Object
Aa, Ter

Locatie
Adres: N.v.t.
Nieuwer ter Aa
Gemeente Breukelen
Provincie Utrecht

Ter Aa was waarschijnlijk gelegen ten oosten van de Nederlands-Hervormde kerk in Nieuwer ter Aa, tussen de Ruwielstraat en de M. van Zantenstraat in. Op de kadastrale minuut van 1813 is een door een gracht omgeven terrein zichtbaar waarop in 1813 de buitenplaats Quakkenburg stond. Vermoedelijk was deze buitenplaats gebouwd op het oude kasteelterrein van Ter Aa.

Typologie

Het is niet met zekerheid bekend welke vorm het middeleeuwse Ter Aa precies heeft gehad. Het was een adellijk huis.

Etymologie
Aa is het Oudnederlandse woord voor water. Ter Aa betekent dus: gelegen aan het water.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 25-2-2009

Kasteel Ter Aa is volledig verdwenen. Op de plaats van het kasteel bevindt zich nu een woonwijk.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Kasteel Ter Aa is volledig verdwenen.

Afmetingen
Het kasteelterrein van Ter Aa was zeer onregelmatig gevormd. Zeer globaal was de lengte, exclusief de buitenste grachten, ca. 64 m en de breedte ca. 40 m op het breedste stuk. Het is niet geheel duidelijk waar in het verleden precies de scheiding tussen hoofd- en voorburcht gelegen heeft. Vermoedelijk was de hoofdburcht, het noordelijke deel, een niet geheel cirkelvormig terrein met een diameter van ca. 25 m. De afmetingen zijn ontleend aan de kadastrale minuut van 1813.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - bebouwing, bodem - oude bewoningsplaatsen.

Oudste vermelding
Datum: 1394
Bron: Wittert van Hoogland 1909-1912,234.

Ter Aa wordt genoemd in 1394 als 'Sijn huys ende hoeve lants'.

Bezitsgeschiedenis
De naam Ter Aa komt al in de 11de eeuw voor. Leden van dit geslacht werden door de bisschop van Utrecht aangesteld om het gebied rond Breukelen onder controle te krijgen. Familieleden speelden later, in de 12de eeuw, een rol bij de ontginning van de veengebieden aan de Aa, waar zij ook het kasteel ter Aa bouwden. Dit kasteel is vaak verward met kastelen Aastein en Over de Aa (= Clarenborg), die door hetzelfde geslacht zijn gesticht. In 1394 wordt kasteel Ter Aa voor het eerst genoemd. Hadewich, uit het geslacht Van der Aa, echtgenote van Berend uten Enge hield het huis in leen van de bisschop van Utrecht. Het huis bleef in handen van de familie Van der Aa tot 1484. Agniese van der Aa, getrouwd met Gerrit van Renesse erfde toen het huis van haar vader. Tot 1662 was het vervolgens in handen van de familie Van Renesse van der Aa. Anna van Renesse van der Aa droeg het huis toen over aan haar neef Frederik van Renesse van Elderen, maar deze overleed kinderloos, waarop Anna het huis in 1667 verkocht aan Theodorus van de Perre. Kort daarna verkocht deze het huis op zijn beurt aan Frederik van Renesse van Moermont, heer van Zuileveld. Waarschijnlijk is hij degene die op het terrein van Ter Aa een nieuw huis, Quakkenburg geheten, heeft laten optrekken. De naam Quakkenburg werd hierna naast de oude naam van het goed, Ter Aa gebruikt. Zijn weduwe droeg Ter Aa over aan Maximiliaan van Renesse, die getrouwd was met haar dochter uit een eerder huwelijk. Zijn jongste zoon Reinoud Abraham erfde Ter Aa, maar overleed kinderloos, waarna het goed in 1777 in handen kwam van zijn neef Jan Pieter Nicolaas van Reede, de tweede zoon van Reinoud's oudste zuster Johanna Adriana van Reede, getrouwd met Johan Frederik van Reede. De familie Van Reede tot Ter Aa bleef tot in het begin van de twintigste eeuw in bezit van het terrein waar het inmiddels afgebroken Quakkenburg heeft gestaan.

Historische betekenis
...

Bouwgeschiedenis
Huis ter Aa wordt voor het eerst genoemd in 1394. Behalve dat het huis gelegen was op een kasteelterrein met een ronde aanleg, is er niets over de bouwgeschiedenis bekend. Er zijn geen afbeeldingen van het de middeleeuwse toestand van het kasteel voorhanden. Op de kaart van Loenen die rond 1672 getekend is, waarschijnlijk door Bernard de Roij, is aan de oostzijde van de rivier de Aa alleen nog de ronde aanleg van het kasteelterrein zichtbaar, omgeven door een krans van bomen. Dit is vermoedelijk de plek geweest waar het kasteel Ter Aa gestaan heeft. Op de 'Nieuwe kaert van Loenen' uit 1726 is het terrein omgeven door een ronde gracht met aan weerzijden een bomenrij. Deze ronde aanleg is ook zichtbaar op de kadastrale minuut van ca. 1830. De ronde aanleg zou erop kunnen duiden dat het kasteel een motte is geweest of dat het, net als het terrein, een ronde aanleg had. Op het terrein dat bij kasteel Ter Aa hoorde is wel, waarschijnlijk niet lang na 1672, een nieuwe buitenplaats verrezen, Quakkenburg geheten. Deze is na de dood van Jan Pieter Christiaan van Reede van der Aa in 1875 verdwenen. Ook de funderingsresten van deze buitenplaats zijn in de jaren zestig van de twintigste eeuw verwijderd.

Afbeeldingen
- Kaart van Loenen, ca. 1672, waarschijnlijk getekend door Bernard de Roij. HUA TA 2176.
- Kaart van Loenen en omgeving, 'Nieuwe kaert van Loenen', uit 1726, door C.C. van Bloemswaerdt. HUA, TA 166-1(Olde Meierink 1995, 90).
- Tekening van Quakkenburg uit 1730, door L.P. Serrurier, HUA TA 1744. (Olde Meierink 1995, 89).
- Kaart van het goed Quakkenburg in 1813, kadastrale minuut, kadastrale gemeente Ruwiel, tekening door A. Viersen naar kadastrale minuut Ruwiel 1813, Utrecht, Sectie A, blad 01, nr. 44-46. (Olde Meierink 1995, 90 en http://watwaswaar.nl/#UC-Xg-7-ed-1v-1-32Js-2GDg---2aa, geraadpleegd op 04-03-2010)
- Kadastrale minuut (1813) over Google Earth foto, 2010, Locatie kasteelterrein Ter Aa. (NKS digitale documentatie)

Bronnen
HUA, Heerlijkheid Ter Aa. Waller Zeper, S.A., 1993, Inventaris van de heerlijkheid Ter Aa 1539-1900 (1993).

Literatuur
Bardet, J.D.M., 1975, Kastelenboek provincie Utrecht, Bussum, 1 en 213.
Huiting, J.H., en B. Olde Meierink, Ter Aa, in: B. Olde Meierink e.a. (red.), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 89-91.
Manten, A.A., 1995a, Het geslacht Van der Aa in de 11de en 12de eeuw, in: 'Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen 3(1995) nr. 50, 6-16.
Manten, A.A., 1995b, Het geslacht Van der Aa in de 11de en 12de eeuw, in: 'Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen 4(1995) nr. 51, 2-13.
Vogelzang, F., 2007, 'Enkele gedachten over vestigingsfactoren van kastelen langs de Vecht', Tijdschrift Historische Kring Breukelen 2(2007), 73-77, aldaar voornamelijk 76.
Wittert van Hoogland, E.B.F., 1913, Genealogische en Heraldische Bladen 8(1913), 234-243.

Documentatie
...

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Ontwerpbestemmingsplan Nieuwer ter Aa (was nog steeds zo op 17-6-2009). )
Bestemming:  (Agrarisch gebied)

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 16-03-2005

Bouwhistorisch onderzoek RCE
...

Archeologisch onderzoek RCE
...

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|f TERP, oude bewoningsplaatsen