Nesse, Te

VOLLEDIG [?]

Object
Nesse, Te

Locatie
Adres: Aan de Engherzandweg
Linschoten
Gemeente Montfoort
Provincie Utrecht

Te Nesse lag ten zuiden van het riviertje de Linschoten, iets westelijk van de huidige rondweg om het dorp Linschoten, in de bocht van de Engherzandweg ten zuiden van de Noord-Linschoterdijk. Achter de grootste boerderij ter plaatse, bevindt zich tussen de schuur achter de boerderij en de Noord-Linschoterdijk nog het omgrachte kasteelterrein.

Typologie

Uit opgravingen is gebleken dat het vroegste Te Nesse een elfhoekig kasteel is geweest. Later is het een adellijk huis geworden.

Etymologie
Het kasteel dankt zijn naam aan zijn ligging: het was gelegen op een 'nes', d.w.z. een landtong, in dit geval in een kronkel van het riviertje de Linschoten.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2-4-2009

Het huis is afgebroken en niet meer zichtbaar in het landschap. Mogelijk zijn er ondergronds nog wel resten van het huis aanwezig.

Oudste vermelding
Datum: 1355, 12-10
Bron: Kort 1991 353 (Leen- en Registerkamer Holland 48, f.129v nr. 120).

"het huis te Nesse"

Op 12 oktober 1355 beveelt de Willem, graaf van Holland, aan zijn leenman Zweder van Nesse om hem het huis over te leveren. Mogelijk heeft een vermelding uit 1337 echter ook al betrekking op het huis Te Nesse: Willem van Montfoort scheldt dan de graaf een schuld kwijt van 400 pond. Mogelijk 'kocht' Willem door middel van deze kwijtschelding het recht een kasteel te mogen bouwen.

Bezitsgeschiedenis
Waarschijnlijk is het huis Te Nesse gebouwd door Willem (de Rover) van Montfoort in het tweede kwart van de veertiende eeuw. Zijn zoon Zweder ging zich Van Nes(se) noemen. Te Nesse was een leen van de graaf van Holland. Hoewel de familie Van Montfoort zich in 1353 aan het gezag van de Utrechtse bisschop moest onderwerpen, wist de Hollandse graaf Zweder van Nes ertoe te dwingen het huis Te Nesse aan hem over te dragen. Gerrit van Egmond, baljuw van Woerden, kreeg het beheer van het huis. In 1356 sloot Zweder II van Montfoort een afzonderlijk vredesverdrag met graaf Willem V, waarna Zweder van Nes het beheer van zijn kasteel weer in handen kreeg. Nog datzelfde jaar overleed hij echter, waarna het leen terugviel aan de graaf. Deze beleende zijn bastaardoom Jan Aalman ermee. Vervolgens kwam het in 1410 in handen van Jan van Gommengies (Goumigniez, Gourmengiez), bastaard en tevens dienaar van Jan van Beieren, hertog van Brabant. Het bleef in zijn familie tot 1494, toen Jan en Willem van Nesse het overdroegen aan Jacob de Barry. Deze was secretaris van rooms-koning Maximiliaan, en kreeg het huis als beloning voor zijn trouwe diensten. Het bleef in de familie De Barry tot 1561, toen Jacob de Barry (kleinzoon van de eerdergenoemde Jacob) Te Nesse overdroeg aan Geertruida, dochter van Dirk Paulusz. Te Nesse vererfde in 1574 op haar dochter Maria, wier zoon Gijsbert ('van Tenesse' zoals de familie zich ging noemen) het erfde in 1592. Bij diens overlijden ging het huis in 1614 over op diens nicht Johanna van Duiveland, getrouwd met Dirk van der Nath. De familie Van der Nath had het in bezit tot 1747, toen Leonard van der Nath Te Nesse verkocht aan de Staten van Holland, op voorwaarde dat hij tot zijn dood het vruchtgebruik van het huis zou hebben. De Staten wilden de oeverwal waarop Te Nesse gelegen was afgraven om de Hollandse Waterlinie uit te breiden. Na Leonards dood in 1756 schonk diens zuster Catharina al haar rechten en bezittingen in de omgeving weg, waarna de Staten het huis lieten afbreken en de omliggende terrein lieten afgraven.

Bouwgeschiedenis
Bij de opgraving in 1948 is gebleken dat Te Nesse oorspronkelijk gebouwd is als een elfhoekig kasteel. Dit is verrassend, aangezien het kasteel waarschijnlijk in de tweede kwart van de veertiende eeuw is opgetrokken, en polygonale kastelen toen al golden als buitengewoon ouderwets. Mogelijk was er sprake van een verhoging in het terrein, waar de bouwers omheen moesten werken. Eind veertiende eeuw is er aan de noordoostzijde tegen de buitenmuur een poorttoren aan gebouwd. Deze had een binnenruimte van 2,5 x 3,2 m. en een muurdikte van 1,4 m. De hoofdburcht had toen een aparte binnengracht, en het gehele complex, met waarschijnlijk de voorburcht aan de oostzijde van de hoofdburcht, was omgeven door een buitengracht. Vermoedelijk vrij snel na de bouw is aan de westkant van het kasteel een rechte muur opgetrokken, waardoor het een rechthoekige achterkant kreeg. Daarna werd rechts van de poorttoren, op de plek van de gedempte binnengracht, een nieuwe vleugel opgetrokken van ca. 10,7 x 8 m, met muren van 80 tot 100 cm dik. Waarschijnlijk was hier de zaal gelegen. Volgens een kroniek uit 1620 is Te Nesse in 1419 verwoest. Hoe uitgebreid deze verwoesting is geweest is niet duidelijk. In 1537 werden er voor de herbouw van de afgebrande kloosterkerk in Ijsselstein oude stenen gekocht die van Te Nesse afkomstig waren. Blijkbaar waren er dus kort daarvoor bouwwerkzaamheden geweest aan het huis. Eind 16de eeuw zou het huis door oorlogsgeweld verwoest zijn, waarna Gijsbert van Tenesse een deel weer opgebouwd zou hebben. Dit komt overeen met de bouwhistorische gegevens: het kasteel is inderdaad in de late zestiende eeuw opnieuw verbouwd, waarbij de poorttoren werd aangepakt. Eveneens eind zestiende eeuw is links van de poorttoren een nieuwe woonvleugel van twee woonlagen naar voren uitgebouwd, en rond 1600 is de zuidvleugel verbouwd. Ook werd er op de zuidoosthoek een (trap-?)toren opgetrokken. Deze toren had een vierkant grondplan, maar werd boven de daklijst achthoekig. In 1747 verkocht Leonard van der Nath het huis Te Nesse aan de Staten van Holland, op voorwaarde dat hij tot zijn dood het vruchtgebruik zou hebben. Na zijn dood in 1756 werd het huis afgebroken en het omliggende terrein afgegraven. In 1948 is er archeologisch onderzoek gedaan naar de fundamenten van Huis te Nesse. De stenen werden vervolgens gebruikt om het huis Harmelen te herstellen.