Lobith / Tolhuis (2)

IN BEWERKING [?]

Object
Lobith / Tolhuis (2)

Locatie
Adres: Markt-Dorpsdijk
Lobith
Gemeente Rijnwaarden
Provincie Gelderland

Van het kasteel Tolhuis te Lobith is de exacte locatie niet bekend. Vermoedelijk bevond het kasteel zich op de plaats van de huidige R.K. kerk te Lobith (Ilgen 1978).

Typologie

Uit 17de-eeuwse afbeeldingen is op te maken dat het tolhuis bestond uit een vierkante of rechthoekige hoofdburcht met dito voorburcht met daarbij een vrijstaand ronde toren aan de rivierkant.

Etymologie
Het kasteel is vernoemd naar het tolhuis dat zich bevond te Lobith.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-04-2006

Van kasteel te Lobith is niets meer over.

Oudste vermelding
Datum: 1347/48
Bron: Gelders Archief, Arnhem, inventaris Hertogelijk archief, No. 719

"'nove domus' "

Een rekening van de Lobithsche tollenaar Johannes Miis uit 1347 vermeldt dat er een nieuw (hertogelijk) huis op de tragel werd gebouwd, als volgt: 'Item pro structura et fabrica nove domus apud den tragel hoc anno primo Rutghero et Arnoldo, fratibus, de Ghent, carpentatoribus, laborantibus a Domenica post Exaltationem Sancte Crucis usque ad Dominicam post die Beati Martini hyemalis XLVI diebus cuilibet de die XII d., videlicet II Marcas XVIIId.'. De tragel is een pad langs de rivier waarlangs men boten kan slepen. Het nieuwe tolhuis (nove domus) werd gebouwd omdat het oude tolhuis (Lobith 1) op een andere locatie zijn functie verloor door het verzanden van de rivier.

Bezitsgeschiedenis
Het tolhuis te Lobith werd vermoedelijk gebouwd door Reinoud I van Gelre. Uit hertogelijke rekeningen blijkt dat het tolhuis in late veertiende en vijftiende eeuw gebruikt werd als een van de belangrijkste residenties van de hertogen van Gelre. Vanuit Duitsland reisend is het de eerste plek waar je kunt verblijven en je gasten kunt ontvangen. Hertog Arnoud van Gelre werd er door zijn zoon, Adolf, gevangen gezet. Catharina van Kleef kreeg het hierna in haar bezit vanaf 1459. In 1473 werd de tol met tolhuis, door Karel de Stoute, geschonken aan Jan van Kleef. Wie verder eigenaar van het kasteel is geweest is onduidelijk. Wel is bekend dat de functie van het kasteel als tolhuis rond 1600 kwam te vervallen vanwege de veranderende rivierloop. In de Tachtigjarige Oorlog werd het gebouw gebruikt door prins Maurits en Frederik Hendrik.

Bouwgeschiedenis
Het tolhuis te Lobith is in 1347/48 gebouwd. In 1384/85 is er sprake van een zaal als hoofdverblijf van de hertogen. Verder wordt er melding gemaakt van een graanschuur en een duivenhuis, 'de toren' en een huis, vermoedelijk van de tollenaar. In 1385/86 is er sprake van het nieuwe huis tussen de toren en het wachthuis en een huis tussen de toren en het bakhuis, verder niet gespecificeerd. Uit een rekening van 1411 blijkt het bestaan van een voorburcht. Tussen 1414 en 1418 wordt de ringmuur twee keer hersteld. in 1444 en 1445 is er sprake van een brouwhuis. Afgaande op 17de-eeuwse afbeeldingen en de rekeningen bestond het huis uit een hoofd- en voorburcht met een losse ronde toren langs de rivier. De hoofdburcht had een vierkante of rechthoekige plattegrond. In de 17de eeuw bevatte deze bebouwing in een U-vorm aan de west-, zuid- en oostzijde. Op zowel de noordwestelijke als noordoostelijke hoek stond een ronde toren. De zuidzijde bevatte de grote zaal met ten oosten daarvan een hoog smal huis (het waakhuis?). Langs de west- en oostzijde stonden lage vleugels. Tussen de oostvleugel en het huis op de zuidoosthoek bevond zich een smalle vierkante toren. De zaal bevatte in het midden van de noordzijde een hoge toren met daarin mogelijk de entree. In het midden van de noordzijde bevond zich een laag gebouw met hoog rookkanaal, mogelijk het bakhuis. Ten noordoosten van de hoofdburcht bevond zich de voorburcht. Hiervan is alleen bekend dat zich op de zuidwesthoek een vierkante toren bevond en op de zuidoostelijke en noordwestelijke hoek een ronde toren. Daartussen was een langgerekt gebouw. Ook tegen de noordzijde van de ronde toren stond een gebouw. Ten zuidwesten van de hoofdburcht stond langs de rivier een grote ronde toren. Rond 1660 is er weinig van het kasteel over. Het bouwvallige kasteel fungeerde van 1614 tot 1660 voor een deel als kerk. Toen de Fransen in 1672 ter hoogte van Lobith de Rijn overstaken, werden het dorp en grote delen van het kasteel verwoest. In de loop van de achttiende eeuw werden de resten van het kasteel gebruikt door de omringende bewoners als bouwmateriaal. In de loop van de 18e eeuw werd uiteindelijk het kasteel opgeruimd (Van Dalen 1972).