Object
Oudheusden II

Locatie
Adres: Rembrandtlaan
Oudheusden
Gemeente Heusden
Provincie Noord-Brabant

Het voormalig Kasteel van Oudheusden lag tussen de Suitbertusstraat (west), het Oude Maasje (ten oosten van de Rembrandtlaan) en globaal de Frans Halsstraat (noord) en de Jan Steenstraat (zuid). De hoofdburcht stond ter hoogte van de bocht Rembrandtlaan-Jan Steenstraat.

Typologie

 (evt.)
Op basis van de twee tekeningen van Roeland Roghman, de kadasterkaart van 1832 en de gegevens van de blootlegging in 1971 valt de hoofdburcht te omschrijven als een onregelmatig vierkant, bestaande uit twee woonvleugels en een open binnenplaats. Beide vleugels bestonden uit verscheidene bouwelementen. Zo bevatte de oostvleugel een slanke vierkante (trap)toren op de zuidoosthoek. De toegang tot het geheel verliep via een lichtvooruitstekend poortgebouw op het westelijk uiteinde van de noordvleugel. Het kasteel was aan drie zijden omgeven door twee omgrachte voorterreinen.

Etymologie
Oudheusden was eertijds 'Heusden', vóór de verplaatsing van de Burcht van Heusden (na de verwoesting in 1202) en de stadstichting van (Nieuw-)Heusden. Met de terugkomst van een jongere tak van de heren van Heusden naar het 'geboortedorp' (eind 13de eeuw) kreeg (Oud-)Heusden weer een kasteel. 'Heusden' (Hysdene 1108-1121, kopie midden 13de eeuw; Hosden 1147, kopie 13de eeuw) betekent mogelijk 'omhulsel' (G. van Berkel en K. Samplonius, 1989, Het plaatsnamenboek, Houten, 82). (Ten onrechte wordt het kasteel in de literatuur en lokale traditie ook wel 'Nijenrode' genoemd, een verwarring met een ander kasteel in Oudheusden, eertijds nabij Doeveren gelegen.)

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: N.v.t.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Na de blootlegging in 1971 (niet officieel gedocumenteerd) zijn de resten vermoedelijk geheel geruimd, in ieder geval verdwenen onder de daarna gerealiseerde nieuwbouwwijk. Ook Archis geeft geen archeologische waarde aan dit terrein, het is niet beschermd.

Afmetingen
Afmetingen gebaseerd op de oudste kadasterkaart van 1832. Als voorburcht wordt het oostelijk deel (met neerhofvleugel en aangrenzend poortgebouw) beschouwd van een groot omgracht eiland aan de noordwestzijde van het kasteel.

Oudste vermelding
Datum: 1332
Bron: Archief van de Abdij van Berne, afd. I, III A, 4.

Wilhelmus de Busco, ridder, maakte in 1332 zijn testament op 'in camera veteris aule castri Huesdensis in parochia de Oudehuesden'.

Bezitsgeschiedenis
In de familie van de heren van Heusden is er in 1284 voor het eerst sprake van een Dirk van Oudheusden (Theodericus de Oudehuseden), waarschijnlijk een neef van Jan III, de toenmalige heer van (Nieuw-)Heusden. Genoemde Dirk (deelnemer aan de Slag van Woeringen 1288) was, afgaande op de naamgeving, vermoedelijk de eerste die zich weer vestigde in 'het dorp van oorsprong'. Daarmee kan het kasteel van Oudheusden in aanleg teruggaan tot het eind van de 13de eeuw. De bouwlocatie was, naar het zich laat aanzien, wel een andere dan die van het in 1202 verwoeste stamslot. Dat laatste lag 'naast' de al in de 12de eeuw vermelde kerk van (Oud-)Heusden, terwijl het nieuwe kasteel daar zeker 250 m ten zuiden van lag.Oudheusden werd een afzonderlijke heerlijkheid in 1498. Toen kocht Jan van Oudheusden Wouterszoon de hoge, middelbare en lage heerlijkheid en tevens het schoutambt in de parochie, het dorp en de ban van Oudheusden als leen van Filips de Schone, graaf van Holland. Daarbij behoorde ook het kasteel met voorburcht, boomgaarden en landerijen, twaalf morgen groot. Jan van Oudheusden was raad, tresorier en bewaarder der registers en charters van Holland, Zeeland en West-Friesland. Hij bezat ook de heerlijkheid Waardhuizen en goederen in Giessen en Almkerk. Door het huwelijk van Maria Anna van Oudheusden met Pieter de Huter (Huyter, Heuyter) kwam de heerlijkheid en het kasteel na 1641 aan zijn familie. Daarna volgde een serie wisselende bezitters, waarvan de laatste heer, Jhr. Maurits de Rotte, het kasteel in 1846 aan de Heusdenaar Gerardus Cornelis Bax verkocht. Deze begon in 1851 met de afbraak.

Historische betekenis
Oudheusden is een voorbeeld van een kasteel, hoogstwaarschijnlijk gesticht eind 13de eeuw door een jongere tak van een belangrijke familie (de heren van Heusden), die met deze stichting terugkeerde naar 'het dorp van oorsprong', waaruit de familie vertrokken was na de verwoesting van hun stamslot hier (in 1202).

Bouwgeschiedenis
De historische gegevens maken aannemelijk dat er hier eind 13de eeuw een adellijk huis verrees. De vermelding als 'castrum' in 1332 bevestigt deze indruk. Het uiterlijk van dat toenmalige kasteel is onbekend. De in 1971 blootgelegde resten corresponderen qua plattegrond met de gegevens van de oudste kadasterkaart (1832) en twee tekeningen door Roelant Roghman uit de jaren 1646-1647. De bedoelde afbeeldingen tonen een eenvoudig kasteelgebouw dat in oorsprong laatmiddeleeuws kan zijn en waaraan het krijgsgewoel van 1579 kennelijk geen blijvende schade had aangericht. De in 1971 aangetroffen bakstenen van de fundering hadden een gemiddelde lengte van 25 cm. De Roghman-tekeningen tonen twee woonvleugels die samen een scherpe hoek vormen en door een lagere tussenbouw verbonden waren. De hoge oostvleugel bevatte twee verdiepingen plus zolder boven een kelderverdieping met op het zuiden een wat smallere aanbouw. In de terugspringende buitenhoek was een slanke hoge (trap)toren geplaatst. In het midden van de oostvleugel was aan de buitenzijde een halfronde erker uitgekraagd. De smallere noordvleugel bestond, afgaande op de gevarieerde dakconstructies, uit diverse bouwelementen en werd op het westen afgesloten met een vooruitspringend poortgebouw met trapgevel. Het ommuurde binnenplein was op de zuidwesthoek voorzien van een hangtorentje. In 1971 werd ter hoogte van dit binnenplein een diepe put aangetroffen. Na de sloop van het kasteel in de 19de eeuw bleef van de voorburchtbebouwing nog tot 1954 het poortgebouw met klokgevel bewaard. Boven de dichtgemetselde poortdoorgang prijkte het jaartal 1688 in muurankers. Ook zou de poort (onterecht) het opschrift 'Nieuwenroy' hebben gedragen.

Afbeeldingen
- Roelant Roghman: tekening in zwart krijt (Amsterdam, Rijksprentenkabinet, inv. 1900 A 4344). In Van der Wijck (1989, nr. 151) ten onrechte aangeduid als 'Oud-Heusden (= Nieuwenroy)'.- Roelant Roghman: tekening in zwart krijt met penseel in grijs (Haarlem, Teylers Museum, cat. O**30). Opschrift achterzijde: 'out Heusden'. In Van der Wijck (1989, nr. 152) ten onrechte aangeduid als 'Oud-Heusden (= Nieuwenroy)'.- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemeente Oudheusden, Elshout en Hulten, Noord Brabant, sectie A, blad 3, nr. 605 (http://watwaswaar.nl/#VU-MS-6-ed-1v-1-3BOS-1Wds---31D, geraadpleegd op 14-10-2010).- Google Earth foto, 2010, Locatie Oudheusden I & II (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Literatuur
- Aa, A.J. van der, 1846, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden. Deel 8, Gorinchem, 717.- Aarts, B. 1997, 'Het kastelenraadsel van Heusden en Oudheusden', Brabants Heem, XLIX, 1, 21-28.- Aarts, B., 2014, 'Een dorp met drie kastelen', in: Oudheusden: klein dorp met een groot verleden, 57-71. - Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 153.- Beelaerts van Blokland, F., 1913, 'Het geslacht der Heeren van Oudheusden', De Nederlandsche Leeuw 31, 307-316.- Sasse van IJsselt, A.F.O. Van, 1918, 'Beschrijving van de kasteelen staande of gestaan hebbende in het Hollandsch deel van Noord-Brabant', in: Bijdragen van het Provinciaal genootschap van kunsten en wetenschappen in Noordbrabant, 19-22.- Schijndel, T. van, 1972 'Archeologische opgraving van het Kasteel Nijenrode te Oudheusden', Met Gansen Trou 22, 166-167, 170-171.- Velden, G.M. van der, 1983, 'Beknopte geschiedenis van Oudheusden van 1285 tot 1688', Met Gansen Trou 33, 97-135.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Bas Aarts
Beschrijving gemaakt: 28-2-2007

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Archis Waarnemingsnr. 37401 (n.a.v. blootlegging 1971).

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h, Bebouwing