Object
Westkerke / Hooge Huys

Locatie
Adres: Westkerkseweg, ongenummerd
Scherpenisse
Gemeente Tholen
Provincie Zeeland

Ten zuidwesten van Scherpenisse, 150 meter ten noorden van de kruising Hartogsweg/Westkerkseweg is nog een grote ophoging in het landschap te zien. Dat is de locatie waar de motte Westkerke lag.

Typologie

Het gaat hier om een motte, die in meerdere fasen is opgetrokken. Bovenop een woonterpje is een kasteelheuvel opgebouwd, met in een latere fase een bakstenen opstal op de top (toren van het mottekasteel?). Vervolgens is naast de heuvel, mogelijk (maar niet zeker) op de voorburcht, een omgracht (versterkt) huis opgetrokken.

Etymologie
Westkerke ligt ten (zuid)westen van Scherpenisse en Poortvliet. De kerk is waarschijnlijk een dochter van die van Scherpenisse.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-06-2012

Huidige functie:

In 2002 is de berg geconsolideerd, gerestaureerd en van bosschages ontdaan. Buiten het terrein zijn een informatiebord en een zitje geplaatst. Van het Hooge Huys en de grachten rond de berg zijn geen zichtbare restanten aanwezig.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De motte is nog deels intact. Afgaand op baksteenpuin in de top van de heuvel zouden er nog funderingsresten aanwezig kunnen zijn.

Afmetingen
De diameter van de motte is onbekend. Wel is bekend dat de berg in 1979 nog 7,55 meter hoog was.

Oudste vermelding
Datum: 26-04-1327
Bron: Van Mieris II, 1754, 426

"'onse ambocht ter Westkerke in Zeeland (...) met den huse, ende met der hofstede, dair ’t huys op staet'"

Graaf Willem van Henegouwen beleent op 26 april 1327 Willem van Duvenvoorde met het ambacht Westkerke inclusief het huis en de hofstede waar het huis op stond, de molen en andere rechten. Alsdus: Wi Willem, Grave van Heynegouwe, enz. maken cond enz. dat wi vercoft hebben Willem van Duvenvoirde, onsen trouwen camerlinc, onse ambocht ter Westkerke in Zeeland, alsoe groot, alst Hair Gherard, die Bastard van Holland, hadde, ende ons van hem ane comen es met den huse, ende met der hofstede, dair ’t huys op staet, ende die ten huse voirsz. behoirt, met molen, ende met alle rechte, dat dem ambochte behoirt, van ons te houdenen te vrechten liene (Van Mieris II, 1754, 426).

Bezitsgeschiedenis
De oudste vermelding van het kasteel dateert uit 1327, maar het kasteel bestond toen al enige tijd. Na de doodslag op Jan van Westkerke (1316) door Gillis van Baarsdorp en anderen gaf graaf Willem van Henegouwen (Willem III, Willem de Goede) in maart 1317 het ambacht Westkerke in leen aan Gerard, een bastaardzoon van Floris V, met uitzondering van een deel van het ambacht binnen Scherpenisse, dat rechtens toekwam aan Catharina (vermoedelijk een dochter van Jan van Westkerke). Na Gerards dood beleende Willem op 26 april 1327 zijn ‘getrouwe kamerling’ Willem van Duvenvoorde (Duvenvoirde) met het ambacht Westkerke en het huis en de hofstede waar het huis op stond, de molen en andere rechten. Deze verkocht zijn rechten weer aan Jan Wissenzoon, die zo op 11 augustus 1327 werd beleend met onder meer ‘huis en die den huijse voorsegd behoirt met molen ende met allen den rechte dat den ambachte behoirt van ons te houden te rechten leene’. Later werd het kasteel bewoond door edelen uit het geslacht Van de Werve: Simon van de Werve, gehuwd met Catharina, een dochter van Pieter van Tuijll van Serooskerke en Cornelia van Haamstede; vervolgens hun zoon Hendrik (overleden 1540) en diens nakomelingen.

Historische betekenis
Het complex van Westkerke toont de ontwikkeling van een verhoogde woonplaats tot mottekasteel (drieperiodenberg) en vervolgens tot versterkt huis buiten de eigenlijke motte (of op de voorburcht daarvan), een ontwikkeling illustratief voor talrijke andere sites in Zeeland en ook wel in noordelijk Vlaanderen, het huidige Zeeuws-Vlaanderen (Zaamslag, Torenberg).

Bouwgeschiedenis
Archeologisch onderzoek van de motte heeft verschillende bewoningsfasen aangetoond. De eerste, onderste fase bestaat uit een terpje tot 1,0 meter + NAP. De tweede ophogingsfase, tot 5 meter + NAP, is de eerste fase van de eigenlijke kasteelberg en is opgebouwd uit zavel afgewisseld met humeuze afvallagen. Deze fase dateert vanaf het begin van de elfde eeuw, met als begeleidend aardewerk Pingsdorf, Andenne, kogelpot en vroeg geglazuurd rood. De derde fase bestaat uit 3 meter betrekkelijk schone zavel en een schone kleilaag; hierbij behoren vondsten van baksteenpuin zowel op de top van de berg, die in 1979 nog 7,55 meter hoog was, als in de gracht aan de oostzijde. Een nog latere fase wordt vertegenwoordigd door het ‘Hooge Huys’ naast het bergje; dit is wellicht als woongebouw ontstaan op de voorhof van het mottekasteel. Het werd in 1606 door de rentmeester van de ambachtsheer verpacht als boerderij. Na afbraak omstreeks het midden van de achttiende eeuw is er in de loop van dezelfde eeuw een tekening van het Hooge Huys gemaakt, die gedeeltelijk op fantasie berust. Ook een voormalige veldnaam c.q. kadastrale benaming ‘Steenhoek’ herinnerde aan het huis. In 2002 is de berg van Westkerke geconsolideerd, gerestaureerd en van bosschages ontdaan.

Afbeeldingen
‘Het Huis te en Dorp Westkerke in Tholen’, door of coll. A. Schoenmaker (1660-1735) (Zeeuws Archief / Zelandia Illustrata II-2025). Situatietekening van het dorp Westkerke naar een kaart van 1773 [met de berg en het Hooge Huys]; tek. M.W. Snoep, in: Zuurdeeg 1979, 17. Kadastrale minuut, 1826, Scherpenisse, Zeeland. Sectie D, blad 2, nr. 163 (http://watwaswaar.nl/#LA-IK-6-1-1v-1-29ya-1FIG---4KK, geraadpleegd op 10-11-2010).Google Earth foto, 2010, Motte Westkerke, Hooge Huys (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
Burgers (ed.), J.W.J., Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345, digitale editie (http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/RegistersVanDeHollandseGrafelijkheid1299-1345). Mieris, F. van, 1754, Groot charterboek der graaven van Holland, van Zeeland en heeren van Vriesland II, Leiden, 426.

Literatuur
Aa, A.J. van der, 1849, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden. Deel 12, Gorinchem, 345. Besteman, J.C., 1981, Mottes in the Netherlands: a provisional survey and inventory, in: T.J. Hoekstra, H.L. Janssen en I.W.L. Moerman (red.), Liber Castellorum. Veertig variaties op het thema kasteel; feestbundel voor J.G.N. Renaud, Zutphen, 54 en nr. 155.Broecke, J.P. van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland. Bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden, Delft, 151-152.Heeringen, R.M. van, 1992, 'Archeologische kroniek van Zeeland over 1991', in: Archief; Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Heeringen, R.M. van, e.a. (red.) 1995, Vroeg Middeleeuwse ringwalburgen in Zeeland, Goes, 67-68. Zuurdeeg, J.P.B., 1979, 'Westkerke. Een schilderachtig gehucht behorende bij Scherpenisse'. Nehalennia afl. 33, 17-22.

Documentatie
Formulier visuele inspectie 2004 (ARCHIS livelink). Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, projectnr. 942.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:  (46034)

Bestemming
Bestemmingsplan:  (Tholen, Buitengebied 5H, kaartbladnr. 10.)
Bestemming:  (archeologische waarden)

Auteur en datum
Auteur: Maartje Verhoeckx, JJB Kuipers
Beschrijving gemaakt: 10-11-2010, 26-06-2012

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
1991: visuele inspectie en inventariserend booronderzoek ROB

Overig onderzoek
1977: visuele inspectie R.H.J. Klok1980: visuele inspectie R.H.J. Klok1990: booronderzoek PDB1998: visuele inspectie P. van de Gaauw

Geomorfologische codering
3L20, Welvingen in getijafzettingen

Bodemkundige codering
Mn15CE-V*, Kalkarme poldervaaggronden; lichte zavel, profielverloop 5.