Toren, Blauwe

IN BEWERKING [?]

Object
Toren, Blauwe

Locatie
Adres:
Gorinchem
Gemeente Gorinchem
Provincie Zuid-Holland

Typologie

De Blauwe Toren was een goed verdedigbaar residentieel, rond kasteel.

Etymologie
De Blauwe Toren is vernoemd naar de blauwe natuursteen (vermoedelijk Namense steen), waarin de buitenmuur was opgetrokken.

Huidige situatie

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
Het kasteel werd door Karel de Stoute, als graaf van Charolais, in 1461 gebouwd.

Historische betekenis
De Blauwe Toren is een zeldzaam voorbeeld van een laatmiddeleeuws rond kasteel.

Bouwgeschiedenis
Het inmiddels afgebroken kasteel was ringvormig met een binnenplaats. Het kasteel telde twee bouwlagen: een begane grond met daarin onder ander een ridderzaal boven overwelfde kelders, waarin gevangenissen waren opgenomen. Volgens 19e eeuwse gegevens had het kasteel muren van ongeveer 11,3 meter dik, naar boven afnemend naar ongeveer 9,1 meter. Uit de reconstructie van de in 1524 boven op de toren gebouwde huisjes blijkt dat met deze maat de dikte van de ring is bedoeld. De muren zelf zullen veel dunner zijn geweest. De totale doorsnede van het kasteel bedroeg onderaan ongeveer 46 meter, naar boven afnemend tot ongeveer 42 meter. Het lijkt erop dat de afmetingen van de Toren een ideale maat vertegenwoordigen. De bekendste 14e eeuwse Europese vorstelijke ronde kastelen hadden vrijwel dezelfde afmetingen. Zowel Stamkot als Van Goch veronderstelden dat Karel de Stoute een nieuw kasteel liet bouwen. Maar aannemelijker is dat hij het dan nog geen vijftig jaar oude complex naar zijn wensen liet aanpassen en uitbreiden naar de rivierzijde. Abraham Kemp gaf in zijn kroniek (1656) een uitgebreide beschrijving van het Bourgondische kasteel: "Graaf Kaarl van Charloys Heer van Arkel, eenigh wettigh Soon van den groot machtigen Hertog Philips van Bourgoenjen en van de Nederlanden, toonende dat hy Gorinchem en Arkel meer beminde dan syn ander Heerlijkyen van Betuynen, Castrebelin, Putten, Stryen, en Goyland, doet in dit jaar 1461 op S. Lamberts-avond, beginnen de grondvesten van twee groote geweldige Torens aan 't Kasteel tot Gorinchem, met een lange Zaal ontrent de Merwe, (by mijnen tijd nog genoemt den blauwen Toorn) welks gelijk van grootte, dikte en rondigheyd van Toornen, in geheel Duytsland, en Vrankrijk niet en was"....... "Op dat men niet en meen dit met onwaarheyd gestelt te zijn. 't uytstek boven Duyts en Wals, soo weet, dat men den eersten Tooren dik was van muyren 36. voeten, en bleef boven dik 29. voeten, uytermaten konstigh gewrocht, met sterke gevangenissen, schoon-gewulfde Kelders, heerlijke ysere traeljen, door welke, als door andere spiegaten 't licht geschept wierd, hebbende binnen eenen schoonen Born-put die 't helder stroom-water uyt de Merwen ontfing. Den 2. Toorn was even dik, maar niet soo hoogh opgehaalt. Den 3. Toorn bleef onvolmaakt, alles van blauwen steen, uyt het ingewand van de Luykse bergen gebraakt. Boven op den eersten Tooren wierden daar na gemaakt van grauwen Arduyn, veel schoone kameren, met veel solders, met blauwe daken en veel heerlijke lichten, en vensteren, boven, binnen muyrs een vierkante plaatz, en veel wooningen. Ook eenen hoogeren uytstekenden Tooren, met breede steenen weyndel-trappen, boven eenen Trans, of Omgangh om den vierkanten Toorn, met een trap, en binnen een Koren-molen, om met peerden te malen, buyten het blauwwerk was eenen schoone Cingel, om den grooten Tooren daar men rondom uytsien kon, te water en te land, met een afloopend dak, heerlijk t'aanschouwen, rondom met een wyde gracht, en t' anderlingh, om een sluys daar heen, na binnen te leyden, (mijnen Schrjver seyd, dit alles gesien en betreden te hebben.) In 't bovenst' van de Burght na de Merwen-zy, stond eenen grooten vierkanten Tooren, genaamt Barbarien, na 't Oosten Hertogh Kaarls Toorntjen, met lustigh uytsien over 't water, voort eenen Tooren, Bourgoenjen genaamt, diep aan den stroom uytstekende, met hooge muyren. Aan de poort, daar by onsen tijd den Wolfs-kuyl aan den fluyt-boom van de haven was, stond Heer Hertog Philips van Ravesteijns Toorntgien. In 't bovenste voor-hof, was een Cingel-muyr met hooge steenen bogen, daar in een poort was, en Toorn, met een Valbrug' na 't nederste hof en een gracht daar om, met eenen ronden Toorn op den hoek na de Stad toe, (onder was de pijnbank) boven plat, overwelft met een Kerk daarin, 't nederste Hof had schoone hoven, een grooten Linde-boom, met een seting, over-muyrt groote lange stallen, een poort en gracht ter Stadtwaard, en Almeyen daar voor..."Het bouwwerk bestond o.a. uit een zeer grote donjon met uitzonderlijk dikke muren, aan de buitenzijde bekleed met vochtwerende blauwe hardsteen. Aangezien het aan de rivier lag moet het funderen ervan een enorme onderneming zijn geweest. Het vormde een hoogtepunt van middeleeuwse fortificatiekunst en funderingstechniek en was qua architectuur een vreemde eend in de Nederlandse bijt. Een dergelijk type versterking komt bijvoorbeeld in Noord-Frankrijk voor (Coucy-le-Château). De bouwmeester, Fastré Hollet, was van Bourgondische herkomst. Hollet werd in 1472 genoemd als leverancier van kalk voor Slot Loevestein. Hij was volgens de rekeningen belast met de bouw van 'het Slot van Gorinchem.'In verband met de aanleg van een nieuwe vesting, werd in 1578 gestart met de ontmanteling van het kasteel. Het vormde een zwakke schakel in de verdediging van de stad en paste daarom niet in de plannen van de vestingontwerper Adriaan Anthonisz. De vrijgekomen stenen werden gebruikt voor de nieuwe vesting. Kemp schreef :"Dit hoog-beroemt Kasteel, dese voortreffelijke Toorens, Poorten, Muyren, Cingelen, en ander heerlijke gebouwen zijn beginnen af te breken 't jaar 1578 en ten lesten tot den grond toe vernielt 't jaar 1600 hebbende in 't volkomen gestaan hondert en seventien jaar, van 1461 tot 1578 en voort stukwijs tot 1600. Sulks dat ik daar noch verscheyden Gebouwen wel een mans lenghde hoogh, boven de Aarden, af ghesien heb."Een tekening van de op te richten noodversterkingen, die tijdens de aanleg van de nieuwe vesting de stad tegen tussentijdse aanvallen moesten beschermen, door schout Jacob Kemp (1592), geeft de exacte ligging van de resten van de hoofdtorens weer. Van der Aa meldde dat pas in 1831 de laatste brokken van de funderingen uit het zicht verdwenen.