Object
Zuide(r)wijck Spick / Spiek / Spieker / Spijker

Locatie
Adres: Raaystraat 1, 1a, 1b en 3, 6071 NC, Swalmen
Swalmen
Gemeente Roermond
Provincie Limburg

Het huis Zuide(r)wijck Spick is gelegen in de gemeente Roermond, binnen het tussen Swalmen en Roermond in het buitengebied van Swalmen gelegen buurtschap Boukoul, ten oosten van de provinciale weg N271. De coördinaten van de hoekpunten van het door een gracht omgeven totale kasteelterrein (hoofdburcht, voorburcht en tuin) zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Swalmen, 1811-1832, Limburg, sectie D, blad 02, en Google Earth.

Typologie
 (Bouwhof met herenhuis)
De in de 15e eeuw reeds genoemde bouwhof Spick bestond in eerste instantie waarschijnlijk alleen uit een boerderij. Uitbreiding tot de kasteelhoeve, waarvan thans nog het in de 19e eeuw verhoogde onderkelderde herenhuis en een deel van de dienstvleugels van de hoofdburcht nog aanwezig zijn, heeft waarschijnlijk plaats gevonden vanaf de 17e eeuw.

Etymologie
In het Oost-Nederlands betekent Spi(c)k een doorwaadbare plaats in een beek. Hier heeft dit mogelijk betrekking op de oude Maasbedding, waaraan ook kasteel Hillenraad is gelegen. Zuide(r)wijk is later toegevoegd en ontleend aan de naam van de 18e eeuwse eigenaren.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: juni 2012

Huidige functie:

Het thans op de voorburcht aanwezige gerestaureerde koetshuis is in gebruik als recreatiewoning. De rondom een binnenplein gegroepeerde gebouwen van de hoofdburcht, bestaande uit een herenhuis met bijbehorende dienstgebouwen, vormen een onderdeel van het agrarische bedrijf Zuidewijk Spick.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (Betreft het onderkelderde herenhuis)
Grondgebruik:  (landgoed)

Van de kasteelhoeve zijn thans nog zichtbaar het herenhuis met bijbehorende dienstgebouwen op het terrrein van de voormalige hoofdburcht en een tweetal dienstgebouwen op het terrrein van de vroegere voorburcht. Ook een groot deel van de oorspronkelijke omgrachting is nog aanwezig.

Afmetingen
De aangegeven totale afmetingen betreffen het geheel omgrachte gebied van voorburcht, hoofdburcht en aanliggende tuin. De afmetingen van de hoofdburcht zijn ingeschat, omdat de gracht tussen hoofdburcht en tuin verdwenen is.

Oudste vermelding
Datum: 1463
Bron: Laathof te Asselt

Bouwhof de Spycker of 'de hof op gen Spick' was in 1463 cijnsplichtig aan de laathof te Asselt.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende vermelding van bouwhof de Spycker of 'de hof op gen Spick' betreft een aantekening in het cijnsboek van de laathof te Asselt, waaruit blijkt, dat Hendrik van den Griende, schepen van Roermond de cijns ervoor betaalde. Op grond hiervan wordt aangenomen dat hij de eigenaar ervan was. Via het huwelijk van zijn kleindochter gaat Huis de Spick over naar de familie Dursdal. Na door verkoop tijdelijk in het bezit te zijn geweest van de familie van Merwijck, heer van Kessel, werd Huis de Spick in 1650 weer teruggekocht door de familie van Dursdal. Via verkoop komt het huis vervolgens in 1725 in het bezit van Frederik Jacob baron Heereman van Zuydtwijck. Sindsdien is de naam van het huis veranderd in Zuide(r)wij(c)k Spick. In de loop van de 19e eeuw is huis Zuide(r)wij(c)k Spick in handen gekomen van de NV Limburgsche Grondmaatschappij De Maasgouw, die het verpachtte en later verkochten aan de familie Vallen. Momenteel is het huis in het bezit van de fam. Thissen-Munnix.

Historische betekenis
Huis Zuide(r)wijk Spick heeft geen rol van betekenis gespeeld in de geschiedenis van Limburg

Bouwgeschiedenis
Op grond van de beschikbare informatie uit het laathof te Asselt bestond Huis De Spick al in 1463. Niet duidelijk is of het dan alleen een boerderij betrof, of dat er tevens sprake was van een omgrachting en een verdedigbare woning. Aangenomen wordt, dat de loop van de 17e eeuw het Huis werd uitgebreid tot de huidige afmetingen. Zoals uit een koopakte uit 1718 blijkt, ontstond door deze uitbreiding een volledig omgracht complex, bestaande uit een hoofdburcht met aan de westzijde ervan een voorburcht en aan de oostzijde ervan een moestuin. Voorburcht en moestuin waren door een tussengracht gescheiden van de hoofdburcht. Een deel van de grachten is inmiddels verdwenen. Op het terrein van de hoofdburcht zijn de in baksteen uitgevoerde tweelaagse gebouwen gegroepeerd rondom de binnenplaats. Het belangrijkste bouwwerk hierin is het in de noordoosthoek aanwezige herenhuis, bestaande uit een kelderruimte met daarboven twee bouwlagen. Het geheel wordt afgedekt door een schilddak. Zowel dit herenhuis als de aanliggende dienstgebouwen zijn in de loop der tijd diverse keren verbouwd en gerestaureerd. In de eerste helft van de 19e eeuw is hierbij de verdiepingshoogte van het herenhuis vergroot om de zalen en de hal op de begane grond te kunnen moderniseren. Verder zijn de oorspronkelijk lage vensters vervangen door vensters in empirestijl. Halverwege de westvleugel bevindt zich het iets verhoogde poortgebouw voor de toegang tot de binnenplaats vanaf de voorburcht. Begin 18e eeuw is tegen de zuidgevel van het herenhuis een driezijdig gesloten kapel aangebouwd. De kapel is voorzien van een helmvormig dak. In de kapel bevindt zich een barok altaar met calvariegroep uit het eerste kwart van de achttiende eeuw. De koepel is gedecoreerd met een beschildering, die is aangebracht in de negentiende eeuw. Of bij de bouw van het herenhuis mogelijk onderdelen van eerdere bebouwing zijn opgenomen is niet bekend. De oorspronkelijk op de voorburcht rondom een binnenplein gegroepeerde bebouwing is gesloopt en vervangen door een tweelaags dieinstgebouw, gelegen aan de zuidzijde. De voorburcht is toegankelijk vanaf de Raaystraat via een poortgebouw.

Afbeeldingen
- Huis Zuiderwijck Spick vanuit noord-westen gezien, Flament, A.J.A., 1920, Het huis De Spicker of het Spick onder Swalmen, Buiten, geïllustreerd weekblad, 93; - Huis Zuiderwijck vanuit noord-oosten gezien, Timmers, J.J.M., 1976, Kijk op Nederland, Limburg, Amsterdam, 126; - Huis Zuiderwijck huiskapel, Timmers, J.J.M., 1976, Kijk op Nederland, Limburg, Amsterdam, 125; - Toegangspoort hoofdburcht gezien vanaf voorburcht, Vemer, J.C., 2003, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, Tilburg, 93; - Toegangspoort hoofdburcht gezien vanaf binnenplein hoofdburcht, Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 27; - Toegangspoort hoofdburcht, Vemer, J.C., 2003, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, Tilburg, 94; - Huis Zuiderwyck, Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 27; -

Bronnen
-http://watwaswaar.nl/#ee-Ai-8-1-1v-1-44y8-ibg---2sU, geraadpleegd juni 2012; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd juni 2012; - http://www.kich.nl/#a=1;b=1, geraadpleegd juni 2012; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd juni 2012; - http://www.zuidewijkspick.nl/historie.htm

Literatuur
- Flament, A.J.A., 1920, Het huis De Spicker of het Spick onder Swalmen, Buiten, geïllustreerd weekblad, 92-93; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 191-193; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der monumenten in de provincie Limburg, 's Gravenhage, 572; - Steffens, A., 1894, Bijdragen tot de geschiedenis van Swalmen en Asselt, Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg, Maastricht, 314-316; - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades- Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zwolle, 354; - Timmers, J.J.M., 1976, Kijk op Nederland, Limburg, Amsterdam, 125-126; - Tromp, H., Private Country Houses in the Netherlands, Zwolle, 292; - Vemer, J.C.,1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 46-48; - Vemer, J.C., 2003, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, Tilburg, 93-94; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 27 en 103;

Coördinaten
Coordinaten: 51°12'29.31'N,  6° 2'46.15'O
Kaartblad: 58G , x: 201,05, y: 357,21, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 524299
 OMSCHRIJVING UIT ODB: De historische buitenplaats Zuidewijk Spick is in feite een grote boerderij op de bekende Limburgse castellum-plattegrond; een parkaanleg van grote allure ontbreekt; wel zijn er een moestuin en een wandelbos ("doolhof" genaamd). Zuidewijk Spick is, evenals het verder noordelijk gelegen kasteel Hillenraad, gelegen in een oude Maasbedding, een in de regel weinig geschikte locatie voor bewoning, met uitzondering van kasteelplaatsen en vestiging van watermolens; Zuidewijk Spick vormt zo'n uitzondering. Als landadellijk agrarisch complex is het zeer karakteristiek en indrukwekkend; helaas doen twee recent gebouwde schuren ten zuiden van het complex afbreuk aan de visuele beleving. Onder het maaiveld bevinden zich naar alle zekerheid oudheidkundige restanten, bijvoorbeeld aan de Raaystraat, bij de toegangsbrug tot de historische buitenplaats Zuidewijk Spick, waar ondergronds de bakstenen fundering van het oude poortgebouw is aangetroffen. Het complex ligt ten zuiden van Boukoul in de flauwe bocht van de Raaystraat en de weg naar het gehucht Maalbroek en wordt begrensd door eigen agrarische terreinen. Het complex bestaat uit: KASTEELBOERDERIJ (1), PARKAANLEG (2), BIJGEBOUWEN (3), MUUR met POORT (4), TOEGANGSBRUG (5), TWEE BAKSTENEN HEKPIJLERS (6). Op de bij de registeromschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.Waardering De historische buitenplaats Zuidewijk Spick is van algemeen cultuurhistorisch belang vanwege de ouderdom, zowel onder als boven het maaiveld, en als belangrijk voorbeeld van een oude Limburgse herenboerderij in een vrijwel ongestoorde rurale setting. Zoals reeds gemeld wordt een en ander verstoord door twee in 1996 gebouwde grote schuren; de schuren staan net ten zuiden van de historische buitenplaats Zuidewijk Spick. De twee bakstenen hekpijlers aan de zijde van de Raaystraat, nabij de brug, dateren uit 1967 en genieten geen bescherming ingevolge de Monumentenwet 1988.

Monumentnummer: 524300
 OMSCHRIJVING UIT ODB: KASTEELBOERDERIJ bestaande uit een hoog herenhuis onder een schilddak (grijze pannen), XVIII met mogelijk ouder muurwerk uit XVII, vormt met de aansluitende boerderij en dienstgebouwen een rechthoekig omgracht complex, XVIII, met binnenplaats, die bestraat is met veldkeien, XVIII; aan de tuinzijde is de binnenplaats gesloten door een muur met poort (zie onderdeel 4). De kasteelboerderij beslaat het meest westelijke deel van het eiland, dat door de rechthoekige gracht omsloten is, deze gracht is ten dele gedempt; het oostelijk deel van het terrein op dit eiland wordt ingenomen door de moestuin. De ingangsvleugel van de kasteelboerderij (i.e. de westvleugel) heeft een iets hogere poort onder een tentdak (lei), bekroond door een zeskantige lantaarn. Tegen de korte zuidgevel van het herenhuis een driezijdig gesloten kapel met helmvormig dak (lei). Alle gebouwen in baksteen, vernieuwde houten achtruits vensters, dakkapellen met leien gedekt. Inwendig onder meer een trap met balusterleuning en twee zalen met muurschildering, XIXa. In de kapel een barok altaar, XVIIIa; de koepel heeft een beschildering, XIXc. Waardering De KASTEELBOERDERIJ is van algemeen belang: - vanwege de ouderdom; - wegens de architectuur- en bouwhistorische betekenis; - vanwege de karakteristieke architectuur en plattegrond; - als vervaardigd en monumentaal hoofdaccent van de historische buitenplaats.

Monumentnummer: 524304
 OMSCHRIJVING UIT ODB: PARKAANLEG, bestaande uit a. moestuin; b. wandelbos met stuw in de Rougebeek of Blankwaterlossing; c. elzenbroekbosje met een rij populieren; d. voorplein en erf; e. voormalige karpervijver.ad a.: de moestuin ligt op het eiland ten oosten van de kasteelboerderij en is alleen toegankelijk via een poort in de muur, die de binnenplaats afsluit; ook vanuit het huis kan de tuin betreden worden; aan noord-, oost- en zuidzijde wordt de tuin begrensd door de gracht. Aan de zuidzijde van de gracht loopt een herkenbaar dijklichaam waarop een "laantje" met beukenbeplanting. De tuin is door een padenkruis in vier compartimenten verdeeld, waarschijnlijk daterend uit de tweede helft van de 19de eeuw; van oudere beplantingen resteren o.m. twee perenbomen enkele fruitbomen en oude buxushaag langs het middenpad; vlak bij het huis staat een markante hoge spar. De paden zijn niet verhard. Tussen kasteelboerderij en moestuin liep een (inmiddels gedempte) gracht terwijl de poorttoegang naar de moestuin van een (inmiddels verdwenen) ophaalbrug was voorzien. Het bakstenen schuurtje midden in de tuin behoort niet tot de beschermde onderdelen, hetzelfde geldt voor het houten tuinhuis uit 1990. ad b.: het wandelbos, "doolhof" genoemd, ligt aan de noordkant van de Raaystraat op het punt waar deze straat via een flauwe bocht overgaat in de weg naar Maalbroek; het is ongeveer 1.5 hectare groot en is waarschijnlijk in de eerste helft van de 19de eeuw aangelegd; een eenvoudig rondgaand padenpatroon en een drietand zijn nog vaag te herkennen. Er staat voornamelijk opgaand oud loofhout, waaronder eik, beuk, acacia, berk, linde, tamme kastanje en paardekastanje. Fraai geboomte op de steilrand wekt de indruk van een laanbeplanting. Door het bos stroomt de Rougebeek of Blankwaterlossing, deze waterloop met stuw voorziet de gracht van de historische buitenplaats Zuidewijk Spick van water. De waterscheiding tussen Roermond (zuid) en Swalmen (noord) ligt op deze plaats. Er is enige geaccidenteerdheid en op de overgang naar de oostelijk en hoger gelegen es is een steilrand van enkele meters. ad c.: het elzenbroekbosje met een rij populieren behoort strikt genomen niet tot de parkaanleg; het is gerangschikt als overgang tussen het wandelbos en de rest van het complex. Het betreft een moerassig gebiedje van ongeveer 1 ha. beplant met elzen waartussen enkele oude bomen herkenbaar zijn die mogelijk deel hebben uitgemaakt van een laantje langs een (inmiddels verdwenen) dam. Het elzenbroekbosje met oude bomen ligt direct ten oosten van de moestuin buiten de gracht, in de oksel van de reeds hierboven genoemde flauwe bocht in de weg en wordt doorsneden met enkele rechte waterlopen. ad d.: het voorplein en erf liggen ten westen van de kasteelboerderij; aan de noordzijde wordt het geheel begrensd door de noordelijke poot van een L-vormig stuk gracht langs de Raaystraat, aan de westzijde door de westpoot van deze gracht en aan de zuidkant door de boerderij en de remise (zie onderdeel 3). Vanaf de Raaystraat betreedt men het voorplein via een dam; de poort op de dam (twee bakstenen pijlers) dateert uit 1964 en valt derhalve buiten de bescherming. Het voorplein heeft een puinverharding. Het erf heeft deels een moderne tuininvulling. ad e.: de voormalige karpervijver ligt ten noord-oosten van het hoofdgebouw en wel ten oosten van de weg met de naam Boven Boukoul, ten noorden van de Raaystraat en wordt aan de oostzijde begrensd door een in noord-zuidrichting lopend dijklichaam. De voormalige karpervijver dateert in oorsprong uit circa 1800 en werd omstreeks het jaar 1900 gedempt.Waardering De PARKAANLEG van de historische buitenplaats Zuidewijk Spick vertegenwoordigt het algemeen belang wegens: - de ouderdom; - de oorspronkelijke moestuinindeling; - de rudimenten van de voormalige karpervijver; - de landschappelijk-visuele waarden en - als wezenlijk cultuurhistorisch onderdeel van het complex en - wegens de historische belevings- en ervaringswaarden die in de parkaanleg besloten liggen.

Monumentnummer: 524361
 OMSCHRIJVING UIT ODB: BIJGEBOUWEN, zijnde de boerderij (a) en de remise (b) welke met elkaar verbonden zijn door een poort (c); dit ensemble ligt ten westen van de kasteelboerderij. ad a.: rechthoekig gebouw met mansardekap (grijze pannen), XVIII; het woongedeelte aan de westkant; de erfzijde van het bakstenen gebouw is wit gekalkt; aanbouw onder lessenaarsdak, die dienst doet als koeienstal, tegen de zuidgevel van de boerderij is van ondergeschikt monumentaal belang en dateert uit omstreeks 1965. De gracht achter de boerderij is ten dele gedempt.ad b.: klein rechthoekig bakstenen gebouw, remise, met mansardekap (grijze pannen), waarin paardenstallen en ruimte voor één koets; XVIII; de oostelijke langszijde staat in de gracht; aan de korte achterzijde loopt de mansardekap over in een lessenaarsdak. ad c.: de bakstenen poort heeft een laag schilddak met grijze pannen en een doorgang met een afgeplatte toog; in 1996 gerestaureerd.Waardering De BIJGEBOUWEN zijn van algemeen belang wegens: - de ouderdom; - de historische en functionele betrokkenheid op de historische buitenplaats Zuidewijk Spick; - vanwege de architectuur- en bouwhistorische betekenis; - als wezenlijk cultuurhistorisch onderdeel van het complex.

Monumentnummer: 524380
 OMSCHRIJVING UIT ODB: MUUR met POORT, XVIII; scheiding tussen moestuin en binnenplaats, baksteen. Boven de ronde poort verhoogt de muur zich in een min of meer driehoekige vorm met licht gebogen zijden waarop vijf vierkante pinakels staan (ook baksteen) met bolvormige bekroningen.Waardering De MUUR met POORT is van algemeen belang wegens: - de ouderdom; - vanwege de architectuur van de poort; - als bouwkundig en cultuurhistorisch onderdeel van het complex; - de historische en functionele betrokkenheid op de historische buitenplaats Zuidewijk Spick, met name als geledende en (erf)scheidende elementen.

Monumentnummer: 524381
 OMSCHRIJVING UIT ODB: TOEGANGSBRUG tot de binnenplaats vanaf het voorplein, volgens sluitsteen in een van beide bogen in 1848 gerealiseerd (ter vervanging van een ophaalbrug); bouwkundig verbonden met de westvleugel van de kasteelboerderij; baksteen met twee bogen; lage borstwering met hardstenen dekplaten.Waardering De TOEGANGSBRUG is van algemeen belang wegens: - de ouderdom; - de karakteristieke verschijningsvorm en constructie; - de historische en functionele betrokkenheid op de historische buitenplaats Zuidewijk Spick.

Monumentnummer: 528924
 OMSCHRIJVING UIT ODB: TWEE BAKSTENEN HEKPIJLERS, ten zuiden van de boerderij, voorzien van gecementeerde pyramidevormige mutsen, elk met twee ijzeren hekduimen en anti-aanrijdstenen tegen de binnenzijde. Datering: XIXB.Waardering De TWEE BAKSTENEN HEKPIJLERS ten zuiden van de boerderij vertegenwoordigen het algemeen belang op basis van: - de ouderdom; - de karakteristieke verschijningsvorm; - de functionele betrokkenheid op de historische buitenplaats Zuidewijk Spick.

Bescherming terrein
Status:  (terrein met hoge archeologische waarde)

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Op het kasteel met bijbehorende kasteelterrein is van toepassing het in 2007 binnen de gemeente Roermond definitief geworden bestemmingsplan "Buitengebied Swalmen" met bijbehorende plankaart 1, blad 4. )
Bestemming:  (Landgoed met rijksmonument)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juni 2012

Geomorfologische codering
5E9/2R10: Dalvlakteterras/ Geul van vlechtend afwateringsstelsel

Bodemkundige codering
BKh26/ABv: Daalbrikgronden; fijnzandige, siltige, lichte zavel/Venige beekdalgronden