van dit huis. De berg lag iets ten noorden van het eerste dijkje in het Noordambacht van Kloetinge aan de (voormalige) Heernisseweg. Dit dijkje is kort na de vloed van 1134 aangelegd; de kern van de berg was er toen al, want op oude kaarten is te zien dat de dijk ten zuiden van de berg een ruime bocht maakt. Ten noorden ervan is omstreeks 1200 de huidige Kattendijksedijk aangelegd.

Typologie

Waarschijnlijk ging het hier om een mottekasteel. Bij archeologisch onderzoek in de periode 2001 - 2006 is vastgesteld dat het bij deze berg gaat om een berg die meerdere fases is opgetrokken: een ophoging die in tweede instantie verder is opgehoogd. Er zijn resten van grachten aangetroffen, en in de nabijheid, op de plaats waar wellicht een voorburcht gelegen zou kunnen hebben, zijn resten van baksteenpuin uit de 15e of 16e eeuw gevonden. Mogelijk zijn dit resten van een ommuring of een stenen gebouw op het complex.

Etymologie
Het Wal is de naam in de oudste overlopers. Deze naam komt in Kloetinge ook voor bij een vliedberg in Waanskinderen (hoochwal) en achter kasteel Ravenstein (het Wal), allemaal hogere percelen gelegen langs de oudste dijk. Aanduidingen als hoochwerff, wal en hoochwal komen ook elders op de Bevelanden en omgeving voor. De meer recente naam Keetlaersberg verwijst naar de toonaangevende familie Keetlaer in Goes en omstreken die op en naast deze berg omstreeks 1800 een buitenplaats bezat, hoewel het perceel in de overlopers en bij een verkoop in 1729 wordt omschreven als ‘(het bergtie genaamt) het Wal’. Andere namen voor het buitenhuis op de berg zijn het Valckeslot (naar een eerdere nabije boerderij), het Zomerhuis (de Berg met Somerhuijs, 1802), het Witte Huis en tenslotte het Spookhuis.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 22-11-2010

Het terrein is grotendeels overbouwd door verzorgingstehuis Ter Valcke.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

In het landschap zijn geen sporen meer zichtbaar van de berg. Waarschijnlijk zijn er ondergrond nog wel resten aanwezig. Bestemmingsplan Goes Oost, vastgesteld 28 juni 2013.

Afmetingen
De afmetingen zijn niet bekend. De hoogte van het bergje was in 1946 nog 3,4 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1662, 02/01
Bron: GA Goes, Overloper Noordambacht Kloetinge)

"'met het Wal daerinne'"

Voor zover bekend wordt de berg voor het eerst genoemd in de overloper van 1607, als volgt: 'Willem Mertensoon Dreywegen oo. aen met het Wal daerinne begrepen 8 gemet 214 roeden, baent [boert/bewerkt] selve'. Oudere, middeleeuwse vermeldingen zijn niet bekend.

Bezitsgeschiedenis
De middeleeuwse bezitsgeschiedenis is onbekend. Pas in de overloper van 1607 komen we deze vliedberg tegen als 'Het Wal' van Willem Mertensoon Dreywegen; na diverse eigendomsoverdrachten is Dign. Corn. Keetlaer van 1762 tot 1804 eigenaar. In 1907 worden het Wal en omliggende percelen verkocht aan de N.V. Zeeuwsche Fruitteeltmaatschappij te Goes. In 1957/50 wordt de gemeente Goes eigenaar en in 1962-1965 wordt ter plaatse verpleeghuis Ter Valcke gebouwd, dat in het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw is gesloopt en door nieuwbouw is vervangen.

Historische betekenis
Een voorbeeld van een in meerdere fasen opgehoogde, omgrachte berg.

Bouwgeschiedenis
Tijdens het archeologisch onderzoek in 2001-2006 zijn ter plaatse resten van een berg aangetroffen die bestond uit verschillende ophogingslagen die op zijn vroegst vanaf ca. 1100 kunnen worden gedateerd. Hieromheen bevond zich een gracht van 1 tot 1,5 m diepte, waarvan niet zeker is of deze contemporain is geweest met de oudste ophogingslagen. Deze gracht is gedempt en de berg is vervolgens verder opgehoogd. Op basis van de datering van de in de gedempte gracht aangetroffen aardewerkscherven moet het dempen tussen 1325 en 1375 hebben plaatsgevonden, waarna bovenop de gedempte gracht aarde is opgebracht om de berg op te hogen. Het resultaat was een berg met een diameter van ca. 70 m, omgeven door een gracht van 5 tot 10 m. breed. De bewoning op de berg gedurende de late middeleeuwen is onbekend. Ten zuiden van de berg zijn wel enkele bakstenen in verband en veel baksteenpuin aangetroffen van bakstenen met een formaat van 25,5 x 12 x 5, wat duidt op een datering in de 15e of 16e eeuw. Dit kunnen resten zijn van een gebouw op de berg of op een mogelijke voorburcht (al is die voorburcht niet eenduidig aangetroffen), of van een ommuring. Waarschijnlijk is dit gebouw of muurwerk rond 1550 afgebroken, en het puin vervolgens gebruikt om de grond te egaliseren. De gracht rondom de berg is omstreeks het midden van de zestiende eeuw gedempt, maar een deel bleef nog geruime tijd in gebruik als sloot. In 1707 wordt het Valckeslot vermeld: een boomgaard ten westen van het Wal met een huis of hofstede het Valckeslot; pas in de twintigste eeuw is men de latere, vervallen villa óp het bergje ook Valckeslot gaan noemen. Het laatste deel van de gracht werd uiterlijk omstreeks 1750 gedempt. Op het bergje is daarna, na 1783, een buitenhuis gebouwd. Aan de zuidzijde van de berg verrees in deze periode een kleiner huis (hovenierswoning), dat gesloopt werd omstreeks 1852. Op de kaart van L. Paardekoper van omstreeks 1830 zien we een halfrond perceel met aan de westzijde een rechthoek, waarschijnlijk de voormalige motte met voorburcht. In de Gemeenteatlas van Zeeland van J. Kuyper (1867) staat ‘den Berg’ eveneens nog vermeld. Het huis op de berg is vóór 1878 uitgebreid, op het erf werden schuren gebouwd. N.V. Zeeuwsche Fruitteeltmaatschappij sloopte in 1912 het huis en alle schuren en maakte het terrein onderdeel van ‘De boomgaarden ‘t Valckeslot’. De hoogte van het bergje was blijkens de topografische kaart van 1936, herzien 1946, nog 3,4 meter. Het terrein is in 1957/58 van de twintigste eeuw door de gemeente Goes gekocht ten behoeve van de nieuwbouwwijk Goes-Oost, de berg werd kort nadien afgegraven. Van 1962-1965 is ter plaatse verpleeghuis Ter Valcke gebouwd, dat in het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw door nieuwbouw werd vervangen.

Afbeeldingen
Kaarte van het Westelyk gedeelts van Zuydbeveland, 1748, 'Valkenslot' ten oosten van Goes, door D.W.C. Hattinga (Atlas van Zeeland, deel 3, no. 3). Opgravingstekening Goes - Ter Valcke, 2007, interpretatie van de sporen, door ADC (Meijlink en Dijkstra 2007, 17).Kadastrale minuut, 1823, Gemeente Kloetinge, Zeeland. Sectie A, blad 2, nr. 151 (http://watwaswaar.nl/#J6-HY-6-ed-1v-1-1yb2-1CKW---380, geraadpleegd op 22-11-2010).Google Earth foto, 2010, locatie Den Berg / Keetlaersberg (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
– GA Goes. Overloper Noordambacht Kloetinge, 1607.– GA Goes inv. nr. 131 (kopie), De Heerlykheid van Cloetinge , kaart door I. J. Metzger uit 1769 [in Hoek A2]. - GA Goes inv. nr. 129 De geheele Breede Watering, kaart door I. J. Metzger uit 1801 [in Hoek A2]. - GA Goes inv. nr. 15, Noord en Middelambacht Cloetinge, kaart door L. Paardekoper uit ca. 1830 [perceel 150-151]. - GA Goes inv. nr. THA 548/C, Top. kaart 48F gemaakt 1936, herzien 1946, uitg. 1950. – Wieberdink, G.L. (red.), 1989, Historische Atlas Zeeland. Chromotopografische Kaart des Rijks 1 : 25.000 [1912] nr. 638, Den Ilp.

Literatuur
- Besteman, J.C., 1981, Mottes in the Netherlands nr. 105: A Provisional Survey and Inventory, in: T. J. Hoekstra, H. L. Janssen & I. W. L. Moerman, (red.) Liber Castellorum: 40 variaties op het thema kasteel. - Dekker, C., 1971, Zuid-Beveland, de historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de Middeleeuwen, Assen, 494 (berg ook aangegeven op kaartbijlage). – Hoekstra, T.J., H.L. Janssen, I.W.L. Moerman, 1981, Liber Castellorum. Veertig variaties op het thema kasteel, Zutphen, 54, nr. 105. - Koning-Kastelijn, D. de, 2001, Vliedbergen in de ambachtsheerlijkheid van Kloetinge deel 2, in: De Spuije afl. 53, 7-15. – Kuyper, J., 1867, Gemeenteatlas van Zeeland anno 1867, Leeuwarden.- Meijlink, B., 2002, Tussentijds verslag van het eerste gedeelte van het definitieve archeologische onderzoek in het kader van de nieuwbouw van het Verpleeghuis Goes Ter Valcke, ADC Rapport 147, Bunschoten. - Meijlink, B.H.F.M., en J. Dijkstra, 2007, Gemeente Goes, Goes Verpleeghuis Ter Valcke, de resten van een verdwenen motteberg. Een Archeologisch Onderzoek in verschillende stappen; met bijdragen van: S. Ostkamp, O. Goubitz, ADC Rapport 719, Amersfoort.- Moerland, L.J. en A.J. Blok, Veldnamen van Kloetinge, 8-9 (z.j.), ZB 11-D-79, Gemeentearchief Goes.

Documentatie
Sichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, projectnrs 0346, 1447, 2202, 2203.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (Enkelbestemming Maatschappelijk)
Bestemming:  (Dubbelbestemming Waarde - Archeologie - 1)

Auteur en datum
Auteur: Maartje Verhoeck, JJB Kuipers
Beschrijving gemaakt: 22-11-2010, 31-07-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
2001: Aanvullende Archeologische Inventarisatie, booronderzoek door Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Archeologie. 2002-2006: Aanvullend Archeologisch Onderzoek, proefsleuven door ADC (ADC onderzoekrapport 719).

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing