Object
Latenstein

Locatie
Adres: Latensteinseweg
Tiel
Gemeente Gemeente Tiel
Provincie Gelderland

Latenstein was gelegen ongeveer aan het eind van de Latensteinseweg te Tiel. In oorsprong lag het op Echtelds grondgebied.

Typologie

Door het ontbreken van gegevens over het middeleeuwse Latenstein is de typologie onbekend.

Etymologie
'Stein' uit de naam Latenstein geeft aan dat het gaat om een stenen huis. Volgens Latenstein is 'Laten' afkomstig van de term 'laeten'. Dit is de Nederlandse term voor de litiones, de mensen die lid waren van de stand van de horigen. Na de 9de eeuw verdween deze stand, maar in de 13de eeuw worden de laeten weer genoemd. Er is dan geen connotatie van onvrijheid meer met de term verbonden: iedereen die in bezit is van een goed dat ooit een laetgoed is geweest, wordt een laet genoemd, ook al zijn ze lid van de ridderschap (Latenstein 2003, 194-196).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 6-11-2006

Ter plaatse van het voormalige kasteelterrein ligt nu een industrieterrein.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel Latenstein zijn geen zichtbare resten bewaard gebleven, alleen een verwijzing in een straatnaam. Het kasteelterrein maakt onderdeel uit van een industrieterrein.

Afmetingen
Het totale terrein inclusief de buitenste grachten was 80 x 64 m. De buitenomtrek van de hoofdburcht exclusief de grachten was 23 x 28 m. De buitenomtrek van de voorburcht/bijgebouwen excl. de grachten was 38 x 52 m. De afmetingen hebben betrekking op de terreingrootte, omdat er geen gebouwen meer aanwezig zijn. De afmetingen zijn ontleend aan de kadastrale minuut van 1824.

Oudste vermelding
Datum: 1538
Bron: Gelders Archief, Huis Soelen, nr. 35.

"'mijn huys, hoffstat ende bouwinghe landts geheijten Laetensteyn'"

De naam Latenstein komt voor het eerst voor in ongedateerd stuk, waarschijnlijk stammend uit 1518-1520, waarin gesproken wordt van het 'goydt geheiten Latesteyn'. In een transportakte uit 1538 waarin Elisabeth van Buren goederen verkoopt aan Nicolaas Vygh, de tweede man van haar moeder, wordt voor het eerst gesproken van een huis: 'mijn huys, hoffstat ende bouwinghe landts geheijten Laetensteyn, houdende omtrent vijffendtseventigh mergen landts.'

Bezitsgeschiedenis
De eerste keer dat het goed Latenstein genoemd wordt in de bronnen is in een ongedateerd processtuk dat waarschijnlijk uit 1518-1520 stamt. Helle van Wylich, weduwe van Lambert van Bueren verdedigt dan, mede namens haar zoon Adriaan, hun onbezwaarde eigensdomsrechten op Latenstein. Waarschijnlijk was Latenstein dus een allodiaal bezit, wat verklaart waarom het ook niet in de leenaktenboeken wordt genoemd. In 1538 verkocht Elisabeth van Buren, Adriaans dochter, Latenstein aan de tweede man van haar moeder, Nicolaas Vijgh. Bij deze gelegenheid wordt in de transportoorkonde voor het eerst expliciet gesproken van een huis. Hierna wordt de term huis alleen nog maar in een akte van 1681 gebezigd, verder is er alleen sprake van een 'spycker' op het goed dat de Latenstijnse Bouwinghe wordt genoemd. Mogelijk werd met deze spijker het oude huis aangeduid. In 1630 verkocht Gerard Vijgh, achterkleinzoon van Nicolaas, Latenstein aan Dirck Maas, die het in 1640 doorverkocht aan Adriaan van Riemsdijck, burgemeester van Tiel. Zijn erven verkochten het in 1681 aan Francois Romswinkel, wiens dochter Elisabeth getrouwd was met Christaan Bongard. Zijn erven verkochten Latenstein in 1742 aan Gerrardus Bernardus Visser, die het vervolgens in 1743 door koop overdroeg aan ds. Gerrit Jelis van Zutphen. Zijn dochter Johanna erfde het goed in 1761. Er is dan sprake van een boerenwoning. Hierna wordt er in de bronnen geen melding meer gemaakt van een huis of spijker op het goed Latenstein. Het goed werd door Jan Hendrik van Deelen, zoon van Johanna, verkocht aan Rombout van Riemsdijk. Zijn weduwe Jantje van Ee vermaakte het goed Latenstein aan haar zus Cornelia, die het in 1876 naliet aan het Burgerweeshuis te Tiel.

Bouwgeschiedenis
Over het middeleeuwse Latenstein is niets bekend. In 1761 was het een huis 'geleegen in een oude gragt en zijnde gebouwt op de ruinen van een aldaar gestaan hebbend oud adelijk huys, waarvan niets als de naam van een oud vervallen spycker is overgebleven, zijnde om die gragt nog een oude breedecingel, bepoot met appelen, peeren en andere boomen' en 'zijnde de Latensteynse bouinghe' (verkorte weergave bij Vürtheim 1937, 159). Blijkens de kadastrale minuut van 1824 lag de boerderij op de voormalig voorburcht. Het terrein van de hoofdburcht bestond toen uit een niet bebouwde, aan de zijde van de voorburcht afgeplatte cirkel met een doorsnede van circa 80 meter. De voorburcht was rechthoekig van vorm en had als terreingrootte een maat van 38 x 52 meter. Het mag vermoed worden dat de afgeplatte cirkel vermoedelijk een rechthoekig hoofdburchtterrein is geweest. Nicolaas van Geelkercken geeft in 1651 het huis weer op een kaart, maar aan de betrouwbaarheid van de afbeelding mag getwijfeld worden: het door hem afgebeelde huis lijkt een soort standaard beeldelement van Van Geelkercken te zijn.In de 19de eeuw is de boerderij ingrijpend verbouwd en zijn de grachten gedempt. De boerderij is in de jaren zestig van de 20ste eeuw gesloopt en ter plaatse is een industrieterrein aangelegd.

Afbeeldingen
- Twee foto's van de voormalige boerderij, afgebeeld bij Vürtheim t.o. blz 159- Schetsmatige weergave van het kasteel op de kaart van de zanden in de Waal, 1651, Nicolaas van Geelkercken, Gelders Archief, Gelderse Rekenkamer, inv. nr. 668, kaartnr. 64. Afgebeeld bij Vürtheim 1937, blz. 161 en Latenstein 2003, blz. 192.

Literatuur
Latenstein, H., 2003, 'Het Goydt en Huys geheijten Latensteyn in het kerspel Echteld. Feiten en veronderstellingen' in: Terugblik. De Betuwe op slot. Jaarboek Tabula Batavorum nr. 4 (2003). Opheusden, 187-196.Vürtheim Gzn, J.J., 1937, 'Latenstein', in: Bijdragen en mededeelingen Gelre deel XL, blz. 159-168. Map 'Latenstein', Documentatiecentrum, Nederlandse Kastelenstichting.

Documentatie
-

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: j
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 31-10-06

Bouwhistorisch onderzoek RCE
-

Archeologisch onderzoek RCE
-

Overig onderzoek
-