Object
Plettenburg / Huis te Jutphaas

Locatie
Adres: Rond het Fort Jutphaas te Nieuwegein
Nieuwegein
Gemeente Nieuwegein
Provincie Utrecht

Plettenburg stond op de plaats waar nu het fort Jutphaas gelegen is.

Typologie

Het is niet bekend hoe het vroegste middeleeuwse kasteel te Jutphaas eruit heeft gezien. Na de verwoesting van 1481 is dit huis hersteld of herbouwd. Ook van dit tweede middeleeuwse huis is niet bekend welk type kasteel het is geweest.

Etymologie
De oorsprong van de naam Plettenburg is niet bekend. De aanduiding '-burg' duidt erop dat het hier ging om een versterkt huis. Het kasteel is in de middeleeuwse bronnen ook wel aangeduid als 'Huis te Jutphaas', naar de plaats waar het gelegen is geweest.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 15-7-2009

Het huis Plettenburg is afgebroken om plaats te maken voor fort Jutfaas. Volgens zeggen zouden het huis en het zogenaamde geschutsgebouw op het fort op de fundamenten van het versterkte huis zijn gebouwd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het vroeg zeventiende-eeuwse huis is in 1820 afgebroken om plaats te maken voor fort Jutphaas, dat onderdeel vormde van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Op dit terrein bevinden zich onder andere een huis en een zogenaamd geschutsgebouw. Hiervan wordt beweerd dat ze zijn opgetrokken op de fundamenten van het oude huis. Bij boringen rond deze gebouwen zijn puin en mogelijk een grachtvulling aangetroffen (RAAP 1990, 325).

Afmetingen
De afmetingen van het middeleeuwse kasteel zijn door het ontbreken van archivalische of archeologische gegevens niet bekend.

Fysisch-geografische situering
stroomrug in kom

Oudste vermelding
Datum: 1394
Bron: Maris 1956, 156.

In 1394 wordt Evert van den Rijn beleend met 'sijn huys mit twintich mergen lants gelegen tot Jutfaes'. Dit huis wordt later Plettenburg genoemd.

Bezitsgeschiedenis
In 1394 komt huis Plettenburg, dan nog 'huis tot Jutfaas' genoemd, voor het eerst voor in de bronnen. Evert van den Rijn wordt dan beleend met 'sijn huys mit twintich mergen lants gelegen tot Jutfaes'. Op 10 oktober 1481 vielen Hollanders Jutfaas binnen, en staken daarbij Plettenburg en de nabijgelegen kastelen Rijnhuizen en Wijnestein in brand. Het is niet bekend hoe uitgebreid de verwoesting was. Het is al vrij snel weer hersteld of opnieuw opgebouwd, aangezien Johan Woudemans zoon Folper zestien jaar later weer met het huis beleend werd. Johans dochter trouwde in in de familie De Beesde, en zo kwam Plettenburg in 1499 in hun handen. Het is onduidelijk of Plettenburg als ridderhofstad is erkend. Volgens een anonieme zeventiende-eeuwse lijst van ridderhofsteden is dit wel het geval, maar in de resoluties van de vergadering van de Staten van Utrecht wordt Plettenburg niet genoemd. Ook is de bezitssituatie in die tijd onduidelijk: in 1541-42 werd Marie Zoudenbalch, weduwe van Johan van Rijn van Jutfaas met Plettenburg beleend. Er is echter ook sprake van dat Frederik de Voecht van Rijneveld, getrouwd met Margariete van Beesde, na het overlijden van Anthonis van Beesde met het huis beleend werd. Voor 1569 ging het huis over op Johan Boll, waarna het in handen kwam van enkele Utrechtse patricierfamilies. In 1596 kwam het in handen van Nicolaas de Malapert. Na het overlijden van de laatste telg uit dit geslacht, Pieter de Malapert, werd Plettenburg in 1806 verkocht aan Barthold de Geer van Jutfaas en Isaac Schalij. In 1819 deden zij afstand van het toen inmiddels geslechte huis, aangezien het onteigend werd om plaats te maken voor een aarden fort, dat onderdeel was van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit fort Jutfaas bestaat nog steeds.

Bouwgeschiedenis
Het vroegste middeleeuwse huis 'Plettenburg', toen aangeduid met de naam 'huis tot Jutfaes', is gebouwd voor 1394. In dat jaar wordt Evert van den Rijn ermee beleend. Het is niet bekend hoe dit huis eruit heeft gezien. In 1481 wordt Plettenburg door de Hollanders in brand gestoken. Hoe uitgebreid de verwoesting is geweest, is onduidelijk. Het huis is al snel hersteld of herbouwd, want zestien jaar later is er in de bronnen al weer sprake van een huis Plettenburg. In 1596 kwam Plettenburg in handen van Nicolaas de Malapert. Deze heeft een geheel nieuw huis laten bouwen, mogelijk al in 1598 zoals de 'Tegenwoordige staat' beweert, mogelijk in 1613, zoals aangetekend staat in het Ridderhofstedenboek. Dit was een L-vormig gebouw bestaande uit twee vleugels van twee bouwlagen onder hoge kappen, opgetrokken in Hollands-maniëristische stijl. In de hoek van de twee vleugels, op het binnenterrein stond een vierkante toren die boven de daklijst achthoekig werd. Dit gebouw stond aan de zuidoostzijde van een met lage muren omgeven rechthoekige binnenplaats, met op de noordoosthoek een lage vierkante toren. Het huis lag op een dubbel omgracht kasteeleiland, met aan de oostzijde een voorburcht met dienstgebouw. Dit complex is nog zichtbaar op de pre-kadastrale kaart van 1810, maar is kort daarna afgebroken, aangezien er bij de onteigening van 1819 slechts sprake is van 'het geslegte huis van Plettenburg' en 'het voormalige slot'. Volgens Koen zijn de fundamenten van dit huis gebruikt om er de latere dienstwoning op te bouwen.

Afbeeldingen
- Kasteel Plettenburg gezien vanuit het noordoosten, door Roelant Roghman, 1646/1647 (De Rijk 1995, 360, Van der Wijck 1989, 173, nr. 154.). - Kasteel Plettenburg gezien vanuit het noordwesten, anoniem, ca. 1665, afgebeeld in het Ridderhofstedenboek, HUA TA 1119-5 (De Rijk 1995, 361). - Kasteel Plettenburg gezien vanuit het zuidoosten, door Cornelis Pronk, 1730. Huidige eigenaar onbekend. Veiling Van Huffel, Utrecht, 30-3-1938, nr. 193 (De Rijk 1995, 362). - Kasteel Plettenburg zoals afgebeeld op de pre-kadastrale kaart van 1810, ingetekend op de kadastrale minuut van 1819-21, kadastrale minuut, kadastrale gemeente Jutphaas, sectie C. Tekening door A. Viersen (verwijzing bij De Rijk 1995, 362, naar p. 395).- Google Earth foto, 2010, Locatie Plettenburg. (NKS digitale documentatie)

Bronnen
- Maris, A.J., 1956, Repertorium op de Stichtse leenprotocollen uit het landsheerlijke tijdvak, 's-Gravenhage, 156.

Literatuur
- Aa, A.J. van der, 1839-1851, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorichem, dl. 9, 199, lemma Plettenberg. - Bardet, J.D.M., 1975, Kastelenboek Provincie Utrecht, vijfde druk, Bussum, 206-207. - Graaf, K. van der, R. Datema en K. Anderson, 1990, Landschapsplan en archeologie in de provincie Utrecht, 324-329. RAAP-rapport 43. - Hartmann van Rijnenburg, A.E.D. en J. Dommerholt, 'De heren De Malapert op Huis Plettenburg', in: Cronyk de Geyn 26(2004), nr. 1, 7-12.- Dommerholt, J., 2005, Kastelen en buitens in 'Oud'-Nieuwegein, 63-72.- Kranen, J., 'Het huis Plettenburg en het geslacht De Malapert', in: Gens Nostra 9(1954), no. 3, 44-49. - Mark, R. van de, 1996, Omgrachte hofsteden in Zuid-Utrecht, Nieuwegein.- Rijk, B. de, 1995, 'Plettenburg', in: B. Olde Meierink e.a. red., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 360-362.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: Bestemmingsplan Plettenburg-De Wiers
Bestemming:  (Onduidelijk; legenda bij plankaart ontbreekt (15-7-2009))

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 04-01-2007

Overig onderzoek
Grondboringen door RAAP, 1990 (Van der Graaf e.a. 1990).

Geomorfologische codering
4L22, Lage storthopen met ijzerkuilen en/of grind-, zand- en kleigaten.

Bodemkundige codering
|c OPHOOG , Opgehoogd of opgespoten.