Object
Clarenborg

Locatie
Adres: In de nabijheid van de Kerklaan te Nieuwer ter Aa
Nieuwer ter Aa
Gemeente Breukelen
Provincie Utrecht

Google Earth coördinaten: Breedtegraad 52°11'31.65"N, Lengtegraad 4°58'45.03"OClarenborg was gelegen ten noorden de Nederlands-Hervormde kerk van Ter Aa, aan de overkant van de rivier de Aa, waarschijnlijk op het erf van de huidige boerderij 'ridderhofstad Clarenborg' aan de Kerklaan.

Typologie

Het is niet bekend hoe Clarenborg er in de middeleeuwen uit heeft gezien. De vermoedelijke locatie van het huis is nog wel aan te wijzen: de huidige boerderij Clarenborg ligt op een duidelijk verhoogd, licht geaccidenteerd terrein op een oeverwal.

Etymologie
Clarenborg is genoemd naar Johan van Clarenborch, echtgenoot van Gerritje van der Aa, die in 1416 het huis erfde van haar vader Jacob van der Aa.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 23-7-2009

Huis Clarenborg is niet meer zichtbaar in het landschap. Op de vermoedelijke plek van het huis staat tegenwoordig een boerderij. Bij het bouwen van een schuur zouden er fundamenten van het oude huis zijn uitgebroken, maar archeologisch onderzoek heeft niets opgeleverd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er is niets meer zichtbaar van huis Clarenborg. Op de vermoedelijke locatie van het huis is tegenwoordig een boerderij gelegen. Bij het bouwen van een schuur zouden er fundamenten uitgebroken zijn, maar archeologisch onderzoek heeft niets opgeleverd.Archis monumentnummer (AMK): 1962Waarde: Terrein van archeologische waarde, niet beschermd.Beschrijving uit Archis: Het terrein vertoont geen relief meer. In 1976 was dit nog wel aanwezig. Bij de bouw van de ten zuiden van het terrein gelegen schuur zijn ooit fundamenten weggebroken. Bij bodemweerstands- meting zijn geen andere fundamenten waargenomen. Van wanneer het huis dateerde is niet bekend. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat het in ieder geval al in de 14de eeuw bestond. In de 17de eeuw was het tot een ruine vervallen om ergens in de 18de eeuw geheel te verdwijnen. Het versterkte huis werd op de stroomrug van de Vecht gebouwd (afgesneden meandergordel). 1990: bodemweerstandsmeting, RAAP 43, cat.nr. 54. Vanwege de grote mate van verstoring heeft dit terrein geen hoge waarde. Beheersadvies: Handhaven huidig gebruik. Geen bodembewerking dieper dan 50 cm. Dit terrein is hernummerd. Voorheen 31E-003.Archis waarnemingsnummer: N.v.t.Beschrijving uit Archis: N.v.t.

Afmetingen
De afmetingen van huis Clarenborg zijn niet bekend.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivier-inversierug, geologie - Terp, oude bewoningsplaatsen.

Oudste vermelding
Datum: 1415 (?)
Bron: Van Mieris deel 4, 309.

"niet voorhanden."

De hofstede Over de Aa, later Clarenborg genoemd, wordt voor het eerst genoemd in de lijst met leenmannen van Florens van Wevelinghoven uit ca 1382-1385, waar het goed omschreven wordt als 'dair Jacop van der A naest gelant is an die overside'. Er wordt dan nog niet gesproken over een huis. In 1415 droeg Johan van Clarenborch het huis op in leen aan de graaf van Holland.

Bezitsgeschiedenis
De hofstede Over de Aa, later Clarenborg genoemd, wordt al in 1382-5 genoemd in de lijst van leenmannen van Florens van Wevelinghoven, de Utrechtse bisschop. Hadewych van der Aa, getrouwd met Bernard uten Enge, houdt het dan in leen van de bisschop, en heeft het op haar beurt in leen gegeven aan Jacob van der Aa, waarschijnlijk een familielid van haar. Deze Jacob liet Over de Aa na aan zijn dochter Gerritje van der Aa, die getrouwd was met Johan van Clarenborch, in 1413 burgemeester van Utrecht. In de Arkelse oorlog was Johan Hollandsgezind, wat hem op verbanning en verlies van zijn burgerschap kwam te staan. In 1415 droeg hij Clarenborg in leen op aan de graaf van Holland. In december van dat jaar mocht hij weer terugkeren naar de stad Utrecht, en al gauw werd de leenband opgeheven. Johans zoon Jan van Clarenborg erfde het huis. Hij overleed in 1472. Het is niet bekend wie na hem Clarenborg in achterleen ontving. Bij het overlijden van Gerrit van der Aa, de leenheer van Clarenborg, ging het hele complex van goederen dat Ter Aa, Aastein en Clarenborg bevatte, over in handen van zijn dochter Agniese, getrouwd met Gerrit van Renesse. Tot 1662 zou het in handen blijven van de familie Van Renesse van der Aa. In deze periode probeerde Willem uten Ham, zoon van Frederik uten Ham en Dirkje van Heemskerk, getrouwd met Hadewich van Nijenrode, Clarenborg in 1539 erkend te krijgen als ridderhofstad. Om onbekende redenen is hem dat niet gelukt. In 1662 droeg Anna van Renesse Clarenborg op aan haar neef Frederik van Renesse van Elderen, maar hij stierf enkele jaren later kinderloos, en het goed Ter Aa, waaronder Clarenborg, kwam opnieuw in handen van Anna. Zij verkocht het even voor haar dood in 1666 aan Theodorus van Perre. Hij verkocht het een jaar later aan Frederik van Renesse van Moermont. Zijn stiefdochter erfde het en haar dochter, Johanna Adriana bracht het door haar huwelijk in in de familie Van Reede tot Parkeler. Zij bezaten het goed tot 1875. Het huis Clarenborg was toen al verdwenen.

Historische betekenis
Clarenborg was een ridderhofstad en wel een latere toevoeging uit 1539 aan de lijst van Utrechtse ridderhofsteden.

Bouwgeschiedenis
Het goed Ter Aa, waaronder Over de Aa, het latere Clarenborg, wordt voor het eerst genoemd in het leenboek van de Utrechtse bisschop Florens van Wevelinghoven uit 1382-1385. Hadewich uten Enge, uit het geslacht Van der Aa, hield het toen in leen. Er is dan echter nog geen sprake van een huis op dat moment. Hadewich had het gedeelte Over de Aa in leen gegeven aan Jacob van der Aa, waarschijnlijk een verwant van haar. Zijn dochter Gerritje erfde Over de Aa. Zij was getrouwd met Jacob van Clarenborch. Mogelijk heeft hij huis Clarenborg laten bouwen. In 1415 is er namelijk sprake van een huis Clarenborg, dat hij dan in leen opdraagt aan de Hollandse graaf. Hoe dit huis eruit gezien heeft, is niet bekend. In ca. 1670 wordt het huis beschreven als 'hooge huisch ende hofstede genaamd Clarenborch met thyns en tiend, grof en smal'. Een overzicht van leengoederen uit ca. 1740 beschrijft het vervolgens als het 'halv vervalle huijs ende hofstad genaamt Clarenborg.' Zeven jaar later, in 1747, wordt het goed getaxeert en dan wordt er alleen gesproken van 'de hofstad Clarenborg met twintig morgen lands'. Waarschijnlijk is het huis dus in de tussentijd afgebroken.

Afbeeldingen
Kadastrale kaart, Ruwiel, Utrecht 1811-1832, Sectie A, Blad 01.( http://watwaswaar.nl/#Tw-XY-6-ed-1v-1-32Gm-2GHI---2aa, geraadpleegd op 04-03-2010)Luchtfoto door H. Bol uit 1994 van de situatie ter plaatse (Huiting en Olde Meierink 1995, 158).Google Earth foto, 2010, locatie Clarenborg. (NKS digitale documentatie)

Bronnen
HUA, Heerlijkheid Ter Aa. Waller Zeper, S.A., 1993, Inventaris van de heerlijkheid Ter Aa 1539-1900.Mieris, F. van, 1753-1756, Groot charterboek der graaven van Holland van Zeeland en Heeren van Vriesland [...], 4 dln, Leiden.

Literatuur
Clarenburg, H. en E. Clarenburg, 2000, Buitenstaanders : drie eeuwen Clarenburgs: een familiegeschiedenis, Utrecht en Maarssen.Graaf, K. van der, K. Anderson en R.R. Datema, 1990, Landschapsplan en Archeologie in de provincie Utrecht, Amsterdam. RAAP Rapport 43.Huiting, J., en B. Olde Meierink, 1995, 'Clarenborg' in: Olde Meierink, B., e.a. (red.), 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 158-159.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Nieuwer Ter Aa)
Bestemming:  ('Wonen' en 'Maatschappelijk')

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 06-04-2005-04-06

Overig onderzoek
RAAP 1990 (Van der Graaf e.a. 1990).

Geomorfologische codering
3K26, Rivier-inversierug.

Bodemkundige codering
|f TERP , Oude bewoningsplaatsen.