Object
Vianen / (onjuiste benaming: ) Kasteel op de Bol

Locatie
Adres: Het Wed ong.
Vianen
Gemeente Vianen
Provincie Utrecht

Het kasteel te Vianen lag ter plaatse van de straat Het Wed, iets ten zuiden van de oude binnenstad van Vianen.

Typologie

Het kasteel te Vianen was een polygonaal kasteel en had de vorm van een onregelmatige achthoek.

Etymologie
Het kasteel te Vianen is gebouwd door Zweder van Beusichem, die het gerecht, het kasteel en de heerlijkheid noemde naar zijn leenheer Hendrik van Vianden. Dit kasteel wordt ook wel, onjuist, Kasteel op de Bol genoemd. Dit is een naam die na de middeleeuwen aan dit object is gegeven, toen blijkbaar niet meer exact bekend was waar het kasteel was gelegen. Bij de opgraving is namelijk gebleken dat het oudste kasteel enkele tientallen meters ten noorden van De Bol was gelegen (De Meyere en Ruijter 1981, 7).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: augustus 2009

In de bestrating van Het Wed, ter hoogte van nr. 2, is een deel van de plattegrond van het kasteel te Vianen in de bestrating aangegeven met een afwijkende steen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel te Vianen zijn bovengronds geen zichtbare resten bewaard gebleven. Ondergronds zijn nog wel funderingen aanwezig. Deze zijn zichtbaar gemaakt in het plaveisel.

Afmetingen
Het kasteel had de vorm van een onregelmatige achthoek met een diameter van ongeveer 32 meter.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Bebouwing, bodem - Bebouwing.

Oudste vermelding
Datum: 1271, 2 december
Bron: OSU IV,1 nr. 1815, p. 83

Op 1 december 1271 werd door de elect(-bisschop) Jan van Nassau aan Zweder van Beusichem toegestaan twee jaarmarkten te houden " ...ex illa parte Lecke, ubi castrum suum Vyanen sita est...". Het kasteel bestond toen dus al. Het was waarschijnlijk kort daarvoor gebouwd.

Bezitsgeschiedenis
Het kasteel te Vianen wordt voor het eerst vermeld in een akte van 2 december 1271, waarin de Utrechtse bisschop Jan van Nassau Zweder van Beusichem het recht gaf 2 jaarmarkten per jaar te houden in Zweders gerecht, waar het 'castrum suum Vyanen' gelegen was. Zweder van Beusichem, de bouwer van het kasteel, was maarschalk van de bisschop, maar zijn kasteel Vianen was een Gelders leen. De naam van het gerecht 'Vyanen' had Zweder genoemd naar bisschop Hendrik van Vianden (1250-1267), in wiens dienst Zweder was. Diens zoon Hubrecht was de eerste, die zich 'van Vianen' ging noemen. Hubrechts kleindochter Heilwich trouwde met Willem van Duivenvoorde, waarbij Willem in 1326 de schulden van zijn schoonvader Zweder van Vianen overnam, waarvoor hij het castrum Vyanen in pand ontving, onder voorwaarde dat het zou teruggaan naar de familie Van Vianen als het echtpaar kinderloos zou blijven. Heilwich overleed inderdaad kinderloos in 1351, waarna het huis in handen kwam van haar zuster Catharina, die werd opgevolgd door haar oom Hendrik I. Tenslotte vererfde het kasteel te Vianen in 1352 op Hendriks zoon Gijsbrecht. Deze Gijsbrecht liet het kasteel op de Bol vóór 1372 afbreken, toen hij in de ommuring van de nieuwe stad Vianen een nieuw kasteel liet bouwen, Batestein, dat hij in dat jaar in leen opdroeg aan de graaf van Holland.

Bouwgeschiedenis
Het kasteel te Vianen is vermoedelijk kort voor 1271 gebouwd door Zweder van Beusichem. Het kasteel had een onregelmatige achthoekige plattegrond met op de zuidwesthoek een ronde toren. Aan de zuidzijde bevond zich een zaalbouw, terwijl de toegang en het poortgebouw zich aan de noordzijde bevond ter plaatse van een verbreding in de muur, vanwaar een houten brug de verbinding vormde met de eerste voorburcht. Het kasteel had een diameter van ongeveer 32 meter met een muurdikte op funderingsniveau van 2,8 meter. Het kasteel was omgracht en bevatte aan de noordzijde twee ommuurde voorburchten. Het kasteel is vóór 1372 afgebroken en vervangen door een nieuw kasteel (Batestein) elders in de stad. In 1969-1970 zijn bij graafwerkzaamheden de fundamenten aangetroffen. Deze zijn in de winter van 1970-1971 door de toenmalige ROB opgegraven.

Afbeeldingen
Plattegrond van het kasteel (Janssen 1996, 50).Google Earth foto, 2010, Locatie Kasteel Vianen, de Bol (NKS digitale documentatie)

Bronnen
OSU IV,1 nr. 1815, p. 83.

Literatuur
Janssen, H.L., 1996, 'Tussen woning en versterking', in: H.L. Janssen et al. red., 1000 jaar kastelen in Nederland, Utrecht, 50-51. Meyere, J.A.L. de, en J.M.M. Ruijter, 1981, Kasteel Batestein te Vianen, Alphen aan den Rijn, 7-8. Renaud, J.G.N., 1971, 'Vianen, de Bol', in: Nieuwsbulletin KNOB 70 (1971), 45. Janssen, H.L., en H. Ter Schegget, Vianen [publicatie in voorbereiding (d.d. april 2010)]

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: onbekend
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: D.B.M. Hermans en M.D. Saan, H.L. Janssen
Beschrijving gemaakt: 06-09-2007

Archeologisch onderzoek RCE
1969-1970, opgraving o.l.v. J.G.N. Renaud. [in Archis niet uitgebreid beschreven]

Geomorfologische codering
B, Bebouwing.

Bodemkundige codering
Ih, Bebouwing.