Woerden (1415)

BASISREGISTRATIE [?]

Object
Woerden (1415)

Locatie
Adres: Rijnstraat 66 te Woerden
Woerden
Gemeente Woerden
Provincie Utrecht

Woerden (1415) is gelegen in de binnenstad van Woerden, ten oosten van de Rijnstraat.

Typologie

Woerden (1415) is een vierkant kasteel.

Etymologie
Woerden (1415) is genoemd naar de stad Woerden.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 3-12-2010

Kasteel Woerden is in 2006 in gebruik genomen door de Stichting Abrona, een innovatieve christelijke organisatie, gespecialiseerd in een brede dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking in de provincie Utrecht. Kasteel Woerden II is door hen in gebruik genomen als horecagelegenheid. Stichting Vrienden van het Kasteel wil activiteiten ontplooien om het kasteel meer open te stellen voor het publiek.

Oudste vermelding
Datum: 1415-1416
Bron: rentmeestersrekeningen van Heynric Hermans, ARA, Archief van de Graven van Holland, inv. nr. 119.

"'t huys te Woerden."

De oudste vermelding van kasteel Woerden II staat in de rekeningen van 1415-1416 van Heynric Hermans, de rentmeester voor Jan van Beieren voor Woerden (ARA, Archief van de Graven van Holland, inv. nr. 119) en luidt ' 't huys te Woerden' (Verweij 1989, 14).

Bezitsgeschiedenis
De eerste bekende eigenaar van Woerden (1415) is Jan van Beieren, die het kasteel in 1415-1416 liet bouwen. Hij werd in 1425 door Filips van Bourgondië opgevolgd. Het huis kwam achtereenvolgens in handen van zijn zoon Karel de Stoute (vanaf 1467) en Maria van Bourgondie (vanaf 1477). Zij stierf in 1482 en werd opgevolgd door haar minderjarige zoon Filips. Zijn vader Maximiliaan van Habsburg trad op als regent. In 1488 nam Jan van Montfoort vervolgens het kasteel in. Maximiliaan van Habsburg veroverde het op hem terug. Daarna nam in 1494 Filips zijn rechtmatige plaats als landheer in. In 1506 stierf hij echter, en Woerden kwam in handen van zijn 6 jaar oude zoontje Karel V. Deze aanvaarde in 1515 formeel het gezag over de Nederlandse gewesten. Zijn zoon, Filips II, gaf Woerden vervolgens in 1538 in leen aan Erik van Brunswijk. Erik van Brunswijk had namelijk als officier meegevochten in Filips' oorlog in Frankrijk, en had daarbij Anne de Monmorency en de maarschalk De Saint-Andre krijgsgevangen genomen. Filips nam deze gevangenen van hem over, maar moest daarvoor 112.000 gulden betalen. Dat had hij niet zomaar, en daarom gaf hij Erik van Brunswijk enkele bezittingen in pand, waaronder kasteel Woerden (1415). Deze Erik werd opgevolgd door Julius van Brunswijk, en na zijn dood kwam het in 1589 in handen van de graaf van Hohenlohe. Zijn weduwe, Maria van Nassau was de laatste die met Woerden beleend werd: in 1617 werd het pand afgelost, en werd Woerden weer van de Staten van Holland. In 1672 werd kasteel Woerden bezet door de Fransen. Zij hielden er flink huis en vertrokken pas in oktober 1673. Vanaf 1676 tot 1705 zat het Groot-Waterschap van Woerden in het kasteel. In 1787 bevalen de Staten van Holland de kastelein, de oranjegezinde Willem van der Hoeve, het kasteel te verlaten, zodat de patriottische Commissie van Defensie zich er kon vestigen. Deze commissie moest de provincie Holland en de stad Utrecht beschermen tegen Willem V. Enkele maanden later was de kastelein terug met Willem v en de Pruissische legers, die het kasteel weer heroverden. In 1795 moest hij het kasteel echter alsnog afstaan aan de Fransen. In 1814 werd Woerden (1415) bezit van het Departement van Binnenlandse Zaken. In 1824 ging het over in handen van de Departement van Oorlog, om in 1831 weer terug in handen van het Departement van Binnenlandse Zaken te geraken. De twee departementen wisselden elkaar nog een paar keer af als eigenaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er soldaten van het oost-front verzorgd. Pas in 1980 verliet het Departement van Defensie kasteel Woerden (1415). Momenteel is Kasteel Woerden in gebruik door de Stichting Abrona, een innovatieve christelijke organisatie, gespecialiseerd in een brede dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking in de provincie Utrecht.

Historische betekenis
Woerden 1415 was gelegen op de grens van Holland en het Sticht en had daar een militair-strategische functie. Het was bovendien het administratieve en agrarische centrum van de activiteiten van de eigenaar.

Bouwgeschiedenis
Kasteel Woerden is kort voor 1415 gebouwd als vierkant kasteel. De zijden van het kasteel waren ieder 50 m lang en op de hoeken stonden vier ronde torens, die met elkaar in verbinding stonden d.m.v. in baksteen overwelfde gangen. De ingang met poort bevond zich in de noordzijde. Het kasteel werd omgeven door een slotgracht. Waarschijnlijk had het vier of vijf verdiepingen boven een kelder. In 1457 werd de steiger aan de Rijn, aan de noordzijde van het kasteel, hersteld, en enkele jaren later werd 'die poirt opten Rijn' verbouwd. In 1477 is er sprake vn een oost- en zuidzaal, in 1480 ook van een west-zaal. In 1520 wordt vervolgens de oude zaal aan de oostzijde van het kasteelterrein afgebroken en vervangen door een nieuwe zaal aan de westzijde van de binnenplaats. Uit een aantekening in het dagboek van Aernout van Buchel uit 1590 blijkt dat de muren van het kasteel verbreed werden. Vervolgens werden de torens op een gegeven moment voor het midden van de zestiende eeuw verlaagd. Op een plattegrond van 1770 is vervolgens zichtbaar dat er een zuidgebouw bijgekomen is, terwijl het oostgebouw verdwenen was. Daarvoor in de plaats werd in de periode 1814-1818 een nieuw gebouw neergezet. Begin negentiende eeuw werd ook de gracht aan de noordzijde gedempt. In 1842 wordt de zuidoostelijke toren afgebroken, deze was zozeer vervallen was dat er instortingsgevaar was. In plaats van de ronde toren werd er een laag vierkant gebouw opgetrokken. Op een gegeven moment tussen 1853 en 1872, maar waarschijnlijk al voor 1860, werd er aan de westzijde van het kasteel een gebouw neergezet. Dit gebouw is in 1985-86 gesloopt. De gracht aan de zuidzijde werd begin twintigste eeuw gedempt en het westelijke gedeelte in de jaren vijftig en zestig van die eeuw. Inmiddels zijn deze gedeeltes in 1989 weer uitgegraven. Enkel de gracht aan de oostzijde is nog oorspronkelijk. Ook de latere aanbouwen op de binnenplaats zijn bij de restauratie van 1986 tot 1989 gesloopt.