Object
Doornik

Locatie
Adres: De Waaldijk
Bemmel
Gemeente Lingewaard
Provincie Gelderland

Het voormalige kasteel Doornik lag ten zuiden van het dorp Bemmel (Over-Betuwe) aan de Waaldijk, op de plek waar nu een boerderij staat. Ter plaatse maakt de dijk een knik die om het terrein heen gaat.

Typologie

Er zijn alleen afbeeldingen van Doornik bekend uit omstreeks de 17e eeuw, waarop een eenvoudig, omgracht kasteel te zien is. Het kasteel is echter, vermoedelijk in de 16e eeuw, herbouwd. Daarom weten wij niet wat de typologie van het middeleeuwse kasteel geweest is.

Etymologie
Het kasteel is vermoedelijk vernoemd naar het geslacht van Doornik.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 21-12-2006

Het middeleeuwse kasteel is verdwenen. Het huidige woonhuis op de voormalige voorburcht dateert van 1949.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Op de voorburcht bouwde men in het begin van de 19e eeuw een grote boerderij. In dit huis zouden zich nog stenen bevinden, afkomstig van het middeleeuwse kasteel. Het huidige woonhuis ter plaatse dateert echter van 1949. Inmiddels is de landinrichtingsdienst begonnen met de aanleg van landschapspark 'De Woerdt', waarin het landgoed Doornik wordt opgenomen als wandel - fiets gebied (Mikx 2003, 37). De voorburcht ligt in het bossage onder aan de dijk, volgens de topografische kaart is er nog een vijver als rest van de gracht aanwezig.

Afmetingen
De afmetingen zijn ontleend aan de verpondingskaat uit 1811 en de kadastrale minuut van 1830. Het totale terrein mat ca 100 x 100 m. De hoofdburcht was ca 16 x 17 m en de voorburcht was ca 46 x 46 m groot.

Oudste vermelding
Datum: 1326
Bron: Van Doorninck 1326, 11. Tevens: Sloet 1924, 235

"Gelre 1326: 'Item her Jan van Dornic helt thus to Doernic, alst gelegen is, ende LXXX margen lands, darbi alrenast gelegen, te Sutfenschen rechte.'"

De eerste datum van belening was 1326. Heer Jan van Doirnick had het kasteel, met 80 morgen land, in leen van graaf Reinoud II van Gelre: 'Item her Jan van Dornic helt thus to Doernic, alst gelegen is, ende LXXX margen lands, darbi alrenast gelegen, te Sutfenschen rechte.'

Bezitsgeschiedenis
De eerste datum van belening was 1326, door Heer Jan van Doirnick. Hij had het kasteel in leen van graaf Reinoud II van Gelre. Doornik was in de 15e eeuw een Hemmens leen geworden. In 1402 was Berte van Doirnick, weduwe van de heer Bernts van Doirnick, eigenaar van Doornik. Vervolgens was het kasteel in 1409 eigendom van Jan van Steenbergen. Een jaar later schonk Van Steenbergen het huis als weduwgoed aan zijn vrouw Gertrud van Lent. In 1505 was Doornik een Gelders leen geworden. Willem van Arenberg werd in 1507, namens hertog Karel, beleend met de heerlijkheden Ressen en Doornik. Gedurende de hele 16e eeuw werd Doornik door het geslacht Arenberg beheerd als zelfstandige heerlijkheid. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog trokken in 1585 Spaanse troepen, onder Haultepenne, over de Waal. Het huis Doornik werd ingenomen en de Engelse bezetting gewurgd. In 1591 verjoeg prins Maurits de Spaanse troepen en verbleef hij enige tijd op huize Doornik. Toen de Fransen in 1795 de Betuwe bezetten, kwam een einde aan de macht die de adellijke families eeuwenlang hadden uitgeoefend in het gebied rondom het huis Doornik. In deze tijd woonde de familie De Ranitz op Doornik. Het huis is verdwenen tussen 1811 en 1830.De eigenaar en bewoner van het later gebouwde huis Doornik is J. Cnossen.

Bouwgeschiedenis
Wanneer het kasteel te Doornik is gebouwd en hoe het er destijds uitzag, is niet bekend. Afgaande op de vroegst bekende belening dateert het van voor 1326. Het had schietgaten 'rondsom de toren als in het huys' en zware fundamenten met muren van ' 8 voeten Rijnlandsche maat' (Mikz 2003, 33), dat wil zeggen 2,5 m dik. De idee dat het kasteel in de 14de eeuw is verwoest in de oorlog tussen de Bronckhorsten en de Heeckerens is gebaseerd op een misverstand, want dit betreft het kasteel Indoornik. In 1649 wordt het kasteel omschreven als: 'een vervallen casteel, huis, hof, boomgaard, bouw- en weiland, tesamen 40 morgen'. (Bredie 1970: 27). Bij de dijkdoorbraak van 1799 zou het huis ernstig schade hebben opgelopen, waarna het als steengroeve zou zijn gebruikt. Op een kaart uit 1811 wordt het huis echter nog afgebeeld als een rechthoek van circa 16 x 17 meter met een uitspringende poorttoren. Het gebouw had volgens een afbeelding uit die tijd twee bouwlagen boven een kelder onder een schilddak. De poorttoren had vier bouwlagen. Het kasteel is in 1823 bij een brand verloren gegaan. Op de voorburcht stond in 1911 een L-vormige boerderij. In 1944 is deze verwoest en in 1949 is ter plaatse een nieuwe boerderij gebouwd.

Afbeeldingen
- Huize Doornik, zijaanzicht, door Bannik, jaar onbekend, Universiteitsbibliotheek Leiden. Afgebeeld bij Bredie 1970, 26. - Doornik op de kadastrale minuut van 1811.

Literatuur
- Wolters, J. De gemeente Bemmel in het land van de Overbetuwe. Geschiedenis van een vijf dorpen gemeenschap, Bemmel, 1954: 80.- Sloet, J.J.S. Register op de leenactenboeken van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Het kwartier van Nijmegen. Arnhem, 1924.- Bredie, A. Toegang tot het verleden. Bemmel, 1970, 25-27.- Thanos, C. RAAP-notitie nr. 412, 'Bemmelse Waard; een archeologische kartering en waardering', Amsterdam,1999.- Schevichaven, H.D.J. 'Het huis Doornik en de heerlijkheid Doornik en Ressen'. Bijdragen en mededeelingen. Vereeniging tot beoefening van Geldersche geschiedenis, Oudheidkunde en Recht. Deel VI. Arnhem, 1903, 395-433.- Van Doorninck, Leenactenboek van Gelre, 1326.- Mikx, F. en J. Cnossen. 'Doornik. Geteisterd door water en doortrekkend oorlogsvolk', in: Terugblik. De Betuwe op slot. Jaarboek Stichting Tabula Batavorum. Opheusden, 2003, 33-38.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: L. van de Werk
Beschrijving gemaakt: 21-12-2006

Overig onderzoek
In 1998 werd opdracht gegeven aan het Archeologisch Adviesbureau RAAP voor een archeologisch onderzoek in de Bemmelsche Waard. Zie: Thanos, C. RAAP-notitie nr. 412, 'Bemmelse Waard; een archeologische kartering en waardering', Amsterdam,1999.