Jaarsveld / Veldenstein

VOLLEDIG [?]

Object
Jaarsveld / Veldenstein

Locatie
Adres: S.L. van Alterenlaan 27, 3413 MJ
Jaarsveld
Gemeente Lopik
Provincie Utrecht

Het huis lag ten oosten van het dorp Jaarsveld aan de Lek, ten zuiden van de Lopikerwaard aan de S.L. van Alterenlaan. Het terrein bestaat uit twee vierkante terreinen binnen de omgrachting. De zuidelijke, ook wel de kleinere van de twee is waar het kasteel gestaan heeft. Op de noordelijke stond de voorburcht.

Typologie

De oorspronkelijke, veertiende-eeuwse vorm van kasteel Jaarsveld is niet bekend.

Etymologie
Het kasteel was vernoemd naar het gelijknamige plaatsje Jaarsveld.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 16-7-2009

Het huidige huis uit 1760 is bewoond en het oorspronkelijke kasteelterrein is onderdeel van de tuin, die bij het landhuis hoort. Het kasteelterrein bestaat uit twee omgrachte eilanden, waarop voor- en hoofdburcht gestaan hebben.

Oudste vermelding
Datum: 1384
Bron: HUA, Huis Jaarsveld inv.nr. 763.

Het huis te Jaarsveld komt voor het eerst in de bronnen voor in 1384, toen Gijsbrecht van Vianen en van Goye aan graaf Albrecht van Holland, hertog van Beieren in leen opdroeg: 'dat huys tot Jaersvelt mitten hofstede daert op staet ende mit viertien morgen lands daer dit voirscr. huys nu ter tyt op staet'. De graaf gaf het huis vervolgens weer aan hem in leen.

Bezitsgeschiedenis
Het huis te Jaarsveld komt voor het eerst in 1384 voor, toen Gijsbrecht van Vianen en van Goye aan graaf Albrecht in leen opdroeg: 'dat huys tot Jaersvelt mitten hofstede daert op staet ende mit viertien morgen lands daer dit voirscr. huys nu ter tyt op staet'. De graaf gaf het huis weer aan hem in leen. In een acte van een jaar later wordt het huis omschreven als 'dat huus tot Jaersvelt, dat gheheten is Veldestein, dat her Heinrich van Vianen daar ghetimmert heeft'. Het huis te Jaarsveld bleef in bezit van de heren van Vianen tot 1489. In de Jonker Fransenoorlog werd het huis toen, op dat moment in bezit van de Hoekse Jan van Vianen, veroverd door de Kabeljauwen onder leiding van Floris van Egmond. Floris werd als dank voor bewezen diensten door aartshertog Maximiliaan beleend met het huis te Jaarsveld. Vier jaar later kwam het weer in handen van Jan van Vianen, maar deze verkocht het in 1518 weer terug aan Floris van Egmond. Het bleef in handen van zijn nazaten tot 1608. Het kwam in handen van Floris' kleindochter Anna van Buren, getrouwd met Willem van Oranje. Zij liet haar zoon Philips Willem van Nassau ermee belenen in 1564. Deze verkocht het huis in 1608 aan Johan Michielsz. van Verlaer, een koopman uit Amsterdam. Op zijn beurt verkocht hij Jaarsveld zes jaar later aan Simon van Alteren. De erfgenamen van zijn vrouw Anna Boom verkochten het huis en de bijbehorende rechten in 1683. Ondertussen was het huis in 1673 zwaar gehavend door de Fransen, zodat het grotendeels een ruïne was geworden. Een van de torens heeft nog wel jaren dienst gedaan als de gevangenis van het gerecht Jaarsveld. Na enkele malen in andere handen te zijn overgegaan, kwam het in handen van Cornelis de Witt, kleinzoon van raadpensionaris Johan de Witt. Hij liet rond 1760 een nieuw huis bouwen op enkele honderden meters ten noorden van het oude huis.

Historische betekenis
In de Jonker-Fransen oorlog werd het huis Jaarsveld, als Hoeks bolwerk door Floris van Egmond, de Kabeljauwse heer van Ijsselstein, belegerd. Later bleef het huis een strategisch object in de strijd tussen de stad Utrecht en de heer van IJsselstein.

Bouwgeschiedenis
De oorspronkelijke vorm van kasteel Jaarsveld is niet bekend. Het kasteel wordt in 1384 voor het eerst in de geschreven bronnen genoemd als 'thuys tot Jaersvelt'. Een jaar later wordt het als volgt beschreven: 'dat huus tot Jaersvelt, dat gheheten is Veldestein, dat her Heinrich van Vianen daar ghetimmert heeft'. Mogelijk was het huis dus kort ervoor door Hendrik van Vianen gesticht. In de Jonker-Fransenoorlog van 1488-1490 werd het belegerd door de Kabeljauwen onder leiding van Floris van Egmond. Daarbij raakte het door beschieting beschadigd en werd het uiteindelijk ingenomen. Na de (gedeeltelijke?) herbouw zou het in 1511 nogmaals door een bende Utrechtse burgers zijn verwoest. Waarschijnlijk is het toen niet met de grond gelijk gemaakt, maar slechts beschadigd, aangezien het Aernout van Buchel het in 1596 in zijn dagboek heeft geschetst toen hij er over Lek voorbij voer. Op deze oudste afbeelding is een naar de rivier de Lek gewende gevel te zien met daarachter twee in elkaars verlengde liggende bouwdelen onder zadeldaken met trapgevels. Op de zuidoosthoek stond haaks nog een gebouw. In 1673 werd huis Jaarsveld door de Fransen geplunderd en in brand gestoken. De ruines van het huis bleven tot in de negentiende eeuw staan. De grote toren deed nog jaren dienst als de gevangenis van het gerecht Jaarsveld. Na de verwoesting in 1673 is het huis afgebeeld door de landmeter Leupenius die er in 1685 een vogelvluchttekening van maakt. Met enig voorbehoud kan hieruit afgeleid worden wat in die tijd de opzet van het kasteel is geweest. De hoofdburcht van het kasteel mat 30 x 30 m, met op de noordhoek van het terrein een poortgebouw met toren. Mogelijk is dit de toren die nog dienst heeft gedaan als gevangenis. Leupenius tekende op de oosthoek de fundamenten van een ronde toren, en aan de westzijde een woonvleugel van waarschijnlijk twee verdiepingen. Ten noorden van het kasteelterrein gaf hij een voorburcht weer van 40 x 40 m, met in het midden van de noordwestzijde een poortgebouw en brug. Het geheel werd omgeven door dubbele grachten, gescheiden door een singel. Ten noorden van de ruïne werd in 1759/60 het nog bestaande landhuis gebouwd. Op de kadastrale minuut van 1826 zijn de beide kasteelterreinen duidelijk te herkennen, maar er wordt geen bebouwing op afgebeeld. Blijkbaar is de ruine dan inmiddels verdwenen.