Object
Wely, de Toren van

Locatie
Adres: Torenstraat ong.
Wely
Gemeente Neder-Betuwe
Provincie Gelderland

De Toren van Wely was gelegen ten oosten van het buurtschap Wely in de gemeente Neder-Betuwe, even ten oosten van de T-boerderij De Toren aan de noordzijde van de Groenestraat.

Typologie

De Toren was een woontoren.

Etymologie
De benaming 'toren' duidt op de vorm van het kasteel: een woontoren.

Huidige situatie
Het kasteel is geheel verdwenen. Het voormalige kasteelterrein bevat veel puin en is enigszins oneffen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De Toren is geheel verdwenen.

Afmetingen
De afmetingen van de Toren zijn niet bekend.

Oudste vermelding
Datum: 1631
Bron: Kaart Nicolaas van Geelkercken 1631 (Honders 2003).

In de oudste schriftelijke vermelding uit 1563 gebruikten Hendrick van Wijtenhorst en Ulandt Massereert de 50 tot 55 morgen grond die hoorde 'aan den Toren' in de buurschap Wely als onderpand voor een lening.

Bezitsgeschiedenis
De bewoning De Toren van Wely wordt niet genoemd in de leenregisters, en het is dan ook niet bekend wie dit kasteel heeft laten bouwen. Waarschijnlijk is het iemand uit het geslacht Van Wely geweest. Deze familie had al in de tweede helft van de veertiende eeuw bezittingen in dit gebied. De goederen waren tot 1481 in bezit van de familie Van Wely, waarna ze vererfden op de zoon van Jutta van Wely, Gerrit van Beynhem. De familie Van Beynhem had ze in handen tot Coenraad Willem van Dedem de goederen in 1677 erfde van zijn grootmoeder Anna van Beynhem. Het is niet altijd duidelijk wat de relatie is tussen degenen die in bezit waren van de gronden in Wely en degenen die het huis in handen hadden. De eerste gegevens over de bezitsgeschiedenis van de Toren zelf stammen pas uit 1563. Hendrick van Wijtenhorst en Ulandt Massereert gaven toen de 50 tot 55 morgen grond die hoorden bij 'den Toren' in de buurschap Wely in onderpand voor een lening. In het verpondingsregister van 1650 is er sprake van 'der Toornse bouwinghe' die gepacht wordt door Willem Janse Nab van jonker Johan Copier van Cuijlenborch, de zoon van Anna van Beynhem en Willem Copier van Culemborg. Deze werd omschreven als een boerenbedrijf met een (ruineuze) toren: 'huijsinghe den Toorn, hoffstat, boomgaarden eenen mergen, 29 mergen bouwlants, 11 mergen weijde, tesamen 41 mergen'. In 1682 waren ook deze goederen in handen van Coenraad Willem van Dedem, die ze in 1701 verkocht aan Bart van Hattem en Gerritje Hendricx Ponsen. De familie Van Hattem had de Torense Bouwing waarschijnlijk voorheen al in pacht gehad, aangezien Coenraad Willem in 1688, 1689 en 1692 beslag liet leggen op goederen van Dirk Frederiks van Hattem wegens achterstallige pacht voor de Torense Bouwing (Honders 2003, 149). Verdere gegevens over de bezitsgeschiedenis van de Toren zijn tot op heden niet bekend.

Bouwgeschiedenis
Wanneer De Toren te Wely is gebouwd is niet bekend. Op basis van het vondstenmateriaal (vijzel 14de eeuw en ridderspoor einde 14de eeuw) is het aannemelijk dat bewoning plaats vond aan het einde van de 14de eeuw. Tijdens een opgraving in 1984 en 1985 zijn geen resten van de toren aangetroffen, maar de gevonden baksteen met een steenformaat van 27 x 13 x 6,6 cm kan gedateerd worden in de 15de eeuw. Een enkele steen had een lengte van 31 cm. Het is dus mogelijk dat de toren in de 15de eeuw is gebouwd of ingrijpende verbouwd. Van de toren is slechts een summiere afbeelding bekend, die voorkomt op een kaart uit 1631 van Isaac van Geelkercken. Afgebeeld is een vierkante woontoren van drie bouwlagen onder een ruïneus dak. Niet duidelijk is of de restanten die bovenop de toren worden getekend het overblijfsel zijn van een topgevel of van een tentdak. Het eerste lijkt gelet op de vorm het meest aannemelijk. De ingang van de toren was destijds gesitueerd op maaiveldniveau. Anspach spreekt nog van een toren te Wely in 1681. Tijdens de opgraving is veel puin gevonden en een 17de of 18de-eeuwse fundering van hergebruikt materiaal, die duidt op de sloop van de toren na 1681. Wanneer deze bebouwing is gesloopt, is niet bekend. Ze komt niet meer voor op de kadastrale minuut. Ten westen van de plek waar de toren heeft gestaan is een boederij gebouwd, die volgens Van Ingen uit 1740 zou dateren. Of de boerderij is gebouwd op een voormalige voorburcht of teruggaat op een (ouder) bouwhuis is niet bekend. De boerderij is in 2003 gesloopt.

Afbeeldingen
Opstand van de toren in perspectief, Isaac van Geelkercken, 1631, RAG, kaartenverzameling a.v. 34. Afgebeeld bij Honders 2003, 149.Tekening van ''t Huis te Wely' van J. Stellingwerf, het huis in 1642 voorstellende. Gemeente Bibliotheek Rotterdam nr. 424.

Literatuur
Honders, Joke, 2003, 'De Toren Wely', in: Bont, C. de, K. van Ingen, R. Hartman, e.a., 2003, Terugblik. 'De Betuwe op slot'. Over kastelen en adellijke huizen. Jaarboek Tabula Batavorum nr. 4. Opheusden, blz. 148-150.Ingen, K. van, 1994, 'Het kasteel De Toren van Wely', Tabula Batavorum 12 (1994) nr. 2, blz. 56-64.Ingen, K. van, 1987, 'De oudste Van Wely's', Tabula Batavorum 5(1987) nr. 2, blz. 44-49.Poelman, J.N.B., en G. de Kruyff, 1988, 'De oudste Van Wely's - een reactie', Tabula Batavorum 6 (1988) nr. 2, blz. 39-41.Tornga, J.S.M., 1994, Dodewaard: Verhalen uit de geschiedenis, Kesteren, blz. 41-42.Sloet, J.J.S., en A.H. Martens van Sevenhoven, 1924, Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 16-05-2007

Overig onderzoek
1984, 1985, werkgroep Verdwenen kastelen in de Betuwe, Historische Kring Kesteren. Resten van het kasteel zijn toen niet gevonden, alleen later muurwerk. Van Ingen meent op basis van verkleuringen in de grond, zichtbaar op een luchtfoto, dat er twee torens hebben gestaan, van verschillend formaat en met elkaar verbonden door een muur. Dit kon niet worden geverifieerd.