Object
Opijnen

Locatie
Adres: Slotstraat ong.
Opijnen
Gemeente Neerijnen
Provincie Gelderland

Het kasteel lag ten oosten van de Slotstraat, ongeveer halverwege de straat, ten noorden van de dorpskern van Opijnen. Het zuidelijke deel van het terrein is sinds 1965 in gebruik als begraafplaats.

Typologie

Van het huis is alleen een summiere afbeelding op een 17de-eeuwse kaart bekend. Hierop is het weergegeven als een U-vormig gebouw bestaande uit een hoofdgebouw met twee lagere dwarsvleugels. Wanneer deze afbeelding de werkelijkheid weergeeft zou het huis kunnen zijn ontstaan uit een zaaltoren.

Etymologie
Opijnen is vernoemd naar de gelijknamige plaats Opijnen.

Huidige situatie
Op het zuidelijke deel van het kasteelterrein bevindt zich een begraafplaats. De buitenste gracht is nog aanwezig.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel is alleen de buitenste gracht bewaard gebleven. Het zuidelijk deel van het terrein zelf is in gebruik als begraafplaats.

Afmetingen
Afgaande op de kadastrale minuut van 1826 bestond het kasteelterrein uit een rechthoekig terrein met afgeronde hoeken met een maat van 60 x 74 m. Dit terrein was voorzien van een dubbele omgrachting met een singel tussen beide grachten. Het totale terrein inclusief de grachten had en heeft nog steeds een maat van 124 x 136 meter.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

In de literatuur wordt niet vermeld wanneer het kasteel Opijnen voor het eerst voorkomt in de bronnen. Vermoedelijk is deze vermelding te vinden in de leenregisters van Waardenburg. In 1265 is er wel sprake van 'de curtis' (de hof) Opijnen. In ruil voor zijn bezittingen tussen Beesd en Leerdam en tussen de Lek en de Linge verwierf Rudolf van Otto, graaf van Gelre, drie hoven gelegen te Hiern, Neerijnen en Opijnen. Waarschijnlijk is het middeleeuwse huis Opijnen een opvolger geweest van deze hof te Opijnen.

Bezitsgeschiedenis
Rudolf de Cock verwierf in 1265 het hof te Opijnen als onderdeel van een ruil in grondbezit met Otto graaf van Gelre. Mogelijk heeft zijn tweede zoon Hendrik (in 1313 genoemd als ridder) of een van diens kinderen op deze hof een kasteel gebouwd. Het was een leen van Waardenburg. Het huis Opijnen bleef in handen van de familie de Cock van Opijnen tot Hillegond de Cock van Neerijnen het door haar huwelijk met Johan van Maschereel, heer van Balgoy en Keent, inbracht in de familie Maschereel. Hun kleindochter Hillegond Maschereel (overleden 1642) trouwde met Charles d'Oultremont, waardoor het huis in handen kwam van deze Zuid-Nederlandse familie. Verdere gegevens over de bezitsgeschiedenis van dit huis zijn op dit moment niet voorhanden.

Bouwgeschiedenis
Het huis te Opijnen is mogelijk in het begin van de 14de eeuw gebouwd door een zoon van Hendrik de Cock van Waardenburg. Over het uiterlijk is niets bekend. In het verpondingcahier van Opijnen van 1650 wordt het huis omschreven als 'het Adelicke huys neffens de Cingel, eenige iaeren niet verpacht, ende meer een reparatie te cost geleyt, als daervan is gecomen, dient alhier voor 150.-.' Het stelde toen blijkbaar al niet veel meer voor.Een afbeelding op een kaart van Willem Leempoel uit 1699 laat een eenvoudig hoofdgebouw zien met aan de oostzijde twee lagere dwarsvleugels, het geheel in een U-vorm. Wanneer de afbeelding de werkelijkheid weergeeft zou het huis kunnen zijn ontstaan uit een woon- of zaaltoren en lijkt het in vorm erg op het kasteel van het nabij gelegen Ophemert, dat in de 17de eeuw eveneens een U-vorm had.Waarschijnlijk is het begin 18de eeuw gesloopt. De Tegenwoordige Staat van Gelderland van 1740 vermeldt: 'Opijnen heeft wel eer een slot gehad; doch of het nog in wezen zy weet ik niet'. De Nieuwe Tegenwoordige Staat van Gelderland door W.A. Bachiene uit 1791 noemt het niet meer. Van der Aa (1845) zegt het volgende: 'Ter plaatse, waar het gestaan heeft, ziet men thans een burgerhuis (...) in eigendom bezeten door een fruitenier, die het huis bewoond'. Ook dit gebouw is eind 19de eeuw verdwenen.In 1965 is op het zuidelijke deel van het kasteelterrein van Opijnen een begraafplaats aangelegd. De buitenste gracht van het kasteelterrein is daarbij bewaard gebleven.

Afbeeldingen
Tekening van het kasteel op een kaart van de Tielerwaard van Hendrik Tas uit 1729, nagetekend naar die van de landmeter Wouter Leempoel uit 1699. Gelders Archief, kaart nr. 21. Plattegrond van het kasteelterrein te Opijnen op de kadastrale minuut van 1826, gemeente Est en Opijnen, sectie C, blad 1, perceel nr. 272-276.

Literatuur
- Aa, A. J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, dl. 6, p. 73, lemma IJnen (Huis-van-Op-).- Documentatiemap NKS Opijnen.- Gelders Archief, Archief van de dagelijkse heerlijkheid Est en Opijnen, inv.nr. 0392.- Goelst Meijer, A.F. van, 1974, 'Het Huys te Opijnen', in: Mededelingen van de Historische Kring West-Betuwe, jrg. 2 (1974), nr. 2, 5-13.- Sloet, J.J.S. Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutfen, 1872-1876, nr. 883, p. 860. - Verslag monumentencommissie der Provincie Gelderland 1964-1967: xxxv-xxxvii.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 25 juni 2007

Archeologisch onderzoek RCE
In 1965 is door de ROB een onderzoek ingesteld naar de eventueel nog aanwezige resten van het kasteel. Men vond echter niet veel. Wel werden 'enkele oude centimeters dikke muren' blootgelegd.