Moermond

VOLLEDIG [?]

Object
Moermond

Locatie
Adres: Loane 10, 4325EK
Renesse
Gemeente Schouwen-Duiveland
Provincie Zeeland

Terrein met resten van het kasteel Moermond, daterend uit de Late Middeleeuwen. Er is sprake van drie fasen. Het huidige, derde slot dateert uit 1513. Opp. ROB-monumentterrein: 50.027 m2.

Typologie
((eerste fase))
((tweede fase))
((derde fase))
Drie fasen: polygonale burcht, woontoren en 'overig'. Het tweede kasteel (ca. 1334-vóór 1513) stond op de meest zuidelijke punt van het tegenwoordige burchtplateau; het was veel kleiner dan zijn voorganger (ca. 120-1297). De gracht aan de westzijde van dit eerste kasteel valt samen met de oostelijke slotgracht van het huidige, uit 1513 daterende kasteel.

Etymologie
De naam Moermond is pas later aan het slot gehecht; in 1244 is sprake van 'Domus apud Rietnesse'. 'Moermond' komt voor in de Rijnkroniek van Melis Stoke (ca. 1305) en duidt op de ligging aan de mond of het begin van de moer(veen)gronden die zich hier in oostelijke richting uitstrekten.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 08-12-2006

Moermond, inclusief de oranjerie, is tegenwoordig een hotel annex landgoed ('landhotel').

Oudste vermelding
Datum: 1244, 02/07
Bron: A. GS Brugge, archief Ten Duinen-Ter Doest, charter nr. 323 s. (Kruisheer II, 236, r. 37).

'in domini Costini militis domo apud Riethnesse'. Graaf Willem II neemt de monniken van Ten Duinen en hun goederen binnen zijn gebied op in zijn bescherming, staat hun toe er handel te drijven en verleent hun vrijdom van tol en van andere lasten van goederen bestemd voor eigen gebruik.

Bezitsgeschiedenis
Moermond-I. Stichter Costijn van Zierikzee werd in 1229 door Floris IV beleend met de duinen en de haaimannen, alsook met de rechtsmacht over het westelijk deel van Schouwen en liet omstreeks een jaar nadien op dit nieuwverworven bezit het kasteel bouwen. Vermoedelijk was Costijn een afstammeling van een der jongere zonen uit het geslacht van Voorne. Costijns zoon Jan van Renesse volgde hem na diens overlijden omstreeks 1244 op. na Jans overlijden (ca. 1267) volgde zijn zoon Costijn, gunsteling van Floris V, hem op. Costijn overleed in 1289 en werd opgevolgd door zijn zoon Jan, wiens conflicten met de graaf en Wolfaart van Borssele resulteerden in het beleg en de verwoesting van het kasteel in 1297; Jan had zijn steenhuis met honderd gemeten land in maart 1289 opgedragen aan graaf Guij (Gwijde) van Vlaanderen. In 1312 beleende graaf Willem III de broers Hendrik en Costijn van Renesse met ambachten op Zuid-Beveland in Baarland, Bakendorp en Oudelande, in ruil voor hun Schouwse goederen.Moermond-II. De voormalige Schouwse goederen van de Van Renesses werden in 1313 door Willem III geschonken aan Witte van Holland, bastaardzoon van Floris V, die zich voortaan Van Haamstede noemde. Na Wittes dood in 1321 kwam Moermond aan zijn twee zoon Arend of Aernoud van Haamstede, die vermoedelijk kort na 1334 het tweede Moermond liet bouwen. Arend overleed tussen 1348 en 1350; zijn bezit schijnt in 1356 te zijn toegewezen aan zijn dochter Margaretha, die kinderloos gehuwd was met Wouter van Heemskerk. Na Margaretha's dood in 1380 werd Arend II (een zoon van Jan II van Haamstede) heer van Renesse. Zijn zoon Arend III volgde hem na zijn overlijden in 1422 op en is op zijn beurt weer opgevolgd door zijn zoon Floris († 1472); diens zoon en opvolger Raas overleed vóór 9 november 1500.Moermond-III. Moermond is in 1513 voor de derde maal opgebouwd, nu door Jacob van Tuyll, heer van Serooskerke, Welland en Moermond. Wellicht verkreeg hij Moermond door vererving, omdat zijn moeder een dochter was van Hugo van Haamstede. Het grote vermogen van Jacobs tweede vrouw, Adriana van Wissekerke, maakten herbouw en uitbreiding van het kasteel mogelijk, getuige een opschrift boven een schoorsteenmantel op een bovenverdieping: 'Jacob van 's Herroitskerkckes wijf goede saken, / deden Moermond derde werf nieuwe maken. 1513'. Jacobs zoon Hieronimus erfde het goed in 1531 en werd na zijn dood in 1571 opgevolgd door zijn zoon, de zeer Spaansgezinde Philibert, wiens Schouwse bezittingen na zijn dood te Antwerpen in 1579 waarschijnlijk door de Staten van Zeeland verbeurd zijn verklaard. Vervolgens kwam Moermond in het bezit van Agatha van Haamstede, een directe afstammelinge van Witte van Haamstede en gehuwd met Cesar Porquin. Hun zoons Louis en Adolf verkochten heerlijkheid en kasteel in 1612 aan Iman van Zuidland (of Zuydlandt). Diens ongehuwde kleindochter Jacoba van Wijngaarden verkocht Moermond uiteindelijk aan de beruchte mr. Pieter Kemp, burgemeester van Zierikzee en rentmeester beoosten Schelde. Na zijn dood in 1712 bleef het slot lang in de familie, vervolgens (na 1783) aan Jan van IJsselstein (†1801), Johanna van der Wolff (1827), haar dochter Anna Mogge-Pous (1862), mr. Cornelis van der Lek-de Clerq (1871) en J.J. Vriezendorp (1910). De familie Vriezendorp bewoonde het kasteel tot 1953. Na de Februariramp 1953, die grote verwoestingen aan het slot en het bos eromheen veroorzaakte, is Moermond aangekocht door de daartoe in het leven geroepen Stichting Moermond (1955), nog altijd de eigenaar. In 1962 werd er een 'Outward Bound'-school gevestigd, later een conferentie- en ontmoetingscentrum (tot 1978) en een studiecentrum voor de aanbouw van de Oosterscheldekering van Rijkswaterstaat. Na de voltooiing (1986) exploiteert de Stichting via een horeca-bv op het landgoed een landhotel.

Historische betekenis
De eerste fase van het slot ging ten onder door het conflict i.c. de machtsstrijd tussen enerzijds de Vlaamsgezinde bewoner Jan van Renesse en anderzijds de graaf alsook de belangrijkste Zeeuwse edele Wolfaart van Borssele, die het kasteel in 1297 na een beleg van enkele maanden met de grond gelijk maakte. Van Renesse sloot zich nadien als balling bij de Vlamingen aan en nam deel aan de Guldensporenslag (1302). Jans vader Costijn was juist een gunsteling van graaf Floris V. Hij versloeg bij Loenen de benden van Gijsbrecht van Amstel en was aanwezig bij de belegering en inname van het kasteel Montfoort.In zijn derde fase werd het kasteel onder meer bewoond door wegens corruptie en afpersingspraktijken de in kwade reuk staande regent Pieter Kemp († 1712).

Bouwgeschiedenis
Moermond-I. Het eerste kasteel werd omstreeks 1230 door Costijn van Zierikzee gebouwd en is verwoest in 1297, in het conflict tussen bewoner Jan van Renesse en Wolfaart van Borssele. De funderingen van deze eerste fase zijn blootgelegd in 1956. Ze bleken afkomstig van een veelhoekige ringmuur met een dikte van ca. 1,6 meter en een grootste middellijn van ongeveer 60 meter. Aan de binnenzijde zijn op regelmatige afstand paalfunderingen waargenomen, waarop de steunberen van een weergang gerust moeten hebben. Aan de noordzijde fungeerde een zware vierkante toren als poortgebouw. Vóór deze uitspringende toren kwamen twee zware palen aan het licht met een tussenruimte van ca. 3 meter. Deze vormden waarschijnlijk het eerste stel palen van een verninding met de voorhof.Moermond-II. Omtrent 1334-1339 is het slot weer opgebouwd; later (in ieder geval vóór 1500) werd het wederom verwoest. De ROB legde in 1956/57 (o.l.v. Halbertsma resp. Renaud; veldcontrole Trimpe Burger in 1964) ook de fundamenten van dit tweede Moermond bloot; het was veel kleiner dan zijn voorganger en had de vorm van een rechthoekige woontoren met zijden van 6 x 8 meter/ Zowel de zuidoost- als de zuidwesthoek hadden een ronde hoektoren. Floris van Renesse woonde in 1446 niet op Moermond, maar op Kraaienstein bij Burgh; vermoedelijk was Moermond om onbekende reden toen onbewoonbaar. Moermond III. In 1513 is weer een nieuw slot (het huidige) gebouwd door Jacob van Tuyll, waarin delen van de voorganger, Moermond-II, zijn opgenomen. Moermond-II lag op de meest zuidelijke punt van het burchtplateau van Moermond-III. De resten van het oudste Moermond, Moermond-I, liggen vlak ten oosten van het huidige kasteel; de oude westelijke gracht is nu de oostelijke gracht. Van Tuyll zette waarschijnlijk ook het torentje op het kasteel, dat echter pas een eeuw later zijn huidige vorm kreeg. De westelijke vleugel werd deels opgebouwd met grote moppen die waarschijnlijk hebben behoord tot het eerste Moermond. Van Moermond-II bleven het rechthoekige huis met arkeltorentjes (grachtzijde) bewaard. Boven de kelder bevinden zich nog steeds twee verdiepingen en een dak met zijtrapgevels. Het rechthoekige huis was vermoedelijk poortgebouw van Moermond-II, omdat zowel in voor- als achtermuur duidelijk sporen zijn waargenomen van spitsboogvormige doorgangen, die later weer zijn dichtgemetseld. In 1600 is met betrekking tot Moermond sprake van huis, voorhof, duivenkeet en apendices. Iman van Zuidland breidde het slot na 1612 verder uit met een achtkantige toren en twee vleugels, en verbouwde het poortgebouw tot verblijf. Naast de traptoren kwam een overkluisd portaal en een hoofdingang, gedekt door een driehoekig fronton. Anno 1613 bracht men boven de poort het opschrift 'Virtus post fata virescit / Anno 1613' aan: 'Tegenslag bevordert de deugd'. Na Imans dood bracht zijn weduwe, Catahrina Montens, haar weduwe-wapen aan, waardoor het gecombineerde wapen Zuidland-Montens ontstond. De lage ommuring van het kasteelplateau bestond toen vermoedelijk al; deze was voorzien van vijf hoektorentjes en een ophaalbrug aan de noordzijde. Pieter Kemp heeft vóór 1712 waarschijnlijk aan de zuidzijde een tuinkamer met 'Dordtse gevel' laten bouwen, waardoor de binnenplaats verdween en Moermond het huidige uiterlijk verkreeg. J.J. Vriezendorp liet in 1913 een restauratie uitvoeren (eerder was afbraak overwogen wegens de slechte staat) en verschillende veranderingen aanbrengen. Bij een latere restauratie in 1958-1960 is het kasteelterrein opnieuw ommuurd en van drie hoektorens voorzien, opgetrokken op de oude fundamenten. In 2001 is vergunning aangevraagd voor uitbreiding van het slot met een tuinzaal.