Vuylcoop

BASISREGISTRATIE [?]

Object
Vuylcoop

Locatie
Adres: Neereind 29, 3998 WJ, Schalkwijk
Schalkwijk
Gemeente Houten
Provincie Utrecht

Vuylcoop is gelegen ten noordwesten van Schalkwijk, direct ten zuiden van de Schalkwijksewetering.

Typologie

Vuylcoop is een woontoren.

Etymologie
Het kasteel heeft zijn naam ontleend aan de ontginningseenheid Vuylcoop, gelegen aan de overzijde van de Schalkwijksewetering.

Huidige situatie
Vuylcoop is een eenvoudige woontoren met de ingang op de eerste verdieping, te bereiken door een houten toegangsbrug. In de loop van de negentiende eeuw zijn de grachten rond het kasteel grotendeels verdwenen: alleen aan de noordoostzijde van het kasteel is nog een gedeelte bewaard gebleven. Op de voormalige voorburcht van het kasteel staat een boerderij uit het begin van de zeventiende eeuw, 'Huis Vuylcoop' geheten. In 1968 is het achttiende-eeuwse achterhuis in vlammen opgegaan, waarna de boerderij zijn agrarische functie heeft verloren. Wat rest is een monumentaal dwars woonhuis van één bouwlaag en een zolderverdieping onder een pannen zadeldak tussen tuitgevels.

Oudste vermelding
Datum: 138?
Bron: HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 10, f. 13v. (Kort 1986, 103)

In 138[.]? is sprake van een lijftocht van Aleid, dochter van Arnout van Zoelmond, waarbij zij ‘een huis en hofstede en 3 morgen land in Vuilkop’ krijgt (Kort 1986, 103). Haar zoon Gijsbert van Vuilkop draagt dit in 1401 op als open huis. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het ging om een versterkt huis.

Bezitsgeschiedenis
Het huis Vuylcoop was al in de jaren tachtig van de veertiende eeuw genoemd en wel als 'huis en hofstede en morgen land in Vuilkop'. Er is sprake van een lijftocht voor Aleid, echtgenote van Willem van Vuilkop. Blijkbaar maakte het huis deel uit van deze lijftocht. (HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 5, f. 13v) De eerste echte belening, aan Willem van Vuylcoop, is gedateerd 5 juni 1392 (HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 6, f. 15).. Huis Vuylcoop was oorspronkelijk een leen van het Huis te Goye. Het leen kwam met Huis te Goye door het huwelijk van Catherina ute Goye met Hendrik van Vianen aan de Heren van Vianen. De Van Vianens en waarschijnlijk de Ute Goye’s zullen het in leen hebben gegeven aan leden van de familie Van Vuylcoop. Aangezien de wapens van Schalkwijk en Vuylcoop overeenkomsten vertonen wordt mogelijk geacht dat de stichter afkomstig was uit het geslacht Van Schalkwijk en zich naar zijn nieuwe bezitting Van Vuylcoop noemde. In 1392 werd Willem van Vuylcoop met het huis beleend door Gijsbert van Vianen. Het ging in 1401 over op zijn zoon Gijsbrecht, die beloofde dat het open huis zou zijn. Hij droeg het in 1413 over aan Zweder van Oostrum, die het in 1444 verkocht aan Peter Grauwert. Diens dochter Woutera liet Vuylcoop in 1467 na aan Jan van Tiel. Zijn dochter Elizabeth overleed kinderloos in 1541, waarna het in handen kwam van haar nicht Margriet van Zuylen, getrouwd met Huibert van Buuren. Inmiddels was Vuylcoop in 1538 erkend als ridderhofstad. Vuylcoop was Vuylcoop in 1538 erkend als ridderhofstad. Vuylcoop bleef in de familie Van Buuren tot 1648, toen het bij het overlijden van de erfdochter Isabelle van Buuren van Reygersfort vererfde op Hubert van Leeuwen, haar neef. Hij liet het in 1653 na aan zijn neef Rudolf Ketel van Hackfort. Bij zijn overlijden droeg zijn weduwe Maria van Alendorp Vuylcoop over aan Albert Daubergen en Maria de Gonnes, waarna het in 1666 vererfde op Adolf de Gonnes en in 1678 op diens zoon Jacob Frederik. Vervolgens kwam het huis na in 1682 in handen van Gerard van Rossum. Zijn weduwe Anna Maria van der Straeten verkocht het in 1725 aan Frederik Willem baron van Falkhaim, die het in 1751 verkocht aan Jan Jacob van Westreenen. Vuylcoop bleef in deze familie van Westreenen tot 1829, toen Arnoudina Barendina Wilhelmina het verkocht aan Willem Backer. Zijn erfgenamen verkochten het in 1872 aan Jacobus van Bennekom. Zijn zoon Willem verkocht Vuylcoop in 1929 aan Jacobus van Dijk. Vervolgens werd het in 1934 gekocht door H.J.W. Ridder, die het huis en de boerderij kadastraal liet scheiden. De boerderij verkocht hij in 1968 aan Albert Vissers, het huis in 1969 aan Bernard Heijman. Deze heeft het huis nog steeds in bezit.

Bouwgeschiedenis
Zoals afgeleid kan worden uit de afmetingen en de dikten van de bakstenen die zijn gebruikt in de funderingen, is Vuylcoop waarschijnlijk gebouwd rond 1300. Vermoedelijk was het toen een eenvoudige woontoren op een omgracht kasteelterrein. Zo is het huis ook weergegeven op de kaart van Jan van Diepenem uit 1640, de oudste afbeelding van het kasteel. Het was toen een rechthoekige toren bestaande uit een bovengrondse kelder, met daarop twee verdiepingen en een zolder onder een zadeldak op een omgracht kasteelterrein. De kaart toont ook dat Vuylcoop een omgrachte voorburcht had waarop een hofstede en bijgebouwen stonden. In de tweede helft van de zeventiende eeuw is de woontoren met met een extra verdieping opgehoogd. Het zadeldak werd vervangen door een met leien gedekt schilddak. Waarschijnlijk is het kasteel toen ook gepleisterd. Tegen de noordoostgevel is een traptoren gebouwd, die door een houten overdekte brug over de gracht verbonden was met een poorttorentje op de voorburcht.Hoewel de fundamenten van het huis verzwaard waren, waren ze blijkbaar toch niet berekend op het gewicht van de extra verdieping. Daardoor is de woontoren gaan scheefzakken, zijn de gevels gaan doorbuigen, en zijn er verticale scheuren in de muren ontstaan. Aan het eind van de achttiende eeuw zijn de traptoren en de extra verdieping weer verwijderd. De kruisvensters van de toren zijn toen vervangen door de huidige schuifvensters met roedenverdeling. Op beide verdiepingen werd een scheidingsmuur aangebracht, waardoor de binnenruimte in tweeën werd gedeeld, en in de kleinere ruimte werd een trappenhuis aangebracht. Na deze verbouwing is het scheefzakken van de toren is tot stilstand gekomen, maar de scheuren in de muren bleven zich verwijden. Toen de huidige eigenaar B. Heijman in 1969 het kasteel kocht, was de toren in slechte staat. Hij is ruim 30 jaar bezig geweest met de restauratie. De toren is ontpleisterd en de scheuren in de gevels zijn dichtgezet. Om verdere afbrokkeling van de gevels te voorkomen, werd eerst een halve centimeter van de buitengevels afgeslepen, waarna de gevels opnieuw zijn gevoegd met roze voegwerk. In de muren zijn nieuwe muurankers aangebracht, die door middel van trekstangen verbonden zijn met ankers in de tegenoverliggende gevels, zodat de scheuren niet meer open zullen gaan.