Object
Nijeveld

Locatie
Adres: Keerderberg
De Meern
Gemeente Utrecht
Provincie Utrecht

Nijeveld was gelegen in het gebied waar zich nu de Leidsche Rijn bevindt, in de wijk Veldhuizen, ten westen van de oude woonkern De Meern. Het kasteelterrein is opgenomen in het De Milan Viscontipark, ten zuiden van de Keerderberg. Het bestaat uit twee omgrachte terreinen, vermoedelijk stond het kasteel op het zuidelijke, ronde terrein.

Typologie

Er bestaat geen zekerheid welk type kasteel Nijeveld in de oudste fase is geweest. De redactie is van mening dat het mogelijk bij dit kasteelterrein kan gaan om de voorburcht van het middeleeuwse kasteel. Het niet opgegraven zuidelijke terrein was vermoedelijk de hoofdburcht. De voorburcht kan later verbouwd zijn tot een representatief geheel. De vorm van het zuidelijke eiland suggereert een vierkant of compact-zaaltorenkasteel. Gezien de omvang van het terrein en de datering ligt een vierkant kasteel daarbij het meest voor de hand.

Etymologie
De naam Nijeveld, 'nieuw veld' hangt mogelijk samen met het feit dat het kasteel gebouwd werd in een gebied dat nieuw ontgonnen was. In de Tegenwoordige Staat der Verenigde Nederlanden uit 1772 wordt de naam Nijeveld als volgt uitgelegd: er zou op het kasteelterrein een eerder huis hebben gestaan dat 'Velde' heeft geheten en toebehoorde aan een geslacht Van Velde, waarover vooralsnog geen nadere feiten bekend zijn. Vervolgens zou het in handen zijn gekomen van de Van Zuylens. Deze zouden het na de verwoesting van 1356 herbouwd hebben, en het daarna de naam Nieuw-Veld, Nijeveld, hebben gegeven. De naam Nijeveld komt echter al in 1311 in de bronnen voor, en deze uitleg van de naam kan dus niet kloppen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 19-2-2009

Het kasteelterrein van Nijeveld is opgenomen in het De Milan Visconti Park in de wijk Leidsche Rijn.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De twee kasteelterreinen zijn nog steeds omgracht. (ik denk dat ze WEER omgracht zijn. Op de kadastrale minuut datgene wat nu water is wel duidelijk te zien, maar niet aangegeven als water, zie afbeeldingen)Ze liggen hoger dan het omringende landschap, doordat het omringende gebied afgegraven is t.b.v. de baksteenindustrie. Op het noordelijke eiland zijn bovengronds nog resten van de muren van kasteel Nijeveld zichtbaar.

Afmetingen
Het noordelijke kasteelterrein meet ca. 42 x 45 m. Het zuidelijke, afgerond kasteelterrein, heeft een diameter van ca. 37 m. Vermoedelijk was het ronde, zuidelijke terrein de hoofdburcht. Het gehele terrein inclusief de grachten was ongeveer 125 x 75 m groot. Deze afmetingen zijn gebaseerd op de kadastrale minuut van Veldhuizen, Utrecht, sectie A, blad 02.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivieroeverwal, geologie - Kalkhoudende poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5.

Oudste vermelding
Datum: 1311
Bron: RAU, Huis Nyveld, inv. nr. 24.

"naast het kasteel Nyenveld in het gerecht van de geachte Jacobus van Lichtenberg, Ridder."

In 1331 werd Steven van Zuylen, ridder, door de deken van St. Jan beleend met 26 morgen bouwland gelegen 'naast het kasteel Nyenveld in het gerecht van de geachte Jacobus van Lichtenberg, Ridder'.

Bezitsgeschiedenis
Waarschijnlijk is kasteel Nijeveld gebouwd door een lid van de familie Van Zuylen, mogelijk in de tweede helft van de dertiende eeuw. Dirk van Zuylen was in 1288 de eerste die zich ook Van Nyevelde noemde. Wanneer het kasteel Nyeveld voor het eerst genoemd wordt, in 1311, is het Dirks zoon Steven die beleend wordt met de 26 morgen bouwland gelegen naast het kasteel. Vanaf het midden van de veertiende eeuw hielden leden van de familie Van Zuylen van Nijeveld het kasteel met vier hoeven land in leen van de Utrechtse bisschop. In 1536 werd kasteel Nijeveld door troepen van de graaf van Holland onder leiding van Jan van Egmond geplunderd en verwoest. Het is niet duidelijk of het kasteel toen meteen hersteld of herbouwd is. De eerstvolgende vermelding stamt pas uit 1591. Inmiddels was het kasteel in 1536 door het huwelijk van Oeda van Zuylen van Nijeveld met Jan van Rossum overgegaan in handen van het Gelderse geslacht Van Rossum. Hun zoon Steven verkocht het in 1579 aan Wilhelmina van Haeften, getrouwd met Walraven van Brederode. Walraven en Wilhelmina hebben kasteel Nijeveld gerepareerd en 'verbeterd'. Hun dochter Theodora droeg het huis in 1625 over op haar derde zoon Wolphard. Na zijn overlijden kwam het eerst in handen van zijn zuster Hedwig, en na haar overlijden ging het in 1679 over op hun neef Carel Emilius, graaf van Dohna. Bij zijn dood in 1687 kwam het in handen van de echtgenoot van zijn zuster Amalia, Simon Hendrik van der Lippe und Detmold. Zijn zoon Frederik Adolf verkocht Nijeveld, dat waarschijnlijk al in vervallen staat verkeerde, in 1710 aan Daniël de Milan de Visconti. Zijn zoon Gijsbert Franco droeg het huis in 1765 over aan Jan Pieter Nicolaas van Reede. Diens nicht Johanna Geertruida trouwde met Jan Anthony van Lawick van Pabst en in 1849 erfde haar zoon Diederik Jacob van Lawick van Pabst Nijeveld. In 1995 was deze familie nog steeds in bezit van het terrein.

Bouwgeschiedenis
Mogelijk is kasteel Nijeveld in de tweede helft van de dertiende eeuw gebouwd, waarschijnlijk door een lid van het geslacht van Zuylen. In 1288 wordt Dirk van Zuylen 'Dirk van Nyevelde' genoemd, wat erop zou kunnen duiden dat er toen al een kasteel Nijeveld stond. Mogelijk was het een vierkant kasteel. Dit is in 1356 door troepen van de graaf van Holland onder leiding van Jan van Egmond 7 weken lang belegerd, totdat Steven van Zuylen zich gedwongen zag zich over te geven. Het kasteel werd geplunderd en verwoest. Het is niet duidelijk of het kasteel toen meteen hersteld is. Tussen 1579 en 1591 hebben Wilhelmina van Haeften en Walraven van Brederode kasteel Nijeveld laten herbouwen; zoals een zeventiende-eeuws handschrift meldt: zij 'hadde Nijeveld laten repareren en vele verbeteren'. Dit is waarschijnlijk het kasteel dat in 1646/7 door Roelant Roghman is afgebeeld. Op de zuidoosthoek stond een woonvleugel van ca. 14 m lang bestaande uit een woonlaag boven een kelder, gedekt door een zadeldak tussen bakstenen trapgevels. De vensters en de Vlaamse gevels kunnen inderdaad het resultaat zijn van een verbouwing in de jaren tachtig van de zestiende eeuw. Op de woonvleugel sloot een vrijwel identieke vleugel aan, maar dan ca. 4 m. teruggesprongen. Op de noordoosthoek van het kasteeleiland stond een toren van waarschijnlijk 6 m. in het vierkant. Deze toren werd met de woonvleugel verbonden door een muur voorzien van kantelen, met in het midden een toegangspoort en een houten brug. Op de noordwesthoek van het kasteelterrein stond een vergelijkbare toren. De muren van de vleugel op de zuidoosthoek waren ca. 2 m. dik, die van de ingesprongen vleugel ca. 1,4 m. dik. Dit kan erop duiden dat de zuidoostvleugel een zaaltoren is geweest die oorspronkelijk veel hoger opgetrokken is geweest. In 1665 stond het huis er volgens een tekening voor het Ridderhofstedenboek nog goed bij. Een tekening van Cornelis Pronk uit ca. 1730 laat zien dat haaks op de zuidoostvleugel nog een verdiepingsloze onderkelderde zuidvleugel met trapgevels stond. De twee hoektorens en de zuidwestelijke vleugel waren toen al verdwenen. Uit andere achttiende-eeuwse tekeningen blijkt dat Nijeveld steeds verder in verval raakte. Mogelijk is dit begonnen tijdens de Franse bezetting van 1672/73, toen de Fransen door het land trokken en een spoor van vernielingen achterlieten. Op de kadastrale minuutkaart van 1832 staat er geen enkele bebouwing meer op het kasteelterrein, en fungeert het als boomgaard. In 1991 is de oostmuur van het kasteel door D.W. Gravendeel en H.E.J. van Essen vrijgelegd en ingemeten. In 2001 verrichte RAAP archeologisch-geofysisch onderzoek op het terrein. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat kasteel Nijevelt behalve door de huidige gracht, omringd is geweest door een verdedigingsstelsel van nog eens drie of mogelijk zelfs vier grachten met een variërende breedte van 7-11 meter, met daartussen gelegen aarden wallen uit het midden van de 14e eeuw. Dit stelsel was nog aanwezig in de 17e eeuw, zoals een plattegrond uit diezelfde eeuw laat zien.

Afbeeldingen
- Kasteel Nijeveld gezien vanuit het noordoosten, door Roelant Roghman, 1646/47. Particuliere collectie. (Wttewaal e.a. 1995, 347)_- Ontwerptekening voor de tuinen van kasteel Nijeveld, door Daniel Marot, 1713, RUA, TA 1695. (Wttewaal 1994, 125)_- Kasteel Nijeveld, tekening door L.P. Serrurier naar een prent van Cornelis Pronk, 1731, RUA, TA 1697. (Wttewaal 1994, 124)_- Kasteel Nijeveld gezien vanuit het zuidwesten, door Abraham de Haen naar Cornelis Pronk, 1734. MFA, AC 15-74-2. (Wttewaal e.a. 1995, 349)_- Kasteel Nijeveld in vervallen staat, door Jan de Beyer, ca. 1745. GMA 1207. (Wttewaal e.a. 1995, 349)_- Kasteel Nijeveld in vervallen staat, gravure door H. Spilman naar de tekening van Jan de Beyer, collectie Historische Vereniging Vleuten-De Meern. (Wttewaal 1994, 124)_- Kadastrale minuut, 1832, gemeente Veldhuizen, Utrecht, sectie A, blad 2, nrs 146-151.(Wttewaal e.a. 1995, 350 (ten onrechte afgebeeld met water in de grachten: dit was hooiland; en http://watwaswaar.nl/#Ug-VK-9-ed-1v-1-34Cu-25Xc---1HQ, geraadpleegd op 22-03-2010). - Plattegrond van huis Nijeveld, gereconstrueerd op basis van de opmeting van D. W. Gravendeel en H.E.J. van Essen in 1991, het ontwerp voor de tuinen door Daniel Marot uit 1713 en topografische afbeeldingen. Tekening R. G. Bosch van Drakestein 1995. (Wttewaal e.a. 1995, 348) _- Het voormalige kasteelterrein gezien vanuit de lucht. Foto Provincie Utrecht (H. Boll) 1994. (Wttewaal e.a. 1995, 350)_-Tekening uit 1991 van de fundamenten van het kasteel door D.W. Gravendeel en H.E.J. van Essen (Van de Mark 2006, 40). -17e-eeuwse plattegrond van Nijeveld met restanten van het grachtenstelsel (De Kam 2008, 88).-Kadastrale minuut (1832) over Google Earth foto, 2009, Locatie terrein Nijeveld. (NKS digitale documentatie)_Overige afbeeldingen, zie Nanning 1991.

Literatuur
- Graafstal, E.P., 2000, Vleuten-De Meern Nijeveld, in: Archeologische Kroniek 1998-1999, Utrecht, 153-162.- Kam, R. de, 2008, Nijevelt; een verdwenen kasteel in Leidsche Rijn, Utrecht. - Kattenberg, A.E., en C.S.I. Thanos, 2001, Kasteel Nijevelt te Vleuten-De Meern een archeologisch-geofysisch onderzoek, RAAP-rapport 700, Amsterdam._- Nanning, K.B., 1991, 'Negentien afbeeldingen van de Ridderhofstad Nijeveld' in: Tijdschrift van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens, 1991, 11-3, 55-56. _- Wttewaal, O., 1994, Vleuten-De Meern, geschiedenis en historische bebouwing. Monumenten-inventarisatie Provincie Utrecht 12, Zeist, 121-127._- Wttewaal, O., J.H. Huiting en B. Olde Meierink, 1995, 'Nijeveld', in: B. Olde Meierink e.a. (red), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 347-350.

Coördinaten
Coordinaten: 52° 4'52.83''N, 5° 0'56.38''O
Kaartblad: 31G , x: 129.531, y: 454.850 , precisie 3

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:  (46101)

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 27-10-2005

Archeologisch onderzoek RCE
-2001 RAAP geofysisch onderzoek

Geomorfologische codering
3K25, Rivieroeverwal.

Bodemkundige codering
Rn95A-VI, Kalkhoudende poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5.