Object
Appelenburg

Locatie
Adres: Melkdreef ong.
Ochten
Gemeente Neder-Betuwe
Provincie Gelderland

Het kasteel de Appelenburg was gelegen ten oosten van de aansluiting van de Melkdreef aan de voet op de Waalbandijk, ten oosten van het dorp Ochten. N.B. Van Ingen (Van Ingen 2003, 166) situeert de Appelenburg aan de westzijde van de Melkdreef, waarbij hij zich baseert op de aanwezigheid ter plaatse van de restanten van grachten om een drietal eilandjes. De verlande grachten zijn inmiddels verdwenen, maar waren 'begin jaren tachtig nog redelijk intact'. Op de kadastrale minuut van het gebied ten westen van de Melkdreef zijn deze grachten en eilanden echter niet waarneembaar (terwijl op de kadastrale minuut van de oostzijde van de Melkdreef duidelijk het kasteelcomplex de Appelenburg is afgebeeld). Wel zichtbaar is een 'allée' die ongeveer het traject van de veronderstelde grachten volgt. Waarschijnlijk zijn Van Ingens 'verlande grachten' dus de restanten van een lanenstelsel geweest.

Typologie

De typologie van de Appelenburg is niet bekend.

Etymologie
Mogelijk heeft de naam Appelenburg te maken met de aanwezigheid van (appel)boomgaarden in de omgeving van het kasteel.

Huidige situatie
Op de plek van het kasteelterrein is nu een weiland.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel Appelenburg zijn geen zichtbare resten meer aanwezig.

Afmetingen
Het kasteel Appelenburg bestond uit een rechthoekig huis van 19 x 11 meter. Ten zuidwesten daarvan lag een L-vormige voorburcht waarvan het lange deel 32 meter breed was met een lengte van 88 m. Het totale terrein inclusief de grachten had een maat van 80 x 93 meter. De maten zijn ontleend aan de kadastrale minuut van 1819.

Oudste vermelding
Datum: 1436
Bron: Leenaktenboek van de heren van Vianen.

In 1436 werden Gerrit van Beynhem en diens echtgenote Jutte van Wely na opdracht van Alart van Wije door de heren van Vianen beleend met 'het huis den Appelenburg te Ogten in de Neder-Betuwe'.

Bezitsgeschiedenis
Het huis Appelenburg was een leen van de heren van Vianen. Het komt voor het eerst voor in de bronnen in 1436 wanneer Gerrit van Beynhem en diens echtgenote Jutte van Wely beleend worden met 'het huis den Appelenburg te Ogten in de Neder-Betuwe' in opdracht van Alart van Wije. Mogelijk was Alart de grootvader van Gerrit. De Appelenburg bleef in de familie van Beynhem tot het in 1693 door het huwelijk van Dorothea van Beynhem met Arend Jan Vijgh overging op de familie Vijgh. Deze was reeds in heb bezit van het huis De Woerd en het nabijgelegen huis De Snor. In 1810 kwam Appelenburg in bezit van jonker Samuel van Lynden tot den Oldenaller, echtgenoot van erfdochter Dorothea Jacoba Vijgh. Hij gaf in 1839 de opdracht Appelenburg te slopen.

Historische betekenis
Appelenburg was een leen van de heren van Vianen.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer het kasteel Appelenburg is gebouwd, noch hoe het er toen uit zag. Op de tekening van Pronk uit 1728 is een 16de- eeuws of vroeg 17de-eeuws gebouw te zien. Of zich in het gebouw destijds nog een middeleeuwse kern schuil ging is onduidelijk. Is dat het geval, dan is het huis vermoedelijk ontstaan uit een woon- of zaaltoren. Pronk beeldt een, vermoedelijk oostwest gericht zaalgebouw af met aan de oostzijde een haaks daarop staand torenvormig gebouw, waarvan de noordgevel iets terugligt ten opzichte van de zaalbouw. Uit de tekening is geen chronologie af te leiden, maar gezien de vormgeving is er wel een fasering in de bouw tussen beide bouwdelen.De vorm komt nog overeen met de weergave op de kadastrale minuut uit 1819, alleen is de ingang daar verplaatst van de west- naar de noordzijde. Op basis van deze minuut weten we dat het gebouw een maat had van 19 x 11 meter.Het huis is in 1839 gesloopt.In de Tweede Wereldoorlog is een boerderij verwoest die naar verluidt naast het huis gelegen was en die het voormalig koetshuis zou zijn geweest. Uit deze boerderij is een 16de-eeuwse balk gered met daarop de wapens van de familie van Beynhem en van Buren, één van de eigenaren van het huis. Boerderij noch koetshuis zijn echter zichtbaar op de kadastrale minuut, ook niet op de historisch topografische kaart van 1900. Vermoedelijk gaat het om een gebouw dat aan de westzijde van de Melkdreef was gelegen, buiten het kasteelterrein, dat wel op genoemde kaarten voorkomt.

Afbeeldingen
- Gewassen tekening vermoedelijk uit het noordwesten, C. Pronk, 1728, Gem. Museum, Arnhem. Afgebeeld bij De Beaufort, CI, afb. 236.- Kopergravure naar de tekening van C. Pronk, 1732. Collectie Provinciale Bibliotheek Gelderland te Arnhem. Afgebeeld bij Tornga, 27.- Kopergravure naar een tekening van A. de Haen, 1729. Collectie Provinciale Bibliotheek Gelderland te Arnhem.- Appelenburg op de kadastrale minuut, kadastrale gemeente Dodewaard, sectie B1. - Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Ochten, sectie B1 (foutief veronderstelde locatie van de Appelenburg).

Literatuur
- Beaufort, R.F.P. de, H.M van den Berg, 1968, De Betuwe. De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel III De provincie Gelderland, eerste stuk Het kwartier van Nijmegen, onderdeel De Betuwe benevens de graafschappen Buren en Culemborg. 's-Gravenhage, blz. 241.- Beynum, J. van, 1982, 'Hoe werkt een leenkamer? Besproken aan de hand van lenen, gehouden door het geslacht Van Beynhem totten Appelenburg', Gens Nostra, jrg. XXXVII, no. 9, 321-329.- Ingen, K. van, 2003, 'De Appelenburg. Een adellijk huis op de grens van twee polders', in: Bont, C. de, et al. 2003, Terugblik. 'De Betuwe op slot'. Over kastelen en adellijke huizen. Jaarboek Tabula Batavorum nr 4 (2003), 163-168.- Piena, H., 1998, 'Een balk uit Huis de Appelenburg te Dodewaard. Achtergronden en conservering', Gelders erfgoed, 1998, nr. 2, 14-18.- Tornga, J.S.M., 1994, Dodewaard, verhalen uit de geschiedenis, verteld door Meester Jan. Kesteren, 27-29.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 24-05-2007