Object
Welland

Locatie
Adres: Stoofweg, ong.
Noordwelle
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Afgegraven vliedberg bij hofstede Den Berg (ook Welland genoemd). Gelegen aan de westzijde van de Stoofweg in het burgbevang, het achtste bevang van het Westervierendeel van Schouwen. Coördinaten volgens Kuipers 1984 wijken af (044.500; dit is het terrein van de boerderij). Ook de nabije Hofburg (Zuidwelle, afgegraven vóór 1834; Kuipers 1984 nr. 12) lag bij een hofstede 'De Berg'.

Typologie

Typologie bepaald op basis van cartografische, archivalische en toponymische gegevens.

Etymologie
Het woorddeel Welle, ook terug te vinden in Noordwelle en Zuidwelle, verwijst naar 'wale' (wal, kade) en duidt vermoedelijk op een vroege bedijking. De hofstede bij de berg heette in de tijd van Van Beveren (1960) kennelijk ook nog Welland; De Man (1888, 1897) en in zijn navolging (?) Kuipers (1984) noemen hem hofstede 'den Berg'; het veldboek van 1801 spreekt van de hofstede 'met den Berg'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 04-10-2007

Het bergje is afgegraven sinds 1816, vóór de herverkaveling eind jaren vijftig van de twintigste eeuw waren een ronde ophoging en gebogen perceelsgrenzen waarneembaar.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het middeleeuwse object zijn geen zichtbare resten bewaard gebleven. Het terrein is vlak en in gebruik als akkerland. het AMK terrein is niet archeologisch beschermd.

Afmetingen
Volgens het veldboek van 1801 omvatte het burgbevang 89 gemeten 118 roeden; hierin 8 gemeten 225 roeden vronen.

Oudste vermelding
Datum: 1226, 07/05
Bron: XXX

Indirecte vermelding (Van Beveren 1960, 66). Wisse, zoon van Simon van Welland, wordt genoemd als arbiter in een geschil tussen Dirk van Voorne en de abdij van Ter Doest betreffende de tienden in het Oostambacht. In de 13e eeuw was er kennelijk een familie Van Welland. Of deze familie een kasteelbergje bewoonde is nog onduidelijk.

Bezitsgeschiedenis
Het ambacht Welland, dat vermoedelijk eertijds met Burgh één geheel was, schijnt in de dertiende eeuw aan het geslacht Haamstede te hebben behoord. Graaf Jan van Holland verkoopt vóór 1299 het huis in Noordwelland aan Willem Clauwaerde. Van den Broecke (1978, 11) meldt dat, toen Graaf Willem III in mei 1313 o.m. de ambachten Zuid- en Noord-Welland schonk aan Witte van Haamstede, tevens het kasteel van Noord-Welland bij die overdracht was inbegrepen. Eind veertiende eeuw behoren de ambachten van Welland toe aan ridder Lodewijk van Zuidland. Zijn erfdochter trouwt in 1398 met Pieter Rengerszoon van Tuyll. Na zijn dood in 1417 is zijn zoon Hugo vermoedelijk bezitter. Het geslacht van Tuyll noemt zich later (Van Tuyll) van Serooskerke. Jacob van Serooskerke, heer van Welland, Serooskerke, Moermond, Stavenisse en Westkerke, herbouwt na de verwerving van Moermond bij Renesse het gelijknamige kasteel (1513). Dit wekt twijfel of het (tweede?) huis Welland toen nog bestond; vermoedelijk was het al geheel verdwenen; de aanwezigheid van enige restanten wordt nog vermeld door Smallegange (1696). De boerderij bij de voormalige motte heet op de kaart van Ottens (ca. 1700) die 'van den Schout van Noordwellant'.

Historische betekenis
-

Bouwgeschiedenis
De samenvattende datering slaat op het mottecomplex. Nadien is het mottekasteel vermoedelijk vervangen door een bakstenen opvolger in de nabijheid, getuige een aantal historische bronnen. Het bergje was naar verluidt het hoogste van Schouwen. Volgens de kroniek van Smallegange (1696) waren in zijn dagen nog enige fundamenten van dat huis of slot te vinden. Op de kasteelberg is ook sprake van steenresten; De Man (1897, 21-22) vermeldt mededelingen van Dresselhuis (1845) over een platform waarop steenpuin en iets van een fundering gevonden was, en meent dat het latere straatstenen betrof; de plek was 8 vierkante ellen groot. Dresselhuis meldde ook de vondst van as, houtskool, bot en een 'aarden potje van binnen verglaasd'.De geschiedenis van de huidige hofstede ter plaatse gaat minstens drie eeuwen terug; deze is volgens Kuipers (1984) vermoedelijk gebouwd op het voorterrein van de burcht. Een luchtfoto uit 1945 toont rondom berg(terrein) en boerderij een donkere rand, mogelijk een gracht. Een smal perceel aan de noordgrens van het complex kan een stuk van deze gracht zijn; op de topografische kaart 1912 ligt hier een 'wekken' (smal wegje).

Afbeeldingen
- GASD: 'Caerte van den lande van Schouwen met de annexe polders soo als hetselve is geweest anno 1540, is gecomen uijt de antiquiteijten van de hr mr Adr. Rochus Hofferus'.- ZA/ZI I-505 (en, gekleurd, 506), 'Nieuwe kaart van 't eiland Schouwen en Duiveland' (enz.), - kopergravure, schaal 1: 41333, zn., z.j. (ca. 1700), 456 x 964 mm.- ZA/ZI II-1833 (tekening C. Pronk) en 1834 (kopergravure H. Spilman naar de tekening, uit Kabinet van Ned. gezigten), Het dorp Noordwelle met motte en hofstede, 1745, 80 x 102 resp. 80 x 105 mm.- Luchtfoto 18 maart 1945, archief STIBOKA no. 2-IV-12, Wageningen (nr. B6 in Kuipers 1984; afgebeeld op pag. 18).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Noordwelle, Zeeland. Sectie C, blad 2, nabij 451 (http://watwaswaar.nl/#IS-Mq-7-ed-1v-1-1ryy-1Wj2---4Cc, geraadpleegd op 12-01-2012.)- Google Earth foto, 2012, Welland (NKS digitale documentatie).

Literatuur
- Jan C. Besteman, 1981, 'Mottes in the Netherlands. A provisional survey and inventory', in: Liber Castellorum, 40 variaties op het thema kasteel, Zutphen, 40-59.- Van Beveren 1960, 65-67.- Van den Broecke 1978, 110-111.- A.J.F. Fokker, 1909, Schouwen vóór 1600, Zierikzee, 154, 245 (no. 7).- S.F. Kuipers, 1984, 'Bergen en burgen op Schouwen-Duiveland', Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 9, 5-38 (nr. 7).- J.C. de Man, 1897, 'De vluchtbergen in Schouwen, de Bevelanden en Tholen', Archief Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1-142 (aldaar 20, 21).- J.A. Trimpe Burger, 1957-1958, 'Onderzoekingen in vluchtbergen Zeeland, BROB 1957/58, 114-157 (aldaar 121).- Vervloet, J.A.J., 1980, 'Kasteelbergen in Zeeland; een algemeen overzicht', Geografisch Tijdschrift 14, 194-207.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (Bestemmingsplan Buitengebied in beweging)

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers
Beschrijving gemaakt: 20-11-2007

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, doss. 42EZ-19. RACM/ROB, archiswaarnemingsnrs. 20133, 20301.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
VAF

Bodemkundige codering
-