Object
Duivendijke (I)

Locatie
Adres: Duivendijkseweg
Kerkwerve
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Duivendijke I lag aan de Duivendijkse weg, ongeveer 2,5 kilometer ten noordoosten van de dorpskern van Kerkwerve. (NB! Op dit terrein bevonden zich twee bergjes:een ten noorden en een ten zuiden van de Duivendijkseweg. De hier gegeven coördinaten zijn gebaseerd op Archis waarneming 20330. die de ligging van de zuidelijke vliedberg aangeeft). Op de militaire topografische kaart (veldminuut) van J.M.A. Hubar (1857) wordt deze zuidelijke locatie Terp genoemd, de noordelijke ontbreekt.`

Typologie

Het is onzeker of bij Duivendijke sprake kan zijn van een motte. Daarvoor is onvoldoende bewijs aanwezig. De berg lag volgens het veldboek (het register waarin in Zeeland het grondgebied en eigenaren werden opgetekend, dienend als grondslag voor verponding en verdeling van dijklasten) in een burgbevang. Een bevang is op Schouwen wat bv. op Duiveland een mate is: een stuk grond, bestaand uit een aantal percelen, besloten tussen natuurlijke grenzen (Dekker, 1982, 488). Een burgbevang is zo'n stuk grond waaraan de daarin gelegen werf/berg zijn naam gaf (Dekker, 1982, 500). De natuurlijke grenzen zouden, volgens De Man(1897, 30) de Elkerzee, de Duvene, de Maaije en de Golde zijn geweest.

Etymologie
Du(i)vendijke is waarschijnlijk een toponiem, waarvan de herkomst niet geheel duidelijk is. De Man (1897, 31) oppert het idee dat Duivendijke genoemd is naar de drager, een ambachtsheer, van de eigennaam Duve: 'Duivendijke beduidt een dijk door een ambachtsheer Duve gemaakt en Duvene het water dat dien heer toebehoorde.'

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 00-08-2007

Op het huidige terrein is niets meer zichtbaar van de motte.Terrein met sporen van een vliedberg/motte (Kuipers 1984, nr 31; Waarneming 20322). In november 2003 werd door N. de Visser (prov. Zeeland, Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, afd. Archeologie) in het kader van het project 'Waardering Terreinen van Archeologische Betekenis voor de Archeologische Monumentenkaart Zeeland' een nader onderzoek ingesteld naar de archeologische waarde van het monument 64H-019 (mon.nr. 15780; voorheen een deel van het inmiddels opgesplitste 64H-A03).Het oorspronkelijke monument (64H-A03) omvatte 2 vliedbergen. In 1892 is met de afgraving van de zuidelijke berg begonnen; de onderhavige noordelijke ophoging was toen nog gaaf. In de periode 1919-1927 werd de afgraving van beide bergen, een ten noorden en een ten zuiden van de weg, voortgezet. J.A. Hubregtse heeft toentertijd archeologische waarnemingen gedaan (uitvoerig beschreven en gefotografeerd) en veel aardewerk verzameld, dat dateert uit de periode Romeinse tijd tot en met de late middeleeuwen. Te oordelen naar het gelaagde profiel waren de bergen in verschillende perioden opgeworpen. In 1947 vond veldinspectie plaats door ir. S.F. Kuipers, die eveneens Romeins, vroeg- en laat-middeleeuws aardewerk aantrof. Bij herverkavelingswerkzaamheden in 1953 zijn de (restanten van) de bergen geheel verploegd. Tijdens een archeologische inspectie in 1980 (ROB) bleken geen archeologische sporen (vondsten?) meer aanwezig te zijn. Ook B. Oele (Provinciaal Bodemdepot Zeeland) heeft op het terrein gekarteerd, zonder resultaat. Op de kadastrale minuut uit 1832 worden de bergen ten Noorden (Kuipers 1984, nr 31) en ten Zuiden (Kuipers 1984, nr 30) van de Klapweg beide verhogingen. Een kaart uit 1913 laat weer 2 bergen zien, aan weerszijden van de weg. Deze Klapweg, gelegen op de plek van de huidige Duivendijkse Weg, blijkt op de Topografische kaart uit 1950 te zijn rechtgetrokken; alleen nog de noordelijke verhoging wordt weergegeven. Ook op een luchtfoto uit 1942 (nr 1008) is de noordelijke berg mogelijk zichtbaar; foto's uit 1989 en 2003 bevatten geen aanwijzingen meer voor archeologische sporen. De analyse van AHN-gegevens leverde evenmin iets op. Daarnaast is door De Visser veldwerk verricht. Aan het oppervlak lagen enkele fragmenten middeleeuws aardewerk. In de boringen werden geen aanwijzingen voor de aanwezigheid van een (verdwenen) vliedberg gevonden; wel enkele puinspikkels.Op advies van De Visser is het terrein in tweeen gesplitst. Van het zuidelijke deel (64H-018; mon.nr 11286) is de status verhoogd tot een terrein van Hoge Archeologische Waarde. Het deel ten Noorden van de weg (64H-019; mon.nr 15780) is opgewaardeerd tot terrein van Archeologische Waarde. http://www.kich.nl/kich2010/rapport.jsp?id_qualifier=Archis:monumentnummer&id=15780

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

In 1892 is begonnen met de afgraving van de zuidelijke vliedberg en tussen 1919 en 1927 is zowel de noordelijke als de zuidelijke definitief verdwenen. Op beide locaties zijn toen wel bewoningsresten maar geen bouwresten gevonden. In 2003 zijn er boringen gedaan. Op het noordelijke terrein konden daarbij geen sporen meer gevonden worden van de vliedberg, op het zuidelijke terrein zijn wel de mogelijke restanten van de zool van de vliedberg aangetroffen.

Afmetingen
Onbekend.

Oudste vermelding
Datum: 1423
Bron: Nagtglas 1880

"'huis te Duvendike' "

In het rentmeestersboek van de rentmeester beoosten te Schelde uit 1423 wordt een betaling gemeld aan 'de metsers die het huis te Duvendike omver wierpen'.

Bezitsgeschiedenis
Met betrekking tot de bezitsgeschiedenis zijn weinig gegevens bekend. Voor 1423 bestond er kennelijk een huis Duivendijke, als de post in het rentmeestersboek van de rentmeester beoosten Schelde kan worden geidentificeerd met dit object. Maar dit huis is vooralsnog niet als Duivendijke (I) te identificeren. Mogelijk was er sprake van een oudere bewoning, gezien de vondsten uit de elfde en twaalfde eeuw. Reeds in 1276 wordt Duivendijke als parochie vermeld.

Historische betekenis
Onbekend.

Bouwgeschiedenis
In 1892 was de berg van Duivendijke nog 10 m hoog; men was toen bezig hem aan de zijden af te graven. Na 1919 is hij geheel afgegraven. Volgens J.A. Hubregtse, die de afgraving (vanaf 1919-1927) bezocht, was de voet van de berg overal in het rond met grote stenen en puin 'versterkt'. Tevens constateerde hij een oudere bewoningslaag in de berg. Nu is het een afgegraven bergje, met in de nabijheid ten noorden (op 110-120 m) een (eveneens verdwenen) berg (051.900/414.800).Vondsten in de eerste berg van o.m. Pingsdorf- en Paffrathaardewerk wijzen eveneens op een datering in de elfde-twaalfde eeuw; op het terrein van de andere berg zijn mogelijke vroegere vondsten gedaan (kogelpot, vanaf VMEC), terwijl op deze locatie ook inheems-Romeins en Romeins aardewerk is aangetroffen. . De andere berg (Kuipers 1984 no. 31) was in 1892 nog maar 2 m hoog. Bij bergen op een onderlinge afstand als in het geval te Duivendijke (110 m) oppert Kuipers dat een tweede kasteelberg een extra bescherming voor het burchtcomplex gevormd kan hebben, of dat het grotere aantal mensen dat tot het burchtcomplex behoorde een tweede berg noodzakelijk maakte. Een derde verklaring is die van statussymbool. Mogelijk is er een bakstenen opvolger van het mottekasteel gebouwd aan de westzijde van het kerkhof van de huidige wüstung (Oud-)Duivendijke, waar men bij de egalisaties in het kader van de herverkaveling in 1954 op zeer zwaar muurwerk (te zwaar, naar men aannam, voor een kerkhofmuur, en te groot voor een kerk) stuitte. De rekening van de rentmeester beoosten Schelde behelst over het jaar 1423 een post wegens uitgaven aan de metsers die het huis te Duivendike omver wierpen (Nagtglas 1880). Er zijn te weinig gegevens om te concluderen of dit bouwwerk de opvolger is van een mogelijke motte, het verschuiven van de versterking naar de voorburcht.

Afbeeldingen
Fotomateriaal van o.m. de afgraving en tekening 'standsporen' in Hubregtse 1929. - Kadastrale minuut, 1811-1832, Duivendijke, Zeeland. Sectie F, blad 1, 174 (zuidelijke vliedberg)(http://watwaswaar.nl/#JU-Ma-7-ed-1v-1-1yHw-1WMK---143, geraadpleegd op 02-01-2011).- Google Earth foto, 2011, Duivendijk bergen (noordelijk en zuidelijk) (NKS digitale documentatie).

Literatuur
- Beveren, P.van, 1960, Doorn, 27-28.- Broecke, J.P. van den, 1978, Delft, 117. - Dekker, C., 1982, Zuid-Beveland De historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de middeleeuwen, Krabbendijke, 488, 500. - Fokker, A.J.F., 1909, Schouwen vóór 1600, I, Zierikzee, 275.- Hubregtse, J.A., 1929, 'De vluchtberg te Duivendijke (Schouwen)', O.M.R.O.L. N.R. 10, 1929, 61-70.- Kuipers, S.F. 1984, 'Bergen en burgen op Schouwen-Duiveland', Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 1984), nr. 30 (en 'tweelingberg' no. 31)- Mulder, J.R., et al. 2011. Gemeente Schouwen-Duiveland. Inventarisatie 24 AMK terreinen. Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (verkennende fase). BAAC rapport V-10.0367. - Nagtglas, F., 1880, Zelandia Illustrata, Tweede Deel, Middelburg, 237.

Documentatie
- Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, doss. 42FZ-10 en 42FZ-5.- RACM/ROB, archiswaarnemingsnr. 20330, 20322/20323/20324.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers
Beschrijving gemaakt: 20-09-2007

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
J.A. Hubregtse, 1929.2003, Visser - archeologisch waarde onderzoek booronderzoek.2010, BAAC - Booronderzoek.

Geomorfologische codering
LMO (2M51)

Bodemkundige codering
-