Object
Werve, Te / De Werve

Locatie
Adres: Bartelsweg, ong.
Kerkwerve
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Terrein met resten (funderingen) van kasteel Te Werve ten oosten van het dorp Kerkwerve, daterend uit de late Middeleeuwen. Een nabije boerderij heet nog De Werve.

Typologie

Te Werve was een woontoren met enige aanbouwsels, gelegen op een kunstmatige verhoging die vermoedelijk is opgeworpen met grond die vrijkwam bij de aanleg van de omringende gracht. De plattegrond die we kennen is - deels reconstructief - vastgelegd door Hildernisse (1695).

Etymologie
Werf was de algemene aanduiding van een kunstmatige hoogte zoals een kasteel- of molenberg in Zeeland. Het nabije dorp, een der oudste parochies van Schouwen, heet Kerkwerve (kerk op een afgepaalde of omgrachte hoogte). Ten oosten en zuiden van het dorp lagen drie inmiddels verdwenen bergjes.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-03-2007

Van Te Werve resteren mogelijk funderingsresten en sporen in de bodem die voor bescherming in aanmerking komen. De plaats van het voormalige kasteel lag vóór de Febriariramp 1953 in een kromming van de weg van Kerkwerve naar Noordgouwe. De weg boog om het kasteelterrein heen; door de ruil- en herverkaveling na de Ramp is de situatie hier grondig veranderd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het terrein is vlak en in gebruik als akkerland. Mogelijk bevinden zich nog funderingen in de bodem (archis waarnemingsnummer 20360) Het AMK terrein is niet archeologisch beschermd.

Afmetingen
Afmetingen berekend op basis van Hildernisse (1698). Grootste lengte was volgens Hildernisse 60 Rijnlandse voet, d.i. 18.84 m (1 RV is 31,4 cm).

Oudste vermelding
Datum: 1313, 25/09
Bron: Les Chartres des Comtés d'Holl. &c. van de L. K. pag. 38 (Van Mieris II, 136).

"'twyntigh ghemeten lants, van allen schote ende bede vry, sonder dyckgelt ende waeterynghe gelt, daer onze huusinghe op staen in Kerkewerve, ende daer naest omtrent ligghende'."

Jacob, bisschop van Zuden en commandeur van St.-Catharina te Utrecht, bekent in 1313 zekere goederen van de graaf te leen te houden voor zijn leven.

Bezitsgeschiedenis
Jacob van Zuden heeft in 1313 in Kerkwerve twintig gemeten land van de graaf in leen waarop zijn 'huusinghe' staan (meervoud!). De volgende persoon die in verband met Te Werve wordt genoemd (als bewoner, in 1344) is Jan van den Steijne, schout van Kerkwerve, Duivendijke en Nieuwerkerke; tevens behoorde hij tot ''s Graven mannen' en bezat een klein ambacht. Volgens Van Beveren (1960, 61) geeft alleen zijn naam 'onder de vele namen van bewoners van Kerkwerve die we uit de grafelijke rekeningen kennen' enig houvast met betrekking tot een versterkt, stenen huis aldaar.Er is in Zeeland o.m. een adellijke familie Van de Werve bekend en ambachtsheren Van de Werve ('s-Heer Hendrikskinderen), maar gezien de veelvoorkomende aanduiding 'werf' in Zeeland zegt dit ten aanzien van de bezitsgeschiedenis van kasteel Te Werve vermoedelijk weinig tot niets. Op 14 september 1405 wordt Floris VI († 1438) van Haamstede beleend met de heerlijkheden Kerkwerve en Kouwerve. Tussen de geslachten Van Haamstede en Van de Werve ontstaan in 1445 banden, wanneer een andere Floris van Haamstede huwt met Paulina Van de Werve-Claasdochter. Zij woont op kasteel Kraaiestein bij Burgh. De heerlijkheid Kerkwerve is eind 16de eeuw in bezit van Adriana van Kerkwerve. In de 17de eeuw valt deze in twee delen uiteen, met Nobelaers en Van der Wieles (beide families zijn nakomelingen van Adriana) als afzonderlijke eigenaren.

Historische betekenis
-

Bouwgeschiedenis
Op korte afstand ten zuiden van het kasteeltje lag een van de drie bergjes van Kerkwerve (Kuipers 1984 nr. 33). Deze was wellicht de 'voorganger' van het omgrachte kasteeltje Te Werve, zo is geopperd, maar de relatie is niet duidelijk. Volgens de tekening van Hildernisse (1695) was Te Werve een kleine rechthoekige donjon, voorzien van enkele (latere) aanbouwsels. In 1696 wordt het kasteeltje nog genoemd in de kroniek van M. Smallegange; in 1753 meldt de Tegenwoordige Staat van Zeeland het als verdwenen; het zal dus zijn afgebroken tussen 1696 en 1753.

Afbeeldingen
- ZA/ZI II-1793, ''t Huis Werve bij Kerkwerve, na Ic Hildernisse. 1695', plgr., voor- en zijzicht met titel bovenaan. Tek. in kleur (kopie), z.n. en z.j. (XVIII), 264 x 460 mm (opgenomen in Van Beveren 1960 en van den Broecke 1978).- Tekening van Abraham Rademaker (vóór 1735); zie Beelaerts van Blokland & Dumas, 2006: 336, IV : 135 boven (huidige verblijfplaats onbekend).- Kadastrale minuut - niets op te zien.- Google Earth foto, 2011, De Werve / te Werve (NKS digitale documentatie).

Literatuur
- Van Beveren 1960, 61-63.- Van den Broecke 1978, 117-119.- S.F. Kuipers, 1984: 'Bergen en burgen op Schouwen-Duiveland', Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 9, 5-38.- Van Mieris II, 136.

Documentatie
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA), doss. 42HN-3.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers
Beschrijving gemaakt: 27-03-2007

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Inspectie 25-04-2005.

Overig onderzoek
2010: BAAC - Booronderzoek.

Geomorfologische codering
LPO

Bodemkundige codering
n.v.t.