Object
Herkestein

Locatie
Adres: N.v.t
Brouwershaven / Looperskapelle
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Voormalig kasteel; kadastrale ligging van het terrein was E no 175 (Van Beveren, 1960, 29). Het kasteel lag bij de zeedijk, in de omgeving van het in 1957 gebouwde (nieuwe) gemaal Den Osse en bij de (huidige) jachthaven. Bij het kasteel moet ook de 'Bridorper sluse' gelegen hebben, waardoor het ambacht Brijdorp loosde (Van den Broecke, 1978, 112). Onduidelijk is waarop Van den Broecke deze opmerking baseert en waar deze sluis gelegen moet hebben.

Typologie

Etymologie
In oude leenboeken is volgens Van den Broecke (1978, 112) ook sprake van Arkestein. Ark(e) betekent boog, hetgeen kan verwijzen naar de spaarbogen waarop het kasteel waarschijnlijk is gebouwd, zie ook zijn opmerking (p.114) over de slappe ondergrond van het oorspronkelijk kasteel: ' ...zijn de muren van het kasteel vermoedelijk gefundeerd geweest op spaarbogen.' ' Herke ' zou ook afkomstig kunnen zijn uit het keltisch (arika = verkleinwoord van ara, dat rivier betekent http://nl.wikipedia.org/wiki/Herk. Nog een mogelijkheid is het gebruik van de Germaanse eigennaam Herke of Harke ((Harco) http://www.gerardlenting.nl/naam/namenh2.html).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-02-2007

Vlak terrein, gedeeltelijk overbouwd door zomerwoningen en deels begroeid door opgaand hakhout (1997).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De nog aanwezige funderingen zijn door herverkavelingswerkzaamheden in 1956 en 1957 zwaar verstoord (Van den Broecke 1978, 114).

Afmetingen
De afmetingen van het middeleeuwse huis zijn onbekend wegens de latere verstoringen in het terrein.

Oudste vermelding
Datum: 1324
Bron: Van de Broecke 1978, 113.

"steenen huis en sine woninghe daer hi in woont en die hofstede daer die woninghe en dat steenhuis op staen binnen die grafte, liggende in 't ambacht voor 's Looperscapelle."

Er is een eerdere vermelding van een huis bij Brijdorpe, maar het is niet bekend of het hier om Herkestein of om een ander huis te Brijdorp gaat. Melis Stoke vermeldt namelijk in zijn Rijmkroniek hs. B, r. 8923-8924 voor het jaar 1297 een huis bij de Brijdorpse sluis: 'Tot v tot bridorp sluse / Daer mochtic v spreken opten huse'.

Bezitsgeschiedenis
Melis Stoke (hs. B, r. 8923/8924) vermeldt voor het jaar 1297 een huis bij de Bridorper sluis: 'Tot v tot bridorp sluse / Daer mocht ic ic v spreken opten huse'. Het kasteel werd waarschijnlijk eind dertiende eeuw gebouwd door de Vlaamsgezinde Ghise Nobelssone. Na herstel van het Hollands gezag (rond 1306) week de heer van Herkestein uit het geslacht Nobel vermoedelijk als balling naar Vlaanderen (de Nobels worden daarna niet meer vermeld in de Zeeuwse bronnen). Het kasteel komt daarna in handen van de familie De Looper (Van den Broecke 1978, 113, daar vermeldt hij ook dat in 1426 het kasteel al was verdwenen).

Historische betekenis
Herkestein, met een vuurbaak op de toren en een Vlaamsgezinde bezetting, speelde in 1303 een rol in de strijd om Zierikzee tussen Holland en Vlaanderen; de Vlaamsgezinde bezetting van het kasteel ontstak het vuurbaken om de Vlaamse vloot de weg binnengaats te wijzen. Wegens belegering door Willem van Oostervant werd het baken gedoofd, maar de vloot was toen al binnengaats (Van den Broecke 1978, 112, 113; De Graaf 2004, 184 ) (in 1304 volgde de slag op de Gouwe).

Bouwgeschiedenis
Over de bouwgeschiedenis van Herkestein is vrijwel niets bekend. Onduidelijk is of het door Melis Stoke genoemde huis Herkestein is. Een bron uit 1324 noemt een triade van hofstede, steenhuis en woning binnen de gracht. Toen de Hoeken en Kabeljauwen in 1426 in de omgeving van Looperskapelle slag leverden, bestond het kasteel niet meer. Omstreeks 1870 zouden, aldus een aantekening bij Fokkers in Schouwen voor 1600 (1909), die een mededeling van J.W. Gast te Brouwershaven vermeldt, de fundamenten van Herkestein zijn opgegraven. Uit de waarnemingen van 1956, toen de fundamenten door de werkzaamheden ten behoeve van ruil- en herverkaveling (1956/57) tevoorschijn kwamen, bleek dat Herkestein een vierhoekig (langwerpig) complex was met een hoektoren (traptoren). Evenmin als omstreeks 1870 zijn de waarnemingen van 1956 gedocumenteerd. B. Oele, assistent provinciaal-archeoloog, voerde op 8 nov. 1974 een booronderzoek uit. In het voorjaar van 1975 volgde een klein proefonderzoek door Oele onder de auspiciën van provinciaal archeoloog J.A. Trimpe Burger (ROB). Door de verlaging van het maaiveld tijdens de egalisatie van 1956/57 bleek zeer veel muurwerk gesloopt. Bij dit onderzoek werden dan ook slechts een paar fragmenten muurwerk aangetroffen, waarvan een deel in elkaars verlengde, duidend op een (buiten)muur. Ter plaatse van de fundering bleek het veen weggegraven, waarna de sleuf met schelpen was opgevuld. Mede door deze slappe ondergrond, maar ook op grond van de aangetroffen resten zal het kasteel volgens Oele (1997) op spaarbogen zijn gebouwd. De aangetroffen muurresten zijn daar niet mee in tegenspraak en zouden, gezien het verloop en de vorm, met de nodige voorzichtigheid kunnen duiden op een muur met een weergang.

Afbeeldingen
- Veldtekening van het onderzoek in 1975, door B. Oele (SCEZ, Middelburg. ZAA 42FZ-1; bew. afgebeeld in Nehalennia afl. 111, 1997, 18). - Google Earth foto : Herkestein NKS digitale documentatie (geraadpleegd 09 03 2011). - Kadastrale minuut Duivendijke, Zeeland, sectie E, blad 2: niets op zichtbaar. (geraadpleegd http://watwaswaar.nl/#JM-NE-7-ed-1v-1-1xiu-1ZLA---142).

Bronnen
- Burgers, J.W.J. (ed.), 2004, Rijmkroniek van Holland (366-1305), door een anonieme auteur en Melis Stoke, r.8823, 8824. (http:/www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Rijmkroniek/folio/C?first_nieuwe_nummering= (geraadpleegd 23 februari 2011) - Brill, W.G. (ed.), 1983, Rijmkroniek van Melis Stoke, boek V, vs 875; boek VIII, vs 709-714;boek IX, vs 760.

Literatuur
- Beveren, P. van , De verdwenen kastelen van Schouwen-Duiveland, 1960, 29-30.- Broecke, J.P. Van den, Middeleeuwse kastelen van Zeeland, 1978, 112-114.- Fokkers, A.J.F., 1909, Schouwen voor 1600, dl. 1, Zierikzee, 270. - Graaf, R .de, Oorlog om Holland 1000-1375, 2004, p. 184, 199 - Oele, B., : Het kasteel Herkesteyn in: Nehalennia afl. 111, 1997, 17-19. - Wilderom, M.H., Tussen afsluitdammen en deltadijken, 3 delen, 1964, dl. 2, 307.

Documentatie
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, doss. 42FZ-1.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers
Beschrijving gemaakt: 08-03-2007

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Booronderzoek 8 nov. 1974, archeologische waarneming voorjaar 1975 (beide door B. Oele, assistent provinciaal archeoloog).

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
LPO, B, Bebouwing

Bodemkundige codering
B, Bebouwing, 3N8, Laagte ontstaan door afgraving