Object
Scherpenzeel

Locatie
Adres: Burgemeester Royaardslaan 3, 3925 GG
Scherpenzeel
Gemeente Scherpenzeel
Provincie Gelderland

Huize Scherpenzeel ligt ten zuiden van het centrum van de plaats Scherpenzeel, midden in het park, langs de Burgemeester Royaardslaan.

Typologie

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 02-08-2010

Tegenwoordig is de locatie te huren voor uiteenlopende evenementen; van trouwerij tot culinaire workshops (bron: http://www.huizescherpenzeel.nl/).

Toestand van het middeleeuwse kasteel

De oorspronkelijke woontoren uit de 14e eeuw, vormt thans nog de kern van het huis en is aan de achterzijde nog zichtbaar als een iets uitspringend, hoger bouwblok. De totaalvorm, zoals die er nu in grote lijnen uitziet, stamt uit de 17e eeuw. Het huidige huis is een rijksmonument.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Afbeeldingen
Gevelopmeting, Restauratieplan van de opstand der gevels van Huize Scherpenzeel (Prins-Schimmel 1983, p. 68-69).Gewassen pentekening, 1731, 'Scherpenseel', door C. Pronk, Gemeente Scherpenzeel Collectie (Prins-Schimmel 1983, p. 21).Gewassen pentekening, 1749, 'Scherpenzeel, gezien vanuit het zuidoosten', door C. Pronk, Collectie Stichting Familie-archief Pronk (Prins-Schimmel 1983, p. 24). Ontwerp van de parkaanleg rond huize Scherpenzeel, 1859, door S.A. van Lunteren, Gemeente Scherpenzeel collectie (Prins-Schimmel 1983, p. 59). Plattegrondtekeningen, waarop bouwsporen staan aangegeven die tijdens de restauratie naar boven kwamen, door Th. Kok, Architect, Amsterdam (Prins-Schimmel 1983, p. 27).Tekeningen, bouwgeschiedenis van Huize Scherpenzeel (Prins-Schimmel 1983, p. 28-29).

Literatuur
Eliëns, F.M. en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk, p. 356-360.Prins-Schimmel, M.A., 1983, Huize Scherpenzeel. De geschiedenis van versterkt huis tot gemeentehuis, Barneveld.Stenvert e.a., R., 1999, Monumenten in Nederland. Gelderland, Zeist/Zwolle, p. 287-288.

Documentatie
Uit RCE panddossier: Huize Scherpenzeel, de geschiedenis van een versterkt huis tot gemeentehuis, door drs. M.A. Prins-Schimmel (dit werk bevat een uitgebreide beschrijving van de restauratie).

Bescherming gebouw
Status:  (Huidige huis, met daarin opgenomen de resten van het middeleeuwse huis)

Monumentnummer: 33117
 Onderdeel 1OmschrijvingHUIS SCHERPENZEEL is een gebouw, dat is gesticht in de 14de eeuw als woontoren, uitgebreid in de 16de en 17de eeuw en tussen 1857-1859 door S.A. van Lunteren tot zijn huidige gedaante verbouwd. Het huis bestaat uit twee parallel lopende vleugels onder met pannen gedekte zadeldaken tussen trapgevels die uit de 17de eeuw stammen. De gevels zijn gepleisterd en voorzien van ornamenten in de stijl van Willem II-gotiek. Centraal in de voorgevel ligt een brede gietijzeren portiek. Hiervoor bevindt zich een brug in neogotische stijl (zie hiervoor onderdeel 5). De entreepartij wordt geflankeerd door twee vijfzijdige pilasters met uitkragende afsluiting. De entree bestaat uit een dubbele deur met bovenlicht waarvoor een balkon op pilasters. Naast de deur links en rechts een schuifvenster met keperboog afgesloten. Boven het middenraam van de verdieping een wapenschild van (de heren en later gemeente) Scherpenzeel. Links en rechts van de entreepartij twee sobere geveldelen met twee vensters, recht gesloten. De gevel wordt beëindigd door een boogfries waarboven een gekanteelde lijst. Op de hoeken van de voorgevel een torenachtig element met uitkragende bekroning. De zijgevels hebben trapgevels, eenvoudige schuifvensters met boven de vensters van de verdieping twee gekoppelde vensters. De achtergevel is asymmetrisch van indeling met links van het midden een uitspringend deel (de oude woontoren) met vensters met keperbogen en een forse bekroning met pilasters en kantelen. In het interieur zijn van belang de kelders met de dikke muren en tongewelven. De vloeren zijn met grijze en rode plavuizen belegd. De keuken met schouw en kast is met troggewelven overdekt. De hoofdverdieping bestaat uit een centrale hal waarop vier deuren uitkomen, versierd met kantelen; links en rechts van de hal twee kamers achter elkaar over de volle diepte van het huis. Alle aanwezige schouwen zijn uit de tijd van Van Lunteren. De ramen zijn van (schuif)luiken voorzien, de stucplafonds om de oude moerbalken heen gestuct. De rijke neogotische plafonds konden bij restauratiewerken in de jaren tachtig niet gehandhaafd blijven. Achter de hal ligt het trappenhuis uit 1858. Onder de balken in het trappenhuis zijn consoles met de koppen van mannen en vrouwen aangebracht. In de kap zijn aan de zuidkant de 17de-eeuwse eikenhouten spanten met tel- en huismerken bewaard gebleven. WaarderingHUIS SCHERPENZEEL is van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang: - als voorbeeld van een verbouwing in de stijl van Willem II-gotiek;- wegens de plaats die het inneemt in oeuvre van S.A. van Lunteren; - als onderdeel van een totaalconcept;- wegens de in de omschrijving genoemde interieuronderdelen;- wegens de ensemblewaarde als centraal in het park gelegen huis met diverse zichtlijnen naar buiten.

Bescherming terrein
Status:  (terrein van hoge archeologische waarde, onbeschermd)

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 23-02-2009

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Nadat de gemeente Gelderse Vallei Huize Scherpenzeel in 1975 had overgekocht van de familie Royaards van Scherpenzeel werd het grondig gerestaureerd, zodat het als gemeentehuis in gebruik kon worden genomen. In 1980 ving de restauratie aan en in 1983 werden de restauratiewerkzaamheden afgerond. Tegelijkertijd met de restauratie vond er archiefonderzoek plaats naar afbeeldingen van het huis. Samen met de oude bouwsporen die in het huis zijn aangetroffen kon tot grote mate van nauwkeurigheid de ontwikkelingsgeschiedenis van Huize Scherpenzeel worden gereconstrueerd. De vondsten en resultaten hiervan zijn te vinden in het boek: Huize Scherpenzeel. De geschiedenis van versterkt huis tot gemeentehuis, 1983, door M.A. Prins-Schimmel.

Geomorfologische codering
3K14, Dekzandrug

Bodemkundige codering
|h, Bebouwing